Պետական ծառայողների կողմից ծառայողական ավտոմեքենաների անձնական նպատակներով օգտագործումը հաճախ է հայտնվում հասարակական ուշադրության կենտրոնում։ Ի՞նչ է ասում օրենքը, որո՞նք են իրավախախտման հատկանիշները և ինչպիսի՞ պատասխանատվություն է նախատեսված այս արարքի համար։
Ի՞նչ է նախատեսում օրենքը.
Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքի 134.1 հոդվածը սահմանում է՝
«Պետական ծառայողների կողմից ծառայողական ավտոտրանսպորտը և տեխնիկական այլ միջոցներն անձնական կարիքների համար օգտագործելը՝ առաջացնում է տուգանքի նշանակում՝ սահմանված նվազագույն աշխատավարձի տասնապատիկի չափով»։
Պարզեցնելով՝ եթե պետական ծառայողն օգտագործում է ծառայողական մեքենան անձնական նպատակով, նա ենթակա է տուգանքի՝ 10,000 դրամի չափով։ Հարկ է նշել, որ այս իրավախախտման համար տուգանային միավորներ սահմանված չեն, քանի որ այս արարքը չի վերաբերում անմիջականորեն ճանապարհային երթևեկության կանոնների խախտմանը։
Ի՞նչ է համարվում «ծառայողական նպատակ» և ի՞նչն է «անձնական նպատակ».
Ծառայողական նպատակով օգտագործում է համարվում՝
- ծառայողական պարտականությունների կատարման հետ կապված ուղևորություններ,
- պաշտոնական միջոցառումներին մասնակցելու համար տեղափոխություններ,
- աշխատանքային հանդիպումներին կամ գործուղումներին մասնակցելը,
- պետական մարմնի գործունեության հետ ուղղակիորեն կապված այլ տեղափոխություններ։
Անձնական նպատակով օգտագործում է համարվում՝
- անձնական գնումներ կատարելու համար տեղափոխվելը,
- ընտանիքի անդամներին տեղափոխելը (երեխաներին մանկապարտեզ/դպրոց տանելը),
- զվարճանքի վայրեր կամ արձակուրդային վայրեր այցելությունը,
- ընկերների կամ հարազատների մոտ այցելելը,
- անձնական բիզնես հարցեր լուծելը,
- ծառայողական պարտականությունների հետ կապ չունեցող ցանկացած այլ գործողություն։
Որպես կանոն, անձնական նպատակով օգտագործում է համարվում այն ամենը, ինչը պետական ծառայողը կկատարեր նաև այն դեպքում, եթե չլիներ համապատասխան պաշտոնում։
Ինչպե՞ս է հայտնաբերվում իրավախախտումը.
Ծառայողական ավտոմեքենայի անձնական նպատակով օգտագործման դեպքերի հայտնաբերումը կարող է տեղի ունենալ հետևյալ ճանապարհներով՝
- ներքին վերահսկողական ստուգումների արդյունքում,
- վարորդական օրագրերի և երթուղիների վերլուծության միջոցով,
- տեխնիկական միջոցներով (GPS համակարգեր, տեսախցիկներ),
- քաղաքացիների հաղորդումների և տեսանյութերի հիման վրա,
- լրատվամիջոցների հետաքննությունների արդյունքում։
Հայտնաբերման դեպքում պետական ծառայողը կարող է ենթարկվել ոչ միայն վարչական տույժի, այլ նաև կարգապահական պատասխանատվության՝ մինչև պաշտոնից ազատումը։
Իրական օրինակ.
2025թ. հունիսին լայն տարածում ստացավ մի դեպք, երբ Առողջապահության նախարար Անահիտ Ավանեսյանի վարորդը տուգանվել էր 15,000 դրամ՝ առանց ամրագոտի երթևեկելու և անչափահասին առջևի նստատեղին առանց մանկական նստատեղի նստեցնելու համար։
Սակայն այս դեպքում ուշադրությունից դուրս մնաց մի կարևոր հանգամանք․ ծառայողական ավտոմեքենայում ընտանիքի անդամի (երեխայի) առկայությունը ուղղակիորեն վկայում է, որ մեքենան օգտագործվել է նաև անձնական նպատակով։ Այսինքն՝ բացի ճանապարհային երթևեկության կանոնների խախտումից, առկա էր նաև ՎԻՎՕ 134.1 հոդվածով նախատեսված իրավախախտումը, որը, սակայն, չէր կիրառվել։
Այս դեպքը ցույց է տալիս, որ պետական ծառայողների կողմից ծառայողական ավտոմեքենաների անձնական նպատակներով օգտագործման դեպքերը հաճախ մնում են անպատիժ կամ չեն որակվում պատշաճ կերպով։
Իրավական պրակտիկա և համակարգային խնդիրներ.
Չնայած օրենքի հստակ պահանջին, իրավակիրառ պրակտիկայում առկա են բազմաթիվ խնդիրներ՝
- Սահմանների անորոշություն. երբեմն դժվար է հստակ սահմանազատում անցկացնել ծառայողական և անձնական նպատակների միջև։
- Օրենքի ընտրովի կիրառում. ինչպես ցույց տվեց վերը նշված օրինակը, ոչ բոլոր դեպքերում են իրավասու մարմինները (այդ թվում՝ ոստիկանությունը) միատեսակ կիրառում օրենքի պահանջները։
- Կանխարգելման միջոցների անբավարարություն. գործնականում այս իրավախախտման հայտնաբերումը հաճախ դժվար է իրականացնել առանց հատուկ վերահսկողական միջոցների։
- Ցածր իրազեկվածություն. շատ դեպքերում պետական ծառայողները չգիտեն, որ ընտանիքի անդամներին ծառայողական մեքենայով տեղափոխելը համարվում է անձնական նպատակով օգտագործում։
Ինչպե՞ս կարող է բարելավվել իրավիճակը.
Կարգավորումների բարելավում. անհրաժեշտ է հստակեցնել ծառայողական և անձնական նպատակների սահմանները օրենսդրական մակարդակում։
Վերահսկողության ուժեղացում. GPS մոնիթորինգի և այլ տեխնոլոգիաների ներդրումը կարող է նպաստել ավելի արդյունավետ վերահսկողությանը։
Միասնական իրավակիրառ պրակտիկա. ոստիկանությունը և այլ իրավապահ մարմինները պետք է միատեսակ կիրառեն օրենսդրության պահանջները՝ առանց որևէ պաշտոնյայի նկատմամբ արտոնյալ վերաբերմունքի։
Առողջապահության նախարար Անահիտ Ավանեսյանի ծառայողական մեքենայում վարորդի երեխայի ներկայության դեպքը կարող է դիտարկվել որպես ծառայողական մեքենայի անձնական նպատակով օգտագործման հստակ օրինակ, երբ կիրառվել է ճանապարհային երթևեկության կանոնների խախտման համար պատասխանատվություն, սակայն անտեսվել է ՎԻՎՕ 134.1 հոդվածով նախատեսված իրավախախտումը: Այս հրապարակումը կարող է ծառայել որպես հիմք ոստիկանության կողմից ծառայողական մեքենայի անձնական օգտագործման համար լրացուցիչ պատասխանատվության հարցի ուսումնասիրման համար:
Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովը, իր լիազորությունների շրջանակում, կարող է ուսումնասիրել Առողջապահության նախարարի կողմից ծառայողական մեքենայի օգտագործման պայմանների և վարքագծի կանոնների պահպանման հանգամանքները: Նախարարի համաձայնությամբ կամ հանձնարարությամբ իր վարորդի ընտանիքի անդամների փոխադրումը ծառայողական մեքենայով կարող է դիտարկվել որպես բարեվարքության կանոնների հնարավոր խախտում:
Միաժամանակ, Դատախազությունը, որպես օրինականության նկատմամբ հսկողություն իրականացնող մարմին, կարող է գնահատել ոստիկանության գործողությունների իրավաչափությունը՝ պարզելու համար, թե արդյոք տեղի է ունեցել օրենքի խտրական կիրառում, երբ նույն իրադրությունում կիրառվել է միայն մեկ հոդված՝ անտեսելով մեկ այլ հոդվածով նախատեսված պատասխանատվությունը:
Հասարակական վերահսկողություն. լրատվամիջոցների և քաղաքացիական հասարակության ակտիվ դերակատարությունը կարևոր է այս խնդրի վերահսկման գործում։
Քաղաքացիական հասարակությունը պետք է ոչ միայն բացահայտի նման խախտումները, այլև հետևի իրավական ընթացակարգերին և պահանջի իրավական գնահատական՝ յուրաքանչյուր դեպքի համար:
Հավելյալ տեղեկությունների համար կարող եք այցելել Իրավաբան.net մասնագիտական առցանց մեդիա։
Ծանուցում. սույն իրավական վերլուծությունը պատրաստված է միայն իրավական իրազեկման նպատակով և չի հանդիսանում իրավաբանական խորհրդատվություն։ Կոնկրետ իրավիճակներում իրավաբանական խորհրդատվություն ստանալու համար անհրաժեշտ է դիմել մասնագետի։
