«Երբ սկսվեց պատերազմը, ես այդ ժամանակ զեկույցի էի պատրաստվում, համալսարանում զեկույց պիտի ներկայացնեինք՝ շրջափակման վերաբերյալ»,- այս մասին Արցախից բռնի տեղահանված Լանա Համբարձումյանը պատմել է «Արցախ․ հայերի ցեղասպանություն 2023. վերապրածների պատմություններ» փաստագրական նախագծի շրջանակներում։

Լանան հիշում է, որ համալսարանից լավ տեսանելի էր պայթյունն ու դրա հետևանքով առաջացած ծուխը․ «Պռոռեկտորը հորդորել էր, որ խուճապի չմատնվենք, բայց երկրորդ կրակոցի ժամանակ արդեն միացել էր համալսարանի տագնապի ազդանշանը, ու բոլորս ստիպված գնացել ենք նկուղ, հենց այդպես է սկսվել պատերազմը»։

Պատմեց, որ շրջափակման ժամանակ խնդիրներն աստիճանաբար են սրվել, սկզբնական շրջանում բարդություններն այդքան էլ շատ չէին․ «Գյուղմթերքն ու պարենը բավարարում էր մայրաքաղաքին և շրջաններին, բայց ժամանակի ընթացքում գյուղմթերքն էլ էր սպառվել։ Երբ Երևանից այլևս ոչ մի տեսակ սնունդ չէր հասնում Արցախ, ամեն ինչ սկսվել էր ավարտվել, դեղորայք չկար»։

Լանան հիշում է, որ մտածում էին՝ ձմռանն ինչպես են կարողանալու ապրել այդ պայմաններով, բայց շրջափակումն ավարտվեց նախքան ձմռան գալը՝  պատերազմով․ «Կարծես կուլմինացիոն ավարտը եղավ պատերազմը»։

Առաջին մի քանի օրը չէին պատկերացնում, որ պիտի տեղափոխվեն Երևան ու թողնեն Արցախը․

«Երբ եղան որոշ հանգամանքներ, ու այդ օրերին տարածվեցին լուրեր, որ ովքեր մեքենաներ ունեն, կարող են դուրս գալ, առաջին օրը՝ սեպտեմբերի 23-ին մեծ հոսք սկսվեց դեպի Հայաստան, խցանումներ ամբողջ մայրաքաղաքում, շրջաններից էին փորձում գալ, բայց ճանապարհը փակել էր Ադրբեջանը, մարդիկ հայտնվել էին փոքր շրջափակման մեջ»։

Մարդիկ լարված ու անորոշ վիճակում սպասել են, որ վառելիք ստանան, տեղափոխվեն, բայց վառելիքը եկել է քիչ քանակով, կամ՝ ընդհանրապես չի եկել․ «Դրան հաջորդեց սեպտեմբերի 25-ի պայթյունը, հայրս նույնպես այնտեղ էր և այնտեղից պատմում է այնպիսի դեպքեր, որ պատկերացնել նույնիսկ չենք կարող, մտահորիզոնում չի կարող տեղավորվել՝ ինչպես է մարդը կրակի պատճառով հալվում, տանջամահ լինում»։

Սեպտեմբերի 26-ի լույս 27-ի գիշերը դուրս են եկել ու ճանապարհ ընկել՝ դեպի Հայաստան․ «Լինում էին դեպքեր երբ հանդիպում էինք պայթյունից վառված մարդկանց, ովքեր ի վիճակի էին մեքենա վարելու, իրենք էլ էին ճանապարհին, ուտելիքն էր փչացել, ստիպված 20-24 ժամ սոված ենք եկել։ Լսում էինք նաև, որ վթարներ են լինում, մարդիկ էին մահանում, ինչքան մոտենում էինք Հակարի կամրջին այնքան շատ էին վթարները, ջարդված մեքենաները․ դա նույնպես մեծ սթրես էր այդ պահին, չգիտեի՝ կամրջից այն կողմ կյանքը շարունակվում է, թե՝ ոչ։ Ադրբեջանցիները կամրջում ջուր և «պեչենիներ» էին տալիս այն մեքենաներին, որտեղ որ երեխաներ կային, բնականաբար չենք օգտագործել դրանք, կամուրջը հենց անցել ենք ամբողջ ճանապարհը՝ մոտ մի քանի մետր, բոլորը ջուր էր թափված, մարդիկ, երևում էր, որ թերահավատորեն էին վերաբերվում ադրբեջանցիների «խաղաղասիրությանը»»։

Iravaban.net–ը օգնության խնդրանքով դիմում է այն քաղաքացիներին, ովքեր կամավորության սկզբունքով նյութերը կթարգմանեն տարբեր լեզուներով՝ ռուսերեն, անգլերեն, ֆրանսերեն, արաբերեն, պարսկերեն, թուրքերեն, վրացերեն, չինարեն․․․

Կարող եք գրել մեր էլ-հասցեին՝ [email protected]

Նախագծի իրականացման նպատակով նվիրատվություններ կատարելու համար` https://iravaban.net/become-a-supporter

Iravaban.net-ի «Արցախ․ հայերի ցեղասպանություն 2023. վերապրածների պատմություններ» փաստագրական նախագծի գաղափարի հեղինակը Իրավաբանների հայկական ասոցիացիան է և վերջինիս է պատկանում նախագծի շրջանակներում ստեղծված նյութերի հեղինակային իրավունքը։ Նախագծի շրջանակներում պատրաստված նյութերից օգտվելու դեպքում հարկավոր է ստանալ Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի գրավոր թույլտվությունը։

Մանրամասները՝ տեսանյութում։

Մարիամ Անտոնյան