Քննիչի աշխատանքը ռիսկային է ինչպես ֆիզիկական, այնպես էլ էմոցիոնալ և հոգեբանական առումով։ Գերծանրաբեռնված գրաֆիկով աշխատելը, հասարակության տարբեր խավերի անձանց հետ շփումները, էմոցիաների կառավարումը անխուսափելիորեն իրենց բացասական ազդեցությունն են ունենում թե՛ ֆիզիկական և թե՛ հոգեբանական առողջության վրա․ այս մասին Iravaban.net–ի «Ներկայացնում է քննիչը» հարցազրույցների շարքի շրջանակներում նշեց ՀՀ քննչական կոմիտեի Երևան քաղաքի քննչական վարչության ծանր հանցագործությունների քննության բաժնի պետ, արդարադատության առաջին դասի խորհրդական Արման Աբրահամյանը։
– Պարոն Աբրահամյան 13 տարի իրավապահ համակարգում եք: Տարբեր պաշտոններ եք զբաղեցրել՝ շարքային քննիչից հասնելով Քննչական կոմիտեի Երևան քաղաքի քննչական վարչության ծանր հանցագործությունների քննության բաժնի պետի պաշտոնին: Ծառայողական պարտականությունները կատարելիս երբևէ գործե՞լ եք մի այնպիսի քայլ, որի համար զղջում եք, կամ գուցե մտածել եք, որ որևէ հարցում թերացել եք, սխալվել։
– Քննիչի աշխատանքը մշտապես եղել և մնում է գերծանրաբեռնված։ Ընդ որում, ծանրաբեռնվածությունը դրսևորվում է ինչպես ֆիզիկական, այնպես էլ մտավոր և հուզական ասպեկտներում։ Հաշվի առնելով, որ քրեական օրենսգրքով արգելված արարքներից յուրաքանչյուրը վերաբերում է հասարակական կյանքի կարևոր որևէ ոլորտին, ուստի՝ էլ ավելի զգույշ, շրջահայաց պետք է լինել։ Ես իմ աշխատանքային 13 տարիների ընթացքում, որպես հիմք և թելադրող ուժ, վերցրել եմ խղճիս հանդեպ պատասխանատվության զգացումը, որի արդյուքում, գործելով միշտ օրենքի սահմաններում, զղջում առաջացնող որևէ քայլ չեմ կատարել։ Ինչ վերաբերում է թերացումներին, ապա կարող եմ ասել, որ որևէ մեկս անսխալական չենք, սակայն իմ աշխատանքային գործունեության ընթացքում չեմ ունեցել այնպիսի մեկ թերացում, որը կարող էր հանգեցնել որևէ մեկի իրավունքների խախտմանը։
-Էմոցիոնալ առումով դժվար չէ՞ ղեկավարել մի բաժին, որտեղ ամենօրյա ռեժիմով առնչվում եք ծանր հանցագործությունների հետ: Կհիշե՞ք մի դեպք, երբ որևէ գործ քննելիս էապես ազդվել եք:
-Քննիչի աշխատանքը նմանեցնում եմ բժշկի, մանկավարժի աշխատանքին։ Այս երեք մասնագիտություններից յուրաքանչյուրն էապես ազդում են մարդու ճակատագրի, կյանքի որակի և ընթացքի վրա։ Անկախ հանցագործության ծանրության աստիճանից, մենք միշտ գործ ենք ունենում մարդկանց ճակատագրերի, իրավունքների, ազատությունների հետ, որի հետևանքով էլ մշտապես առաջանում են տարաբնույթ էմոցիաներ։ Սակայն հենց քննիչի աշխատանքի բարդություններից մեկը հանդիսանում է էմոցիաներով չղեկավարվելը և դրանք որպես հիմք չընդունելը։ Վերջին ժամանակահատվածի առավել արտահայտված էմոցիոնալ դեպքը եղել է «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած ողբերգությունը։
-Ընդհանրապես պե՞տք է քննիչը որոշակի որակների տիրապետի՝ անդադար ծանր, բարդ ու բազմաշերտ հանցագործություններին, դրանք կատարող անձանց հետ շփվելուն հոգեբանորեն ադապտացվելու համար։
-Գիտեք, քննիչի աշխատանքն ինձ համար ամենաբարդ աշխատանքն է։ Եվ սա չեմ ասում մեր աշխատանքը գերագնահատելու կամ դրամատիզացնելու համար։ Ինչպես գիտեք և ինչպես նշեցի, քրեական օրենսգրքով արգելված արարաքները վերաբերում են մարդկային հարաբերությունների տարբեր ոլորտներին, և այդ հանցագործությունների արդյունավետ քննության համար քննիչը պետք է խորամուխ լինի այդ հարաբերություններից, ոլորտներից յուրաքանչյուրի մեջ։ Ինձ համար քննիչի կարևորագույն հատկանիշներից է հետաքրքրասեր, պրպտող լինելը, դեպքով անցնող անձանց արագ ճանաչելու, նրանց շահերն արագ հասկանալու ունակությունը, քանի որ, իմ կարծիքով, այս հատկանիշներն են հանդիսանում հանցագործությունների արդյունավետ քննության գրավական։
-Քանի որ խոսք եղավ Ձեր ղեկավարած բաժնից, կցանկանայինք իմանալ ի՞նչ բնույթի հանցագործություններն են գերակշռում ձեզ մոտ քննվող վարույթներում:
-ՀՀ ՔԿ ԵՔՔՎ ծանր հանցագործությունների քննության բաժնում հիմնականում քննվում են տնտեսական բնույթի հանցագործություններ, ինչպես նաև առանձնակի հնչեղություն ունեցող այլ բնույթի հանցագործության դեպքեր, որոնցով կատարվում են մեծածավալ վարութային գործողություններ։
-Քանի որ տարին արդեն ավարտվել է, կցանկանայինք իմանալ՝ դատելով բաժնի վարույթների 2022 և 2023թ․ համեմատական դինամիկայից, ի՞նչ միտումներ ենք ունեցել մայրաքաղաքում ծանր հանցագործությունների առումով։
-Հաշվի առնելով 2022 թվականին տեղի ունեցած քրեական և քրեադատավարական փոփոխությունները, մասնավորապես նյութերի նախապատրաստման փուլի և հետաքննության վերացումը՝ քրեական վարույթների քանակն էապես ավելացել է։ Պետք է նկատի ունենալ, որ ՀՀ ՔԿ ԵՔՔՎ տարածքային ստորաբաժանումներում ևս քննվում են ծանր հանցագործության դեպքեր, ուստի մայրաքաղաքում դրանց դինամիկայի վերաբերյալ ներկա պահին ոչինչ ասել չեմ կարող, այդ մասին պատկերը կամբողջանա ՀՀ ՔԿ–ի տարեկան ամփոփումից հետո, որին ուղղված աշխատանքներն ընթացքի մեջ են։
-Հայտնի է, որ նախաքննության ժամկետները կրճատվել են: Սա Ձեզ և Ձեր գործընկներների համար ի՞նչ դժվարություններ է հարուցել նախաքննության որակի և արդյունավետության ապահովման առումով։
-Նոր քրեական դատավարության օրենսգրքով սահմանվել են քրեական հետապնդման ժամկետներ և վերացվել է նախաքննության ժամկետը։ Այս առումով կարող եմ ասել, որ որևէ մեծ դժվարության առաջ չենք կանգնել՝ հաշվի առնելով, որ ՀՀ ՔԿ քննիչների կողմից մշատպես դրսևորվել և դրսևորվում է պատշաճ ջանասիրություն օբյեկտիվ ճշմարտության բացահայտման և վարույթի ընթացքը լուծելու համար։ Սակայն փոփոխությունների ֆոնին էապես ավելացել է քննիչների ծանրաբեռնվածությունը։
-Իսկ դա ինչպես է անդրադառնում աշխատանքային գրաֆիկը կառավարելու, աշխատանք-ընտանիք համատեղությունը ներդաշնակելու առումով:
-Շատ դժվար հարց է իրականում, քանի որ քննչական աշխատանքում պլանավորել աշխատանքի հետ չկապված որևէ գործողություն գրեթե անհնար է։ Սակայն ներքին աշխատանքային պրոցեսներում փորձում ենք հնարավորինս համատեղել և բալանսավորել ընտանիք–աշխատանք կյանքը։
-Ծանր հանցագործություններն առավել շատ են դառնում հանրային հետաքրքրության թեմա։ Որպես մասնագետ, ի՞նչ կարծիք ունեք, որքանո՞վ կա նման դեպքերի վերաբերյալ հանրությանը մանրամասներ հայտնելու անհրաժեշտություն։
-Անկախ հանցագործության ծանրության աստիճանից՝ հանրությանը պետք է տեղեկատվություն տրամադրվի այն ծավալով, որը չի վնասի նախաքննության արդյունավետությանը, հանցագործությունների բացահայտմանը։ Դրա անհրաժեշտությունը պայմանավորված է նրանով, որ մեր քաղաքացիները տեղեկացված լինեն հանցագործությունների մեխանիզմների և կատարման եղանակների մասին՝ հանցագործության զոհ դառնալու ռիսկը առավելագույնս նվազեցնելու նպատակով։ Բացի այդ, հանրությունն իրավունք ունի իմանալու՝ ինչպես են գործում պետական մարմինները, որոնք Սահմանադրությամբ և օրենքներով կոչված են պաշտպանելու իրավակարգը, իրենց իրավունքները, ապահովելու անվտանգ միջավայր իրենց կենսագործունեության համար։
Շատ կարևոր է նաև, որ հանրությունը ճիշտ ազդակներ ստանա թե՛ հանցավորության ընդհանուր վիճակի, թե՛ դրա դեմ տարվող պայքարի ու արդյունքների մասին։ Այս առումով, իմ կարծիքով, որքան պետական մարմիններն են պատասխանատու հանրության հետ հաղորդակցության ճիշտ կառուցակարգեր կիրառելու հարուցում, նույնքան էլ մեր զանգվածային լրատվության միջոցները՝ օբյեկիտիվ պատկեր և իրավիճակ հրամցնելու առումով։
-Արդյո՞ք ընկերները, ընտանիքի անդամները հետաքրքվում են հանցագործությունների դեպքերով․ Դուք նրանց հետ կիսվու՞մ եք առկա մտահոգություններով։
-Նախորդ հարցին պատասխանելիս նշեցի, որ հանրությանը նախաքննության վերաբերյալ տեղեկատվությունը պետք է տրամադրվի միայն անհրաժեշտ ծավալով։ Բացառություն չեն նաև ընտանիքի անդամները և ընկերները։ Աշխատանքային մտահոգությունները քննարկում և կիսվում եմ գործընկերների հետ։ Եվ իմանալով այս մասին՝ ինձ շրջապատող անձինք չեն փորձում ստանալ այնպիսի տեղեկատվությունը, որը կարող է նախաքննական գաղտնիք պարունակել։
-Ի՞նչ եք կարծում, հանցագործության համար նախատեսված պատիժը ծանրացնելու դեպքում հանցագործությունների թվի նվազում հնարավո՞ր է, թե այլ մեխանիզմներ են հարկավոր։
-Կարծում եմ, որ հանցագործությունների դեմ պայքարի համար պետք է անընդմեջ իրականացնել դրանց մշտադիտարկում՝ պարզելու հանցագործության կատարման պատճառը, դրանք ծնող պայմանները։ Միայն հանցագործության պատճառների բացահայտման և դրանց վերացման արդյունքում կարող է էապես կրճատվել հանցագործությունների թիվը։ Հանցավորության դեմ պայքարի արդյունավետ միջոց է նաև բացահայտման անխուսափելիությունը, այսինքն՝ անձը հանցանք կատարելուց առաջ, եթե գիտակցում է, որ անխուսափելիորեն կբացահայտվի իր կատարածը, դա կարող է նրան հետ պահել հանցագործության կատարումից։ Իսկ ահա միայն խիստ պատժի սահմանումը, առանց իմ կողմից թվարկած վերոնշյալ մեխանիզմների, գործուն միջոց չի կարող հանդիսանալ հանցավորության դեմ պայքարի հարցում։
-Ծառայողական պարտականությունները կատարելիս ո՞ր դեպքում ոչ մի պարագայում կոմպրոմիսի չեք գա:
-Ի տարբերություն քաղաքացիների, մենք՝ պաշտոնատար անձինքս, կարող ենք անել միայն այն, ինչի համար լիազորված ենք։ Հետևաբաևր «կոմպրոմիսների» գնալու գործընթացը ևս նախատեսված է օրենքով և ենթադրում է մեղադրյալի կողմից օրենքով նախատեսված որոշակի պահանջների բավարարում։
-Խորհուրդ, որը որպես ղեկավար տալիս եք Ձեր գործընկերներին:
-Որպես ղեկավար գործընկերներիս խորհուրդ եմ տալիս լինել աչալուրջ, զգոն, հավասարակշռված, երբևէ չտրվել էմոցիաներին, շարունակաբար զբաղվել մասնագիտական գիտելիքների ընդլայնմամբ և իրենց ինչպես աշխատանքային, այնպես էլ ոչ աշխատանքային գործունեության ընթացքում բարձր պահել քննիչի բարի համբավը։
ՀՀ քննչական կոմիտեի և Iravaban.net կայքի համագործակցությամբ իրականացվող այս նախաձեռնությունը նպատակ ունի հանրությանը պատշաճ կերպով ներկայացանել նախաքննական մարմնի կողմից կատարվող աշխատանքների հիմնական ուղղությունները, անդրադառնալ մինչդատական վարույթի առանձնահատկություններին և հանրային կարևորություն ունեցող այլ հարցադրումների:
