Հայաստանի զինված ուժերի սպա Գուրգեն Մարգարյանը սպանվել է 2004-ին Հունգարիայում ընթացող ՆԱՏՕ-ի եռամսյա ծրագրի ժամանակ։
Այսօր Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան վերջապես հրապարակեց գործով վճիռը։ Ռամիլ Սաֆարովի կողմից 2004թ․ Բուդապեշտում Գուրգեն Մարգարյանի առանձնակի դաժանությամբ սպանության և այնուհետև՝ Հունգարիայի կողմից Ադրբեջանին Սաֆարովի արտահանձնման և այնտեղ արդեն նրա ազատ արձակման և հերոսացման գործով ՄԻԵԴ-ն այսօր կայացրեց վճիռը` ի թիվս այլնի արձանագրելով, որ Ադրբեջանը խախտել է Կոնվենցիայի 2-րդ հոդվածը (կյանքի իրավունք), և 14-րդ հոդվածը (խտրականության արգելք)՝ 2-րդ հոդվածի հետ միասին վերցված։
«Հոդված 2 (ընթացակարգային) – Ադրբեջանի կողմից իր սպայի էթնիկական հողի և էթնիկական ատելությունից դրդված իրականացված սպանության համար նրա նկատմամբ արտասահմանում կայացված բանտարկության դատավճռի անհիմն չկատարելը, նրան ներում է շնորհվել, խրախուսվել է և վերադառնալուն պես պարգևատրվել։ – Հունգարիայում սխալ քրեական դատավարության անբավարար ապացույց։ -Հոգեկան հիվանդությամբ չտառապող զինվորական սպա։ – Ծառայողական աստիճանի բարձրացման և այլ արտոնությունների տրամադրման համար իրավական դաշտի բացակայություն։ – Արդյունքում առաջացած անպատժելիության անհամատեղելիությունը Պետության կողմից ստանձնած անձի կյանքի դեմ ուղղված հանցագործությունները արդյունավետ կանխարգելելու պարտավորության չկատարումը։
Հոդված 2 (հիմնական) – Կյանքը։ – «Ադրբեջանի կողմից» իր ներկայացուցչի կողմից անձնապես իրականացված հանցանքների, որոնք հստակ և միանշանակ չեն «ընդունվել» և չեն «հաստատվել» նրա կատարողի կողմից որպես իր կողմից կատարված, ընդունումը և հավանություն տալը։ – Միջազգային օրենսդրությանը համապատասխան պետության պատասխանատվության համար պետությանը չվերագրելի գործողությունների համար՝ չափազանց բարձր շեմ։ – Պետության կողմից վիճարկվող գործողությունը որպես պետության կողմից «ճանաչելու» և «ընդունելու» ընդհանրական պայմանները չեն կատարվել։ – Զինվորական ծառայողների մասնագիտական ստանդարտների համապատասխանության ներքին մոնիթորինգը ոչ ադեկվատ է։
Հոդված 2 (ընթացակարգային) (Հունգարիա) – Հունգարիան թույլ չի տվել որևէ պայմանի խախտում առ այն, որ Ադրբեջանի քաղաքացին կշարունակի իր պատիժը կրել հայրենիք տեղափոխվելուց հետո։ – Դատապարտյալների փոխանցման մասին Եվրախորհրդի կոնվենցիայում սահմանված ընթացակարգն ամբողջությամբ պահպանվել է։ – Առկա չէ որևէ ապացույց, որ Հունգարիայի իշխանությունները տեղյակ էին կամ պետք է տեղյակ լինեին, որ դատապարտյալը Ադրբեջանում ազատ կարձակվի։
Հոդված 14 (+ Հոդված 2) • Ադրբեջանը չի կարողացել հերքել խտրականության ենթադրյալ պնդումը։ – Պետության կողմից իրականացվում են միջոցառումներ, որոնք հանգեցնում են սպայի անպատժելիությանը, պատճառահետևանքային կապ ունենեն նրա զոհերի էթնիկ հայ լինելու փաստի հետ։ – իր ծայրահեղ դաժան ատելության հողի վրա իրականացված հանցանքի համար, բարձրաստիճան պաշտոնյաների կողմից մեծարված սպա։
Գ․ Եզրակացություն
24. Վերոհիշյալ փաստարկներն դատարանին անխուսափելիորեն հանգեցնում են այն եզրակացության, որ Ադրբեջանը խախտել է Կոնվենցիայի 2-րդ հոդվածը դրա էական առումով, ինչպես նաև Հունգարիան թույլ է տվել Կոնվենցիայի 2-րդ հոդվածի խախտում`դրա դատավարական առումով: Հաշվի առնելով սույն գործով քննարկված իրավական հարցերի ծայրաստիճան կարևոր և նոր բնույթը ինչպես նաև փաստերի հնչեղությունը, «ծայրահեղ դաժան ատելության հողի վրա իրականացված հանցագործության համար» ներում շնորհելը, նաև գործում ներգրավված անձանց, մասնավորապես՝ Հունգարիայի Վարչապետը և Պաշտպանության նախարարը, Ադրբեջանի Նախագահը, Պաշտպանության նախարարը և Արդարադատության նախարարը, և հաշվի առնելով, այն փաստը որ գործը «բարձրացնում է ընդհանուր բնույթի հարցեր, որոնք ազդում են Կոնվենցիայի պահանջների պահպանման վրա», դատարանը չի կարող չենթադրել/չսպասել, որ այս ողբերգական գործը կներկայացվի ՄԻԵԴ Մեծ պալատի հետագա քննարկմանը։ Հուսով եմ, որ մի օր դիմումատուների/հայտատուների համար կիրականցվի ամբողջական արդարադատություն»,-նշվում է վճռի մեջ։
Ադրբեջանի ԶՈՒ սպա Սաֆարովը Մարգարյանին սպանել էր քնած ժամանակ, կացնով։ Սաֆարովը դատական նիստերից մեկի ժամանակ հայտնել էր, որ սպանությանն իրեն դրդել է հայերի և Հայաստանի հանդեպ ատելությունը։ Չնայած հունգարական դատարանը Սաֆարովին 2006-ին դատապարտվել էր ցմահ ազատազրկման` առանց 30 տարի ներման իրավունքի, սակայն 2012 թվականի օգոստոսի 31-ին Հունգարիայի կառավարությունը Սաֆարովին արտահանձնել էր Ադրբեջան։
Հայրենիքում Սաֆարովին ազատել էին, մեծարել իբրև ազգային հերոսի, կոչումը բարձրաձրել, բնակարան և նպաստ հատկացրել: Նույն օրը Հայաստանը հայտարարել էր Հունգարիայի հետ դիվանագիտական հարաբերությունները կասեցնելու մասին:
Գոյություն ունի արտահանձնման մասին կոնվենցիա, որի կողմեր են ինչպես Հայաստանը, այնպես էլ Հունգարիան և Ադրբեջանը:
Վերջին 15-20 տարիների ընթացքում նման ծանր հանցագործություն կատարած անձանց Հունգարիան չի արտահաձնել:
Գործի մասին մանրամասները՝ տեսանյութում
