Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի և Iravaban.net-ի «Լիգլթեք Հայաստան» նորարարական շարքը նպատակ ունի բացահայտել իրավունքի և տեխնոլոգիայի միաձուլման ուղին: Այս շարքի շրջանակներում մենք ներկայացնում ենք, թե ինչպես է թվային հեղափոխությունը վերաձևում իրավական լանդշաֆտը Հայաստանում և ողջ աշխարհում: Նախագծի մտահղացման հեղինակը և ղեկավարը Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի նախագահ Կարեն Զադոյանն է։

Նորարարական շարքի յոթերորդ՝ «Մեծ տվյալների հեղափոխությունը իրավաբանության մեջ. ապագան արդեն այստեղ է» հոդվածում կբացահայտենք, թե ինչպես են մեծ տվյալները փոխակերպում իրավաբանությունը գլոբալ մասշտաբով:

Iravaban.net-ի լրագրողները և մասնագետները, զինված վերջին տեխնոլոգիական գործիքներով, ներառյալ արհեստական բանականության առաջադեմ կիրառումները, կներկայացնեն վերլուծություններ, բացառիկ հարցազրույցներ և գրավիչ պատմություններ, կպատրաստեն լուսանկարներ և ինֆոգրաֆիկաներ: Մենք կբացահայտենք, թե ինչպես են տվյալների գիտությունը, մեծ տվյալները և մեքենայական ուսուցումը փոխակերպում իրավական պրակտիկան, դատական համակարգը և օրենսդրական գործընթացները:

1. Ներածություն

Մեծ տվյալները (Big Data) վերջին տարիներին դարձել են հեղափոխական ուժ բազմաթիվ ոլորտներում, և իրավաբանությունը բացառություն չէ: Այս հոդվածում մենք կուսումնասիրենք, թե ինչպես են մեծ տվյալները փոխակերպում իրավական աշխարհը և ինչ հեռանկարներ են բացվում Հայաստանի համար այս ոլորտում:

2. Մեծ տվյալների դերը ժամանակակից իրավաբանության մեջ

Նկարը խորհրդանշում է իրավաբանի աշխատանքի ժամանակակից միջավայրը։

Մեծ տվյալները հեղափոխել են իրավաբանության ոլորտը՝ թույլ տալով իրավաբաններին վերլուծել հսկայական ծավալի տեղեկատվություն աննախադեպ արագությամբ և ճշգրտությամբ: Այս տեխնոլոգիան հնարավորություն է տալիս բացահայտել օրինաչափություններ և միտումներ, որոնք անհնար կլիներ նկատել ավանդական մեթոդներով: Իրավաբանները կարող են օգտագործել մեծ տվյալները դատական գործերի ելքերը կանխատեսելու, ռիսկերը գնահատելու և ավելի արդյունավետ ռազմավարություններ մշակելու համար:

Օրինակ. Միացյալ Նահանգների դատական համակարգը ներդրել է “Public Access to Court Electronic Records” (PACER) համակարգը, որը թույլ է տալիս հանրությանը էլեկտրոնային հասանելիություն ունենալ դատարանի փաստաթղթերին: Այս հսկայական տվյալների շտեմարանը հնարավորություն է տալիս իրավաբաններին, հետազոտողներին և հանրությանը վերլուծել դատական գործերի միտումները, ուսումնասիրել որոշումները և հետևել դատական համակարգի գործունեությանը: PACER-ը մեծ տվյալների օգտագործման վառ օրինակ է իրավական ոլորտում, որը նպաստում է թափանցիկությանը և հետազոտությանը:

3. Մեծ տվյալների կիրառումը իրավական հետազոտություններում

Մեծ տվյալները փոխակերպում են իրավական հետազոտությունների ընթացքը: Ավանդական մեթոդները, որոնք պահանջում էին ժամեր կամ նույնիսկ օրեր, այժմ կարող են իրականացվել րոպեների ընթացքում: Արհեստական բանականության և մեքենայական ուսուցման ալգորիթմները կարող են վերլուծել հազարավոր իրավական փաստաթղթեր, դատական որոշումներ և օրենսդրական ակտեր՝ բացահայտելով կարևոր կապեր և միտումներ: Սա թույլ է տալիս իրավաբաններին ավելի խորը և համապարփակ վերլուծություն կատարել:

Նկարը խորհրդանշում է ապագայի իրավաբանական գրադարանը։

Օրինակ. Lex Machina ընկերությունը օգտագործում է մեքենայական ուսուցման ալգորիթմներ՝ վերլուծելու դատական գործերի տվյալները: Նրանց գործիքը թույլ է տալիս իրավաբաններին հասկանալ դատավորների, փաստաբանների և կողմերի վարքագիծը, ինչպես նաև կանխատեսել դատավարության տևողությունը և ծախսերը:

4. Մեծ տվյալները դատական համակարգում

Դատական համակարգում մեծ տվյալների կիրառումը առաջարկում է նոր հնարավորություններ արդարադատության արդյունավետությունը բարձրացնելու համար: Այս տեխնոլոգիան կարող է օգտագործվել դատական գործերի կառավարման օպտիմիզացման, դատավորների աշխատանքի արդյունավետության բարձրացման և նույնիսկ դատական որոշումների կայացման աջակցման համար: Սակայն այս ոլորտում մեծ տվյալների կիրառումը առաջացնում է նաև էթիկական հարցեր, հատկապես կապված անաչառության և գաղտնիության պահպանման հետ:

Օրինակ. Ֆրանսիայում 2019 թվականին ընդունված օրենքը արգելում է դատավորների անձնական տվյալների օգտագործումը նրանց որոշումների կանխատեսման համար: Սա ցույց է տալիս, որ մեծ տվյալների օգտագործումը դատական համակարգում առաջացնում է նաև էթիկական մտահոգություններ:

4. Մեծ տվյալները դատական համակարգում

Նկարը խորհրդանշում է տեխնոլոգիապես հագեցած դատարանի դահլիճը։

Դատական համակարգում մեծ տվյալների կիրառումը առաջարկում է նոր հնարավորություններ արդարադատության արդյունավետությունը բարձրացնելու համար: Այս տեխնոլոգիան կարող է օգտագործվել դատական գործերի կառավարման օպտիմիզացման, դատավորների աշխատանքի արդյունավետության բարձրացման և նույնիսկ դատական որոշումների կայացման աջակցման համար: Սակայն այս ոլորտում մեծ տվյալների կիրառումը առաջացնում է նաև էթիկական հարցեր, հատկապես կապված անաչառության և գաղտնիության պահպանման հետ:

Օրինակ. Ֆրանսիայում 2019 թվականին ընդունված օրենքը արգելում է դատավորների անձնական տվյալների օգտագործումը նրանց որոշումների կանխատեսման համար: Սա ցույց է տալիս, որ մեծ տվյալների օգտագործումը դատական համակարգում առաջացնում է նաև էթիկական մտահոգություններ:

5. Մեծ տվյալների ազդեցությունը իրավաբանական ընկերությունների վրա

Նկարը խորհրդանշում է ժամանակակից իրավաբանական գրասենյակը։

Մեծ տվյալները փոխում են իրավաբանական ընկերությունների աշխատանքի ձևը: Դրանք հնարավորություն են տալիս ավելի ճշգրիտ կանխատեսումներ անել, բարելավել ռիսկերի կառավարումը և առաջարկել ավելի անհատականացված ծառայություններ հաճախորդներին: Իրավաբանական ընկերությունները ներդնում են տվյալների վերլուծության գործիքներ՝ բարելավելու իրենց ներքին գործընթացները, օպտիմիզացնելու ռեսուրսների բաշխումը և ստեղծելու նոր բիզնես մոդելներ:

Օրինակ. Allen & Overy իրավաբանական ընկերությունը ստեղծել է Fuse տեխնոլոգիական նորարարությունների կենտրոնը, որտեղ մշակվում են մեծ տվյալների վրա հիմնված գործիքներ՝ բարելավելու իրավական ծառայությունների մատուցումը:

6. Մեծ տվյալները և իրավական համապատասխանություն

Նկարը խորհրդանշում է տվյալների և համապատասխանության փոխկապակցվածությունը։

Մեծ տվյալները դարձել են անփոխարինելի գործիք իրավական համապատասխանության ապահովման համար: Ընկերությունները օգտագործում են առաջադեմ վերլուծական գործիքներ՝ մոնիթորինգի ենթարկելու իրենց գործունեությունը, բացահայտելու հնարավոր խախտումները և կանխատեսելու ապագա ռիսկերը: Այս մոտեցումը թույլ է տալիս ավելի արագ և արդյունավետ կերպով արձագանքել օրենսդրական փոփոխություններին և նվազեցնել համապատասխանության ծախսերը:

Օրինակ. Relativity Trace ծրագիրը օգտագործում է մեքենայական ուսուցում և մեծ տվյալներ՝ մոնիթորինգի ենթարկելու կազմակերպության հաղորդակցությունը և բացահայտելու հնարավոր իրավական ռիսկերը:

7. Հայաստանի հեռանկարները մեծ տվյալների կիրառման ոլորտում

Հայաստանը, որպես զարգացող տեխնոլոգիական կենտրոն, ունի մեծ ներուժ մեծ տվյալների կիրառման ոլորտում: Երկիրը կարող է օգտվել միջազգային փորձից՝ ներդնելով առաջադեմ լուծումներ իր իրավական համակարգում: Սա կարող է ներառել էլեկտրոնային արդարադատության համակարգերի զարգացումը, իրավական տեխնոլոգիաների ստարտափների խթանումը և իրավաբանական կրթության արդիականացումը:

Օրինակ. Հայաստանում էլեկտրոնային կառավարման համակարգը (e-gov.am) արդեն սկսել է ներդնել մեծ տվյալների տարրեր իրավական փաստաթղթերի մշակման և որոնման գործընթացներում: Սա կարող է հիմք հանդիսանալ հետագա զարգացումների համար:

Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի դերը

Իրավաբանների հայկական ասոցիացիան (ԻՀԱ) ակտիվորեն աշխատում է Հայաստանում իրավաբանական տեխնոլոգիաների, այդ թվում՝ մեծ տվյալների կիրառման զարգացման ուղղությամբ: ԻՀԱ-ն կազմակերպում է սեմինարներ և դասընթացներ՝ իրավաբաններին ծանոթացնելով նոր տեխնոլոգիաներին և դրանց կիրառման հնարավորություններին: Բացի այդ, ասոցիացիան համագործակցում է տեղական և միջազգային կազմակերպությունների հետ՝ փորձի փոխանակման և նոր տեխնոլոգիաների ներդրման նպատակով:

Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի նախագահ Կարեն Զադոյանի մեկնաբանությունը Iravaban.net-ին.

«Մեծ տվյալները փոխում են իրավաբանության դեմքը ողջ աշխարհում, և Հայաստանը չպետք է հետ մնա այս գլոբալ միտումից: Մենք՝ Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայում, տեսնում ենք մեծ ներուժ մեծ տվյալների կիրառման մեջ՝ մեր երկրի իրավական համակարգի արդիականացման և արդյունավետության բարձրացման համար: Իրավաբանների հայկական ասոցիացիան ջանքերն է գործադրում, որպեսզի իրավաբանները, տեխնոլոգիական ընկերությունները և պատկան մարմինները համատեղ ուժերով զարգացնեն  մի միջավայր, որ կխթանի մեծ տվյալների կիրառման լավագույն պրակտիկան Հայաստանի համար»:

8. Եզրակացություն

Մեծ տվյալները արմատապես փոխում են իրավաբանության ոլորտը՝ բարելավելով որոշումների կայացման գործընթացը, բարձրացնելով արդյունավետությունը և ստեղծելով նոր հնարավորություններ: Սակայն դրանց օգտագործումը պահանջում է նաև զգուշավորություն և էթիկական նկատառումների հաշվի առնում:

Հաջորդ հոդվածի մասին.

Մի՛ բաց թողեք Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի և Iravaban.net-ի «Լիգլթեք Հայաստան» նորարարական շարքի ութերորդ՝ «Նոր դարաշրջանի իրավաբաններ. թվային իրավագիտության կրթության ապագան» հոդվածը: Ինչպե՞ս է փոխվում իրավաբանական կրթությունը տեխնոլոգիական առաջընթացի լույսի ներքո:

Մեր առաջիկա հոդվածում կբացահայտենք, թե ինչպես են առաջատար համալսարանները և իրավաբանական դպրոցները վերափոխում իրենց ուսումնական ծրագրերը՝ պատրաստելու ապագայի իրավաբաններին: Կուսումնասիրենք նոր առարկաները, որոնք ինտեգրվում են իրավաբանական կրթության մեջ, ինչպիսիք են՝ իրավական տեխնոլոգիաները, տվյալների վերլուծությունը և արհեստական բանականությունը: Կքննարկենք, թե ինչպես են վիրտուալ իրականությունը և խաղայնացումը (gamification) փոխում ուսուցման մեթոդները: Կբացահայտենք, թե ինչպես կարող է Հայաստանը արդիականացնել իր իրավաբանական կրթության համակարգը՝ համաշխարհային միտումներին համապատասխան: Պատրաստվե՛ք տեսնել, թե ինչպես է ձևավորվում ապագա իրավաբանի դիմագիծը և ինչ հմտություններ են անհրաժեշտ թվային դարաշրջանում հաջողության հասնելու համար:

Հետևե՛ք մեր հրապարակումներին և բացահայտեք իրավաբանության ապագան մեզ հետ: