Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի և Iravaban.net-ի «Լիգլթեք Հայաստան» նորարարական շարքը նպատակ ունի բացահայտել իրավունքի և տեխնոլոգիայի միաձուլման ուղին: Այս շարքի շրջանակներում մենք ներկայացնում ենք, թե ինչպես է թվային հեղափոխությունը վերաձևում իրավական լանդշաֆտը Հայաստանում և ողջ աշխարհում: Նախագծի մտահղացման հեղինակը և ղեկավարը Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի նախագահ Կարեն Զադոյանն է։
Նորարարական շարքի իներորդ՝ «Մեծ տվյալները դատական համակարգում» հոդվածում կբացահայտենք, թե ինչպես են մեծ տվյալները և առաջադեմ վերլուծական գործիքները փոխակերպում դատական համակարգի աշխատանքը և որոշումների կայացման գործընթացը:
Iravaban.net-ի լրագրողները և մասնագետները, զինված վերջին տեխնոլոգիական գործիքներով, ներառյալ արհեստական բանականության առաջադեմ կիրառումները, կներկայացնեն վերլուծություններ, բացառիկ հարցազրույցներ և գրավիչ պատմություններ, կպատրաստեն լուսանկարներ և ինֆոգրաֆիկաներ: Մենք կբացահայտենք, թե ինչպես են մեծ տվյալները և առաջադեմ վերլուծական գործիքները հեղափոխում դատական համակարգի գործունեությունը:
Ներածություն
Մեծ տվյալների դարաշրջանում դատական համակարգը կանգնած է աննախադեպ փոփոխությունների շեմին: Տեխնոլոգիական առաջընթացը, հատկապես արհեստական բանականության և մեքենայական ուսուցման ոլորտում, բացում է նոր հնարավորություններ դատական համակարգի արդյունավետության բարձրացման և արդարադատության իրականացման համար: Այս հոդվածում մենք կուսումնասիրենք, թե ինչպես են մեծ տվյալները փոխակերպում դատական համակարգի գործունեությունը և ինչ հեռանկարներ են բացվում Հայաստանի համար այս ոլորտում:
Արտերկրի իրավունքի դպրոցներում, տեխնոլոգիաների ուսուցանումը կարևոր տեղ է զբաղեցնում։ Օրինակ՝ Ստենֆորդի իրավունքի դպրոցը հայտնի է տեխնոլոգիայի և իրավունքի ոլորտում իր առաջատար դիրքով: Դպրոցն առաջարկում է բազմաթիվ դասընթացներ և ծրագրեր, որոնք կենտրոնանում են այս ոլորտի վրա:
CodeX՝ Ստենֆորդի իրավական ինֆորմատիկայի կենտրոն.
CodeX՝ Ստենֆորդի իրավական ինֆորմատիկայի կենտրոնը միջառարկայական լաբորատորիա է, որը հետազոտում է, թե ինչպես կարող են տեխնոլոգիաները բարելավել իրավական համակարգը: Կենտրոնը համագործակցում է իրավաբանների, ձեռնարկատերերի, ինժեներների և հետազոտողների հետ՝ մշակելու նորարարական լուծումներ իրավական ոլորտի համար: Դրանք են.
- իրավական փաստաթղթերի կառավարում,
- իրավական ենթակառուցվածք,
- հաշվողական իրավունք:
- Մեծ տվյալների դերը դատական համակարգում
Մեծ տվյալները հեղափոխում են դատական համակարգի գործունեությունը մի շարք ուղղություններով.
- դատական որոշումների կանխատեսում. ԱԲ ալգորիթմները կարող են վերլուծել նախկին որոշումները՝ կանխատեսելով հնարավոր արդյունքները նոր գործերի համար,
- գործերի վերլուծություն. մեծ տվյալների վերլուծությունը թույլ է տալիս բացահայտել օրինաչափություններ և միտումներ դատական գործերում,
- դատական համակարգի արդյունավետության բարձրացում. տվյալների վերլուծությունը օգնում է բացահայտել և վերացնել անարդյունավետության աղբյուրները,
- ռեսուրսների օպտիմալացում. մեծ տվյալները օգնում են ավելի լավ բաշխել դատական համակարգի ռեսուրսները:
Օրինակ՝ ԱԲ համակարգերը COMPAS (Correctional Offender Management Profiling for Alternative Sanctions) համակարգը, որն օգտագործվում է ԱՄՆ-ի դատարաններում՝ գնահատելու հանցագործության կրկնության ռիսկը:
Պատկերը խորհրդանշում է մեծ տվյալների վերլուծությունը դատական համակարգում:
- Մեծ տվյալների կիրառման առավելությունները
Մեծ տվյալների օգտագործումը բերում է մի շարք առավելություններ դատական համակարգում.
- որոշումների կայացման արագացում. ավտոմատացված վերլուծությունը թույլ է տալիս արագ մշակել մեծ ծավալի տեղեկատվություն,
- օբյեկտիվության բարձրացում. տվյալների վրա հիմնված որոշումները կարող են նվազեցնել սուբյեկտիվ գործոնների ազդեցությունը,
- թափանցիկության ապահովում. տվյալների վերլուծությունը թույլ է տալիս բացահայտել և վերացնել անհամապատասխանությունները դատական որոշումներում,
- ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործում. մեծ տվյալները օգնում են օպտիմալացնել դատական համակարգի ռեսուրսները:
Օրինակ՝ 2019 թվականին Էստոնիան ներդրեց «Ռոբոտ-դատավոր» պիլոտային ծրագիրը փոքր հայցերի (մինչև 7,000 եվրո) համար: Համակարգը վերլուծում է կողմերի ներկայացրած փաստաթղթերը և առաջարկում վճռի նախագիծ, որը հետագայում վերանայվում է մարդ-դատավորի կողմից: Այս նորարարական մոտեցումը նպատակ ունի արագացնել դատական գործընթացը և նվազեցնել դատարանների ծանրաբեռնվածությունը:
Պատկերը խորհրդանշում է մեծ տվյալների առավելությունները դատական համակարգում:
- Մարտահրավերներ և էթիկական նկատառումներ
Մեծ տվյալների օգտագործումը դատական համակարգում առաջացնում է նաև մարտահրավերներ և էթիկական հարցեր.
- անձնական տվյալների պաշտպանություն. զգայուն տեղեկատվության անվտանգության ապահովումը կարևորագույն խնդիր է,
- ալգորիթմական կողմնակալություն. ԱԲ համակարգերը կարող են վերարտադրել և ուժեղացնել առկա սոցիալական անհավասարությունները,
- թափանցիկություն և հաշվետվողականություն. ԱԲ-ի որոշումների կայացման գործընթացը պետք է լինի բաց և հասկանալի,
- մարդու դերը. կարևոր է պահպանել հավասարակշռությունը տեխնոլոգիայի և մարդկային դատողության միջև:
Օրինակ՝ ԱԲ համակարգերը հաճախ պահանջում են մեծ քանակությամբ տվյալներ՝ արդյունավետ աշխատելու համար: Սա առաջացնում է մտահոգություններ տվյալների գաղտնիության և անվտանգության վերաբերյալ: Օրինակ, իրավաբանական ընկերությունները պետք է զգույշ լինեն հաճախորդների գաղտնի տեղեկատվությունը ԱԲ համակարգերում մշակելիս: Եվրոպական Միության Ընդհանուր տվյալների պաշտպանության կանոնակարգը (GDPR) սահմանում է խիստ պահանջներ անձնական տվյալների մշակման համար, որոնք պետք է հաշվի առնվեն ԱԲ համակարգերի նախագծման և օգտագործման ժամանակ:
Պատկերը խորհրդանշում է մեծ տվյալների օգտագործման էթիկական խնդիրները դատական համակարգում:
- Հայաստանի հեռանկարները
Հայաստանը կանգնած է մեծ տվյալների և ԱԲ-ի ներդրման հնարավորությունների առջև դատական համակարգում:
- Ներկա վիճակը. Հայաստանում դատական համակարգի թվայնացումը դեռևս զարգացման փուլում է:
- Հնարավորություններ.
- դատական տվյալների թվայնացում և մատչելիություն,
- դատական որոշումների վերլուծության ավտոմատացում,
- դատական համակարգի արդյունավետության բարձրացում,
- Մարտահրավերներ.
- տեխնիկական և ֆինանսական ռեսուրսների սահմանափակություն,
- մասնագիտական կադրերի պատրաստում,
- օրենսդրական դաշտի հարմարեցում։
Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի նախագահ Կարեն Զադոյանի Iravaban.net-ին տված մեկնաբանությունը.
«Մեծ տվյալների և ԱԲ-ի ներդրումը Հայաստանի դատական համակարգում պահանջում է բազմաշերտ մոտեցում: Նախ, պետք է լուծել դատական որոշումների տվյալների բազայի թվայնացման և մեքենայական ընթեռնելիության ապահովման հարցերը: Այս խնդրի լուծումը թույլ կտա կիրառել բնական լեզվի մշակման (NLP) ալգորիթմներ՝ իրավական նախադեպերի ավտոմատ վերլուծության և կանխատեսող մոդելների ստեղծման համար: Երկրորդ, անհրաժեշտ է մշակել ԱԲ-ի էթիկայի ուղեցույցներ,, որոնք կկարգավորեն ԱԲ-ի կիրառումը դատական որոշումների կայացման գործընթացում: Եվ վերջապես, անհրաժեշտ է իրականացնել դատավորների և իրավաբանների վերապատրաստման ծրագիր՝ մեծ տվյալների վերլուծության և ԱԲ-ի հիմունքների վերաբերյալ: Ասոցիացիայի նպատակն է ստեղծել այնպիսի համակարգ, որտեղ տեխնոլոգիան կծառայի արդարադատության շահերին՝ միաժամանակ պահպանելով մարդու իրավունքները և իրավական որոշումների կայացման թափանցիկությունը»
Պատկերը խորհրդանշում է ՀՀ դատական համակարգում մեծ տվյալների օգտագործման հեռանկարները:
Եզրակացություն
Մեծ տվյալների և ԱԲ-ի ներդրումը դատական համակարգում առաջարկում է հսկայական հնարավորություններ՝ բարելավելու արդարադատության իրականացման որակը, արագությունը և թափանցիկությունը: Սակայն այս տեխնոլոգիաների օգտագործումը պահանջում է նաև զգուշավորություն և էթիկական նկատառումներ: Հայաստանը, հետևելով գլոբալ միտումներին և զարգացնելով սեփական կարողությունները, կարող է դառնալ տարածաշրջանային առաջատար դատական համակարգի թվայնացման ոլորտում:
Իրավաբանների, տեխնոլոգիական ոլորտի մասնագետների և քաղաքականություն մշակողների համագործակցությունը կարևոր է՝ ստեղծելու այնպիսի միջավայր, որտեղ մեծ տվյալները և ԱԲ-ն կարող են արդյունավետորեն և պատասխանատվորեն օգտագործվել դատական համակարգում: Սա կնպաստի ոչ միայն արդարադատության իրականացման բարելավմանը, այլև կօգնի ստեղծել ավելի արդար, թափանցիկ և վստահելի դատական համակարգ:
Պատկերը խորհրդանշում է մեծ տվյալների և ԱԲ-ի ապագան դատական համակարգում:
Հաջորդ հոդվածի մասին
Բաց մի թողեք Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի և Iravaban.net-ի «Լիգլթեք Հայաստան» նորարարական շարքի տասներորդ՝ «Իրավաբանական ծառայությունների ավտոմատացում» հոդվածը: Ինչպե՞ս են տեխնոլոգիական լուծումները փոխակերպում իրավաբանական ծառայությունների մատուցման գործընթացը և ինչ նոր հնարավորություններ են բացվում իրավաբանների համար:
Մեր առաջիկա հոդվածում կբացահայտենք, թե ինչպես են արհեստական բանականությունը, մեքենայական ուսուցումը և այլ առաջադեմ տեխնոլոգիաներ հեղափոխում իրավաբանական ծառայությունների ոլորտը: Կուսումնասիրենք, թե ինչպես են ավտոմատացված համակարգերն օգտագործվում իրավական փաստաթղթերի ստեղծման, իրավական հետազոտությունների, գործերի կառավարման և հաճախորդների սպասարկման ոլորտներում: Կքննարկենք, թե ինչպես է ավտոմատացումը բարձրացնում իրավաբանական ծառայությունների արդյունավետությունը, մատչելիությունը և որակը:
Պատրաստվե՛ք տեսնել, թե ինչպես է տեխնոլոգիան վերափոխում իրավաբանական պրակտիկան և ինչ նոր հմտություններ են անհրաժեշտ ապագայի իրավաբաններին: Կբացահայտենք նաև այս փոփոխությունների ազդեցությունը Հայաստանի իրավական շուկայի վրա և կքննարկենք, թե ինչպես կարող են տեղական իրավաբանները և իրավաբանական ընկերությունները հարմարվել այս նոր իրականությանը:
Հետևե՛ք մեր հրապարակումներին և բացահայտեք իրավաբանության ապագան մեզ հետ:
Պատկերը խորհրդանշում է իրավաբանական ծառայությունների ավտոմատացումը:
Հոդվածի գլխավոր պատկերը խորհրդանշում է մեծ տվյալների և մարդկային վերահսկողության հավասարակշռությունը ապագայի դատական համակարգում:
