Նախաբան

Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի և Iravaban.net-ի «Լիգլթեք Հայաստան» նորարարական շարքը նպատակ ունի բացահայտել իրավունքի և տեխնոլոգիայի միաձուլման ուղին: Այս շարքի շրջանակներում մենք ներկայացնում ենք, թե ինչպես է թվային հեղափոխությունը վերաձևում իրավական լանդշաֆտը Հայաստանում և ողջ աշխարհում: Նախագծի մտահղացման հեղինակը և ղեկավարը Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի նախագահ Կարեն Զադոյանն է։

Նորարարական շարքի վեցերորդ՝ «Տվյալների գիտությունը և իրավունքը. ապագայի իրավաբանի գործիքակազմը» հոդվածում կբացահայտենք, թե ինչպես է տվյալների գիտությունը հեղափոխում իրավական հետազոտությունները և որոշումների կայացման գործընթացը: 

Iravaban.net-ի լրագրողները և մասնագետները, զինված վերջին տեխնոլոգիական գործիքներով, ներառյալ արհեստական բանականության առաջադեմ կիրառումները, կներկայացնեն վերլուծություններ, բացառիկ հարցազրույցներ և գրավիչ պատմություններ, կպատրաստեն լուսանկարներ և ինֆոգրաֆիկաներ: Մենք կբացահայտենք, թե ինչպես են տվյալների գիտությունը, մեծ տվյալները և մեքենայական ուսուցումը փոխակերպում իրավական պրակտիկան, դատական համակարգը և օրենսդրական գործընթացները:

1. Ներածություն

Իրավաբանության աշխարհը կանգնած է հեղափոխական փոփոխությունների շեմին: Տվյալների գիտությունը և արհեստական բանականությունը (ԱԲ) արագորեն փոխակերպում են իրավական պրակտիկան, առաջարկելով նոր գործիքներ և մեթոդներ, որոնք մի քանի տարի առաջ անհնար էին թվում:

Ըստ Ամերիկյան Իրավաբանների Ասոցիացիայի 2021 թվականի տեխնոլոգիական զեկույցի, իրավաբանական ընկերությունների 35%-ն արդեն օգտագործում է ԱԲ գործիքներ իրենց աշխատանքում: Զեկույցը նշում է. «ԱԲ-ն արագորեն դառնում է իրավաբանական պրակտիկայի անբաժանելի մասը՝ բարելավելով արդյունավետությունը և ճշգրտությունը բազմաթիվ առաջադրանքներում»:

Deloitte-ի զեկույցը կանխատեսում է, որ մինչև 2025 թվականը իրավաբանական ընկերությունների 100%-ը կօգտագործի ԱԲ-ի վրա հիմնված գործիքներ իրենց առօրյա գործունեության մեջ: Այս միտումը ցույց է

Պատկերը խորհրդանշում է ապագայի իրավաբանին:

տալիս, որ տվյալների գիտությունը և ԱԲ-ն այլևս ապագայի տեխնոլոգիաներ չեն, այլ ներկայի անհրաժեշտություն:

Այս հոդվածում մենք կուսումնասիրենք, թե ինչպես է տվյալների գիտությունը փոխում իրավաբանի աշխատանքը, ինչ գործիքներ են կազմում ապագայի իրավաբանի գործիքակազմը, և ինչպես կարող են իրավաբանները պատրաստ լինել այս փոփոխություններին:

2. Տվյալների գիտության հիմունքները իրավաբանների համար

Տվյալների գիտությունը միջգիտակարգային ոլորտ է, որը օգտագործում է գիտական մեթոդներ, գործընթացներ, ալգորիթմներ և համակարգեր՝ տվյալներից գիտելիքներ և պատկերացումներ ստանալու համար: Իրավաբանության համատեքստում այն կարող է օգտագործվել իրավական փաստաթղթերի վերլուծության, դատական որոշումների կանխատեսման և իրավական ռիսկերի գնահատման համար:

Հիմնական հասկացությունները ներառում են՝

• Մեծ տվյալներ (Big Data). Հսկայական ծավալի տվյալներ, որոնք պահանջում են հատուկ մշակման մեթոդներ:
• Մեքենայական ուսուցում. ԱԲ-ի ճյուղ, որը թույլ է տալիս համակարգերին սովորել փորձից՝ առանց հստակ ծրագրավորման:
• Կանխատեսող վերլուծություն. Վիճակագրական մեթոդների և մեքենայական ուսուցման օգտագործում՝ ապագա արդյունքները կանխատեսելու համար:

Եզրահանգումներ.

• տվյալների գիտությունը օգտագործում է գիտական մեթոդներ իրավական վերլուծության համար,

• հիմնական հասկացություններն են՝ մեծ տվյալներ, մեքենայական ուսուցում, կանխատեսող վերլուծություն,

• իրավաբանների մեծամասնությունը գիտակցում է տվյալների գիտության կարևորությունը։

Պատկերը խորհրդանշում է իրավական ԴՆԹ-ն:

3. Ապագա իրավաբանի գործիքակազմը

Ապագայի իրավաբանի գործիքակազմը ներառում է մի շարք առաջադեմ տեխնոլոգիաներ, որոնք էականորեն բարելավում են աշխատանքի արդյունավետությունը և ճշգրտությունը: Այս գործիքները հեղափոխում են իրավաբանական պրակտիկան՝ ներմուծելով նոր մոտեցումներ և մեթոդներ:

1. Մեծ տվյալների վերլուծություն. Այս տեխնոլոգիան թույլ է տալիս մշակել և վերլուծել հսկայական ծավալի իրավական տեղեկատվություն՝ բացահայտելով միտումներ և օրինաչափություններ, որոնք կարող են օգտագործվել ռազմավարական որոշումների կայացման համար:
2. Մեքենայական ուսուցման ալգորիթմներ. Այս գործիքները կարող են ավտոմատացնել բարդ իրավական հետազոտությունները՝ զգալիորեն արագացնելով գործընթացը և բարձրացնելով արդյունքների ճշգրտությունը:
3. Տվյալների վիզուալիզացիա. Այս տեխնոլոգիան օգնում է պատկերավոր ներկայացնել բարդ իրավական հարաբերությունները և տվյալները, հեշտացնելով դրանց ընկալումը և վերլուծությունը:
4. Կանխատեսող վերլուծություն. Արհեստական բանականության վրա հիմնված այս գործիքները կարող են կանխատեսել դատական գործերի հավանական ելքերը՝ հիմնվելով նախկին որոշումների և իրավական նախադեպերի վրա:
5. Ավտոմատացված փաստաթղթերի մշակում. Այս տեխնոլոգիան թույլ է տալիս արագ և ճշգրիտ կերպով վերլուծել մեծ քանակությամբ իրավական փաստաթղթեր՝ դուրս բերելով կարևոր տեղեկատվությունը և նվազեցնելով մարդկային սխալի հավանականությունը:

Եզրահանգումներ.

• ապագայի իրավաբանի գործիքակազմը ներառում է տեխնոլոգիաներ, որոնք հիմնված են մեծ տվյալների, մեքենայական ուսուցման և արհեստական բանականության վրա,
  

  Պատկերը խորհրդանշում է քվանտային իրավաբանությունը:

• այս գործիքները զգալիորեն բարձրացնում են իրավաբանական աշխատանքի արդյունավետությունը և ճշգրտությունը,

• տեղեկատվական տեխնոլոգիաների շուկան արագ զարգանում է՝ առաջարկելով նորարարական լուծումներ իրավաբանական պրակտիկայի տարբեր ոլորտների համար:

4. Իրական օրինակներ տվյալների գիտության կիրառման

Տվյալների գիտությունը արդեն իսկ լայնորեն կիրառվում է իրավաբանության տարբեր ոլորտներում:

1. Նախադեպերի արագ վերլուծություն. Casetext ընկերության CARA AI համակարգը կարողանում է վայրկյանների ընթացքում վերլուծել հազարավոր նախադեպեր և առաջարկել առավել համապատասխան աղբյուրներ: Ըստ ընկերության, իրենց տեխնոլոգիան 23%-ով ավելի արդյունավետ է, քան ավանդական իրավական հետազոտության մեթոդները:
2. Պայմանագրերի ավտոմատ վերլուծություն. LawGeex ընկերության ԱԲ համակարգը կարողանում է ստուգել և հաստատել պայմանագրերը 94% ճշգրտությամբ՝ մարդ-իրավաբանների 85%-ի համեմատ: Ընկերությունը նշում է, որ իրենց համակարգը կարող է 26 անգամ ավելի արագ վերլուծել պայմանագրերը, քան փորձառու իրավաբանները:
3. Դատական որոշումների կանխատեսում» Հետազոտությունը, որն իրականացվել է Լոնդոնի համալսարանական քոլեջի, Շեֆիլդի և Փենսիլվանիայի համալսարանների կողմից, ցույց է տվել, որ ԱԲ-ն կարող է 79% ճշգրտությամբ կանխատեսել Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի որոշումները:

Եզրահանգումներ.

• տվյալների գիտությունը արդեն կիրառվում է նախադեպերի վերլուծության, պայմանագրերի ստուգման և դատական որոշումների կանխատեսման համար,

• ԱԲ համակարգերը հաճախ ցուցաբերում են ավելի բարձր ճշգրտություն և արագություն, քան մարդ-իրավաբանները,
  

  Պատկերը խորհրդանշում է ԱԲ դատավորին:

• այս տեխնոլոգիաները կարող են զգալիորեն արագացնել և բարելավել իրավաբանական աշխատանքը։

5. Ապագայի իրավաբանների կրթությունը

Տվյալների գիտության և ԱԲ-ի աճող դերը իրավաբանության մեջ պահանջում է փոփոխություններ իրավաբանական կրթության մեջ:

1. Տվյալների գիտության ինտեգրումը իրավաբանական կրթության մեջ: Առաջատար իրավաբանական դպրոցները սկսել են ներառել տվյալների գիտության և ԱԲ-ի դասընթացներ իրենց ուսումնական ծրագրերում: Օրինակ, Հարվարդի իրավաբանական դպրոցը առաջարկում է «Արհեստական բանականությունը և իրավունքը» դասընթացը: Ըստ National Jurist-ի հետազոտության, ԱՄՆ-ի առաջատար իրավաբանական դպրոցների 67%-ն արդեն առաջարկում է առնվազն մեկ դասընթաց՝ նվիրված իրավական տեխնոլոգիաներին:
2. Շարունակական կրթություն: Շատ իրավաբանական ասոցիացիաներ առաջարկում են շարունակական կրթության դասընթացներ տվյալների գիտության և ԱԲ-ի վերաբերյալ: Ամերիկյան Իրավաբանների Ասոցիացիան հայտնում է, որ 2021 թվականին իրենց անդամների 45%-ը մասնակցել է առնվազն մեկ վեբինարի կամ դասընթացի՝ նվիրված իրավական տեխնոլոգիաներին:
3. Միջազգային փորձի ուսումնասիրություն: Bucerius Law School-ը Գերմանիայում առաջարկում է «Legal Technology and Operations» մագիստրոսական ծրագիր: Ըստ դպրոցի տվյալների, այս ծրագրի շրջանավարտների 85%-ը գտնում է աշխատանք իրավական տեխնոլոգիաների ոլորտում առաջին 6 ամսվա ընթացքում:

Եզրահանգումներ.

• իրավաբանական կրթությունը ակտիվորեն ինտեգրում է տվյալների գիտության և ԱԲ դասընթացներ,

• շարունակական կրթությունը դառնում է ավելի կարևոր գործող իրավաբանների համար,

• միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ իրավական տեխնոլոգիաների ոլորտում կրթությունը բարձրացնում է մասնագետների պահանջարկը։
  

  Պատկերը խորհրդանշում է վիրտուալ իրավաբանական կրթությունը:

6. Մարտահրավերներ և էթիկական նկատառումներ

Չնայած տվյալների գիտության և ԱԲ-ի բազմաթիվ առավելություններին, դրանց կիրառումը իրավաբանության մեջ առաջացնում է նաև մի շարք մարտահրավերներ և էթիկական հարցեր:

1. Տվյալների անվտանգություն և գաղտնիություն. Իրավաբանական ընկերությունները աշխատում են զգայուն տվյալների հետ, և դրանց պաշտպանությունը առաջնային կարևորություն ունի: Եվրոպական Միության Ընդհանուր տվյալների պաշտպանության կանոնակարգը (GDPR) սահմանում է խիստ պահանջներ անձնական տվյալների մշակման համար: 
2. Ալգորիթմական կողմնակալություն. ԱԲ համակարգերը կարող են ժառանգել և վերարտադրել մարդկային կողմնակալությունները: ProPublica-ի հետաքննությունը բացահայտեց, որ ԱՄՆ-ում օգտագործվող COMPAS համակարգը, որը գնահատում է հանցագործության կրկնության ռիսկը, ցուցաբերում է ռասայական կողմնակալություն: Հետազոտությունը ցույց տվեց, որ սև մեղադրյալները 77% ավելի հավանական էր, որ կդասակարգվեին որպես «բարձր ռիսկային», քան սպիտակ մեղադրյալները:
3. Մարդու դերի պահպանում.Կարևոր է պահպանել մարդու դերը իրավական որոշումների կայացման գործընթացում: Եվրոպական Խորհրդարանը 2020 թվականին ընդունել է բանաձև, որը կոչ է անում ստեղծել իրավական շրջանակ ԱԲ-ի պատասխանատվության հարցերի կարգավորման համար: Բանաձևը նշում է, որ «վերջնական որոշումը պետք է միշտ կայացվի մարդու կողմից»:

Պատկերը խորհրդանշում է թվային Ֆեմիդային։

Եզրահանգումներ.

• տվյալների անվտանգությունը և գաղտնիությունը առաջնային կարևորություն ունեն, և խախտումները կարող են հանգեցնել զգալի տուգանքների,

• ալգորիթմական կողմնակալությունը լուրջ մարտահրավեր է ԱԲ համակարգերի համար և կարող է հանգեցնել անարդար որոշումների,

• կարևոր է պահպանել մարդու վերահսկողությունը ԱԲ համակարգերի վրա իրավական որոշումների կայացման գործընթացում։

7. Հայաստանի հեռանկարները

Հայաստանը, որպես զարգացող ՏՏ կենտրոն, ունի մեծ ներուժ տվյալների գիտության և իրավունքի հատման կետում նորարարական լուծումներ առաջարկելու համար: Այս ոլորտում կարևոր դեր է խաղում Իրավաբանների հայկական ասոցիացիան (ԻՀԱ):

Հայաստանի ներուժը

1. Իրավական համակարգի թվայնացում. Հայաստանի էլեկտրոնային կառավարման համակարգը (e-gov.am) արդեն սկսել է ներդնել ԱԲ-ի տարրեր իրավական փաստաթղթերի մշակման և որոնման գործընթացներում: Այս փորձը կարող է օգտագործվել տվյալների գիտության մեթոդների ավելի լայն կիրառման համար իրավական ոլորտում:
2. Տեղական ստարտափների ներուժը. Հայաստանյան ՏՏ ոլորտը ունի մեծ ներուժ իրավաբանական տեխնոլոգիաների զարգացման համար: Թեև կոնկրետ օրինակներ չկան իրավաբանական ոլորտում մասնագիտացած ստարտափների, սակայն առկա փորձը տվյալների գիտության և ԱԲ ոլորտում կարող է հիմք հանդիսանալ նման նախաձեռնությունների համար:
3. Միջազգային համագործակցություն. Հայաստանը կարող է համագործակցել միջազգային կազմակերպությունների հետ՝ տվյալների գիտության մեթոդները իրավական ոլորտում կիրառելու նպատակով: Սա կարող է ներառել համատեղ հետազոտական ծրագրեր, փորձի փոխանակում և տեխնոլոգիաների փոխանցում:

Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի դերը

ԻՀԱ-ն ակտիվ դեր է խաղում իրավաբանական տեխնոլոգիաների զարգացման գործում Հայաստանում: ԻՀԱ-ի գործունեությունը ներառում է.

1. «Լեգալթեք Հայաստան» նախաձեռնություն. ԻՀԱ-ն իրականացնում է այս նորարարական շարքը Iravaban.net-ի միջոցով, որը լուսաբանում է իրավական տեխնոլոգիաների զարգացումները, ներառյալ տվյալների գիտության կիրառումը իրավաբանության մեջ:
2. Կրթական ծրագրեր. Ասոցիացիան նախատեսում է փորձնական ուսումնական նախագիծ մեկնարկել ՀՀ առաջատար բուհերից մեկում՝ ներդնելով իրաբանական տեխնոլոգիաների վերաբերյալ ուսումնական ծրագիր:
3. Իրավական կարգավորումներ: ԻՀԱ-ն աշխատում է տվյալների գիտության և ԱԲ-ի իրավական կարգավորման ուղղությամբ, ինչը կարևոր է այս տեխնոլոգիաների էթիկական և արդյունավետ կիրառման համար:

ԻՀԱ նախագահ Կարեն Զադոյանի մեկնաբանությունը

Iravaban.net-ին տրված հարցազրույցում Կարեն Զադոյանը նշել է. «Տվյալների գիտությունը առաջարկում է հզոր գործիքներ իրավաբանական աշխատանքի արդյունավետությունը բարձրացնելու համար: Մենք տեսնում ենք մեծ ներուժ այս ոլորտում Հայաստանի համար: ԻՀԱ-ն աշխատում է ստեղծել միջավայր, որտեղ իրավաբանները կկարողանան օգտվել տվյալների գիտության առավելություններից՝ միաժամանակ պահպանելով էթիկական չափանիշները և անձնական տվյալների գաղտնիությունը: Մենք հավատում ենք, որ Հայաստանը կարող է դառնալ տարածաշրջանային առաջատար իրավական տեխնոլոգիաների ոլորտում»:

Եզրահանգումներ.

• Հայաստանն ունի ներուժ դառնալու տվյալների գիտության և իրավունքի հատման կետում նորարարական լուծումների մշակման կենտրոն,
  

  Պատկերը խորհրդանշում է խելացի Երևանը:

• ԻՀԱ-ն ակտիվորեն նպաստում է իրավաբանական տեխնոլոգիաների զարգացմանը Հայաստանում, այդ թվում տվյալների գիտության ոլորտում,

• կրթությունը և իրազեկման բարձրացումը առանցքային են այս ոլորտի զարգացման համար,

• անհրաժեշտ է հատուկ ուշադրություն դարձնել էթիկական և իրավական մարտահրավերներին, որոնք առաջանում են տվյալների գիտության կիրառման արդյունքում իրավաբանության մեջ:

8. Եզրակացություն

Տվյալների գիտությունը և արհեստական բանականությունը (ԱԲ) արմատապես փոխակերպում են իրավաբանության ոլորտը: Ապագայի իրավաբանի գործիքակազմը ներառում է մեծ տվյալների վերլուծություն, մեքենայական ուսուցում, տվյալների վիզուալիզացիա և այլ առաջադեմ տեխնոլոգիաներ:

1. Աշխատանքի արդյունավետության բարձրացում. Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ ԱԲ-ն և ավտոմատացումը կարող են զգալիորեն բարձրացնել իրավաբանական ծառայությունների արդյունավետությունը առաջիկա տասնամյակում:
2. Նոր հմտությունների պահանջ. Միջազգային փորձագետները կանխատեսում են, որ մոտ ապագայում աշխատողների զգալի մասը, ներառյալ իրավաբանները, կունենան վերապատրաստման կարիք՝ նոր տեխնոլոգիաներին հարմարվելու համար:
3. Էթիկական մարտահրավերների հաղթահարում. Միջազգային կազմակերպությունները մշակում են ուղեցույցներ ԱԲ համակարգերի էթիկական նախագծման և կիրառման համար: Այս սկզբունքները կարևոր են նաև իրավական ոլորտում ԱԲ-ի կիրառման համար:

Պատկերը խորհրդանշում է գլոբալ իրավական ցանցը:

Հայաստանի իրավաբանները պետք է պատրաստ լինեն այս փոփոխություններին՝ զարգացնելով իրենց տեխնոլոգիական հմտությունները և ինտեգրելով նոր գործիքները իրենց աշխատանքում: Միևնույն ժամանակ, կարևոր է հաշվի առնել էթիկական նկատառումները և պահպանել մարդու կարևոր դերը իրավական որոշումների կայացման գործընթացում:

Հայաստանը, իր զարգացող ՏՏ ոլորտով, ունի մեծ հնարավորություն դառնալու իրավական տեխնոլոգիաների զարգացման առաջատար: Սա պահանջում է համակարգված ջանքեր կրթության, հետազոտությունների և նորարարությունների ոլորտներում:

Եզրահանգումներ.

• տվյալների գիտությունը և ԱԲ-ն դարձել են անհրաժեշտություն ժամանակակից իրավաբանական պրակտիկայում,

• Հայաստանի իրավաբանները պետք է զարգացնեն իրենց տեխնոլոգիական հմտությունները,

• Հայաստանը ունի ներուժ դառնալու իրավական տեխնոլոգիաների զարգացման կենտրոն,

• Իրավաբանների հայկական ասոցիացիան ունի տեսլական ու ներուժ ուղղորդելու և առաջնորդելու իրավական տեխնոլոգիաների զարգացումը Հայաստանում:

Եզրափակիչ մաս

Պատկերը խորհրդանշում է իրավաբանության մեծ տվյալները:

Մի՛ բաց թողեք Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի և Iravaban.net-ի «Լիգլթեք Հայաստան» նորարարական շարքի յոթերորդ՝ «Մեծ տվյալների հեղափոխությունը իրավաբանության մեջ. ապագան արդեն այստեղ է» հոդվածը:Ինչպե՞ս են մեծ տվյալները փոխակերպում իրավաբանությունը գլոբալ մասշտաբով:

Մեր առաջիկա հոդվածում կբացահայտենք, թե ինչպես են առաջատար իրավաբանական ընկերություններն ու դատարանները աշխարհում օգտագործում մեծ տվյալները՝ հեղափոխելու իրավական պրակտիկան: Կուսումնասիրենք, թե ինչպես են ԱՄՆ-ում մեծ տվյալները օգտագործվում դատական որոշումների կանխատեսման համար, ինչպես է Եվրոպան հավասարակշռում նորարարությունն ու տվյալների պաշտպանությունը, և ինչպես են ասիական երկրները կիրառում մեծ տվյալները իրավական համակարգերի արդիականացման համար: Կփորձենք կանխատեսել, թե ինչպես կարող է Հայաստանը օգտվել այս գլոբալ փորձից՝ զարգացնելով իր իրավական տեխնոլոգիաների էկոհամակարգը: Պատրաստվե՛ք տեսնել, թե ինչպես են մեծ տվյալները ձևավորում իրավաբանության ապագան և ինչ հնարավորություններ է դա բացում Հայաստանի համար: