Նախաբան

Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի և Iravaban.net–ի «Լիգլթեք Հայաստան» նորարարական շարքը նպատակ ունի բացահայտել իրավունքի և տեխնոլոգիայի միաձուլման ուղին: Այս շարքի շրջանակներում մենք ներկայացնում ենք, թե ինչպես է թվային հեղափոխությունը վերաձևում իրավական լանդշաֆտը Հայաստանում և ողջ աշխարհում:Շարքի մտահղացման հեղինակը Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի նախագահ Կարեն Զադոյան է։

Նորարարական շարքի հինգերորդ՝ «Արհեստական բանականությունը և իրավական էթիկան. նոր մարտահրավերներ և հնարավորություններ» հոդվածում կբացահայտենք, թե ինչպես է արհեստական բանականությունը փոխակերպում իրավական պրակտիկան և ինչ էթիկական հարցեր է առաջացնում այս զարգացումը:

Iravaban.net-ի լրագրողները և մասնագետները, զինված վերջին տեխնոլոգիական գործիքներով, ներառյալ արհեստական բանականության առաջադեմ կիրառումները, կներկայացնեն վերլուծություններ, բացառիկ հարցազրույցներ և գրավիչ պատմություններ, կպատրաստեն լուսանկարներ և ինֆոգրաֆիկաներ: Մենք կբացահայտենք, թե ինչպես են արհեստական բանականությունը, մեքենայական ուսուցումը և այլ նորարարական տեխնոլոգիաները փոխակերպում իրավական պրակտիկան, դատական համակարգը և օրենսդրական գործընթացները:

1. Ներածություն

Արհեստական բանականությունը (ԱԲ) արագորեն ներթափանցում է մեր կյանքի բոլոր ոլորտները, և իրավաբանությունը բացառություն չէ: Վերջին տարիներին ԱԲ-ն սկսել է էական դեր խաղալ իրավական ոլորտում՝ փոխակերպելով իրավաբանների աշխատանքը և առաջացնելով նոր էթիկական հարցեր:

Ըստ Ամերիկյան Իրավաբանների Ասոցիացիայի (ABA) 2021 թվականի «Տեխնոլոգիաների զեկույցի», իրավաբանական ընկերությունների 35%-ն արդեն օգտագործում է ԱԲ-ը իրենց աշխատանքում: Զեկույցը նշում է. «ԱԲ-ն արագորեն դառնում է իրավաբանական պրակտիկայի անբաժանելի մասը՝ բարելավելով արդյունավետությունը և ճշգրտությունը բազմաթիվ առաջադրանքներում»: 

Այս թիվը շարունակում է աճել, քանի որ ԱԲ-ն ապացուցում է իր արժեքը իրավական հետազոտությունների, փաստաթղթերի վերլուծության և նույնիսկ դատական որոշումների կանխատեսման ոլորտներում: 

Սակայն ԱԲ-ի աճող կիրառումը բերում է նաև բազմաթիվ էթիկական մարտահրավերներ: Ինչպե՞ս ենք համոզվում, որ ԱԲ-ի որոշումները արդար են և անաչառ: Ի՞նչ է լինում, երբ ԱԲ-ն սխալվում է: Ով է պատասխանատու ԱԲ-ի կայացրած որոշումների համար:

Խորհրդանշական պատկեր՝ իրավաբանը ԱԲ և իրավունքի խաչմերուկում

Այս հոդվածում մենք կուսումնասիրենք ԱԲ-ի ազդեցությունը իրավական ոլորտի վրա, կքննարկենք դրա առավելությունները և մարտահրավերները, և կփորձենք հասկանալ, թե ինչպես կարող ենք օգտագործել այս հզոր տեխնոլոգիան՝ միաժամանակ պահպանելով իրավական էթիկայի հիմնարար սկզբունքները:

Եզրահանգումներ.

• ԱԲ-ն արագորեն ներթափանցում է իրավական ոլորտ,

• իրավաբանական ընկերությունների 35%-ն արդեն օգտագործում է ԱԲ,

• ԱԲ-ն բերում է և՛ հնարավորություններ, և՛ էթիկական մարտահրավերներ,

• անհրաժեշտ է հավասարակշռություն գտնել ԱԲ-ի օգտագործման և էթիկական սկզբունքների պահպանման միջև։

2. ԱԲ-ն իրավական պրակտիկայում. ներկա վիճակ

Արհեստական բանականությունն արդեն իսկ լայնորեն կիրառվում է իրավական ոլորտում՝ հեղափոխելով ավանդական գործընթացները և բացելով նոր հնարավորություններ: Ահա մի քանի օրինակ, թե ինչպես է ԱԲ-ն օգտագործվում իրավաբանության մեջ:

Իրավական հետազոտություններ և վերլուծություն.

ԱԲ-ով աշխատող գործիքները հեղափոխել են իրավական հետազոտությունների ոլորտը: Այս համակարգերը կարող են արագորեն վերլուծել հազարավոր իրավական փաստաթղթեր, գտնել համապատասխան նախադեպեր և տրամադրել պատասխաններ իրավական հարցերին:

Օրինակ՝ LexisNexis-ը և Westlaw-ն, որոնք երկար ժամանակ եղել են իրավական հետազոտությունների առաջատար պլատֆորմներ, այժմ ներդրել են ԱԲ-ի գործիքներ իրենց ծառայություններում: LexisNexis-ի Lexis+ ԱԲ պլատֆորմը օգտագործում է բնական լեզվի մշակման տեխնոլոգիաներ՝ հասկանալու իրավաբանների հարցումները և տրամադրելու առավել համապատասխան արդյունքներ: 

Պայմանագրերի վերանայում և վերլուծություն.

ԱԲ-ն արդեն օգտագործվում է պայմանագրերի վերանայման և վերլուծության համար՝ զգալիորեն արագացնելով այս գործընթացը և բարձրացնելով ճշգրտությունը:

Kira Systems ընկերության ԱԲ հարթակը, օրինակ, կարող է վերլուծել հարյուրավոր պայմանագրեր ժամերի ընթացքում՝ բացահայտելով կարևոր դրույթները, ռիսկերը և անհամապատասխանությունները: Ըստ ընկերության տվյալների, իրենց համակարգը կարող է մինչև 90%-ով կրճատել պայմանագրերի վերանայման ժամանակը: 

Դատական որոշումների կանխատեսում.

ԱԲ-ն նաև օգտագործվում է դատական որոշումների կանխատեսման համար՝ օգնելով իրավաբաններին գնահատել իրենց գործերի հաջողության հավանականությունը:

Հետազոտություն, որն իրականացվել է Լոնդոնի համալսարանական քոլեջի, Շեֆիլդի և Փենսիլվանիայի համալսարանների կողմից, ցույց է տվել, որ ԱԲ-ն կարող է 79% ճշգրտությամբ կանխատեսել Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի որոշումները: Այս տեխնոլոգիան կարող է օգնել իրավաբաններին ավելի լավ պատրաստվել դատական գործերին և խորհուրդ տալ իրենց հաճախորդներին: 

Հայաստանում ԱԲ-ի կիրառությունը իրավաբանության մեջ.

Խորհրդանշական պատկեր՝ ԱԲ-ի կիրառությունն իրավաբանությունում

Թեև Հայաստանում ԱԲ-ի կիրառությունը իրավական ոլորտում դեռ սկզբնական փուլում է, կան որոշակի առաջընթացի նշաններ: Օրինակ, Հայաստանի էլեկտրոնային կառավարման համակարգը (e-gov.am) սկսել է ներդնել ԱԲ-ի տարրեր իրավական փաստաթղթերի մշակման և որոնման գործընթացներում: 

Եզրահանգումներ.

• ԱԲ-ն արդեն լայնորեն կիրառվում է իրավական հետազոտություններում և վերլուծություններում,

• պայմանագրերի վերանայման գործընթացը զգալիորեն արագացել է ԱԲ-ի շնորհիվ,

• ԱԲ-ն կարող է կանխատեսել դատական որոշումները բարձր ճշգրտությամբ,

• Հայաստանում ԱԲ-ի կիրառությունը իրավական ոլորտում դեռ սկզբնական փուլում է, բայց զարգանում է։

3. ԱԲ-ի առավելությունները իրավական ոլորտում

Արհեստական բանականության ներդրումը իրավական ոլորտում բերում է մի շարք էական առավելություններ, որոնք փոխակերպում են իրավաբանների աշխատանքը և բարելավում արդարադատության իրականացման գործընթացը:

Արդյունավետության բարձրացում.

ԱԲ-ն զգալիորեն արագացնում է բազմաթիվ իրավական գործընթացներ: Օրինակ, JPMorgan Chase բանկի COIN (Contract Intelligence) ծրագիրը, որը հիմնված է մեքենայական ուսուցման վրա, կարողանում է վայրկյանների ընթացքում վերանայել առևտրային վարկային համաձայնագրերը: Այս գործընթացը նախկինում պահանջում էր 360,000 աշխատանքային ժամ տարեկան: COIN-ի շնորհիվ բանկը կարողացել է կրճատել պայմանագրերի վերանայման սխալները և արագացնել վարկերի հաստատման գործընթացը: 

Ծախսերի նվազեցում.

ԱԲ-ի կիրառումը թույլ է տալիս նվազեցնել իրավական ծառայությունների ծախսերը: Ըստ Altman Weil-ի 2020 թվականի «Իրավաբանական ընկերությունների զեկույցի», իրավաբանական ընկերությունների 74%-ը նշել է, որ ԱԲ-ի օգտագործումը բերել է ծախսերի նվազեցման: 

Ճշգրտության մակարդակի բարձրացում.

ԱԲ համակարգերը կարող են վերլուծել հսկայական քանակությամբ տվյալներ՝ առանց մարդկային սխալների ռիսկի: LawGeex ընկերության իրականացրած մի հետազոտություն ցույց է տվել, որ ԱԲ-ն կարող է 94% ճշգրտությամբ բացահայտել իրավական ռիսկերը պայմանագրերում, մինչդեռ փորձառու իրավաբանների ճշգրտությունը կազմել է 85%: 

Հասանելիության ընդլայնում.

ԱԲ-ն օգնում է ընդլայնել իրավական ծառայությունների հասանելիությունը: Օրինակ, DoNotPay չատբոտը, որը ստեղծվել է 2015 թվականին, օգնում է մարդկանց վիճարկել ավտոկայանատեղիի տուգանքները և ստանալ իրավական խորհրդատվություն պարզ հարցերի վերաբերյալ: 2021 թվականի դրությամբ, DoNotPay-ն օգնել է օգտատերերին խնայել ավելի քան 40 միլիոն դոլար՝ վիճարկելով անարդար տուգանքները: 

Խորհրդանշական պատկեր՝ ԱԲ-ն՝ իրավունքի զարգացման խթան

Նկար 3. Գրաֆիկ, որը ցույց է տալիս ԱԲ-ի դրական ազդեցությունը իրավական գործընթացների վրա (օր.՝ ժամանակի խնայողություն, ծախսերի նվազեցում):

Եզրահանգումներ.

• ԱԲ-ն զգալիորեն բարձրացնում է իրավական գործընթացների արդյունավետությունը,

• իրավական ծառայությունների ծախսերը նվազում են ԱԲ-ի կիրառման շնորհիվ,

• ԱԲ-ն ապահովում է ավելի բարձր ճշգրտություն, քան մարդ-իրավաբանները որոշ առաջադրանքներում,

• ԱԲ-ն ընդլայնում է իրավական ծառայությունների հասանելիությունը լայն հանրության համար։

4. Էթիկական մարտահրավերներ

ԱԲ-ի կիրառումը իրավական ոլորտում առաջացնում է մի շարք էթիկական մարտահրավերներ, որոնք պահանջում են լուրջ ուշադրություն և լուծումներ:

Անաչառության և թափանցիկության հարցեր.

ԱԲ համակարգերը կարող են ժառանգել և վերարտադրել մարդկային կողմնակալությունները, որոնք առկա են ուսուցման տվյալներում: Օրինակ, COMPAS (Correctional Offender Management Profiling for Alternative Sanctions) համակարգը, որն օգտագործվում է ԱՄՆ-ի դատարաններում՝ գնահատելու հանցագործության կրկնության ռիսկը, քննադատվել է ռասայական կողմնակալության համար: ProPublica-ի հետաքննությունը բացահայտեց, որ համակարգը սխալմամբ դասակարգում է սևամորթ մեղադրյալներին որպես բարձր ռիսկային՝ սպիտակամորթների համեմատ: 

Մասնավոր կյանքի գաղտնիության պահպանում.

ԱԲ համակարգերը հաճախ պահանջում են մեծ քանակությամբ տվյալներ՝ արդյունավետ աշխատելու համար: Սա առաջացնում է մտահոգություններ տվյալների գաղտնիության և անվտանգության վերաբերյալ: Օրինակ, իրավաբանական ընկերությունները պետք է զգույշ լինեն հաճախորդների գաղտնի տեղեկատվությունը ԱԲ համակարգերում մշակելիս: Եվրոպական Միության Ընդհանուր տվյալների պաշտպանության կանոնակարգը (GDPR) սահմանում է խիստ պահանջներ անձնական տվյալների մշակման համար, որոնք պետք է հաշվի առնվեն ԱԲ համակարգերի նախագծման և օգտագործման ժամանակ: 

Մարդու դերի նվազեցման ռիսկեր.

Կա մտավախություն, որ ԱԲ-ն կարող է փոխարինել իրավաբաններին որոշ դերերում, հանգեցնելով աշխատատեղերի կորստի: Սակայն փորձագետները կարծում են, որ ԱԲ-ն ավելի շուտ կփոխի իրավաբանների աշխատանքի բնույթը, քան կփոխարինի նրանց: Իրավաբանները պետք է հարմարվեն նոր տեխնոլոգիաներին և զարգացնեն նոր հմտություններ: McKinsey Global Institute-ի զեկույցը կանխատեսում է, որ մինչև 2030 թվականը իրավաբանական մասնագիտությունների միայն 23%-ը կարող է ավտոմատացվել: 

Պատասխանատվության հարցեր ԱԲ-ի սխալների դեպքում.

Խորհրդանշական պատկեր՝ ԱԲ և էթիկայի կանոնների համադրությունը

Երբ ԱԲ համակարգը սխալ է թույլ տալիս, ով է պատասխանատու՝ ծրագրավորո՞ղը, իրավաբանական ընկերությո՞ւնը, թե՞ իրավաբանը, ով օգտագործել է համակարգը: Այս հարցը դեռևս չունի հստակ պատասխան և պահանջում է իրավական կարգավորում: Եվրոպական Խորհրդարանը 2020 թվականին ընդունել է բանաձև, որը կոչ է անում ստեղծել իրավական շրջանակ ԱԲ-ի պատասխանատվության հարցերի կարգավորման համար: 

Եզրահանգումներ.

• ԱԲ համակարգերը կարող են ժառանգել և վերարտադրել մարդկային կողմնակալությունները,

• տվյալների գաղտնիությունը և անվտանգությունը մնում են լուրջ մտահոգության առարկա,

• ԱԲ-ն հավանաբար կփոխի իրավաբանների աշխատանքի բնույթը, ոչ թե կփոխարինի նրանց,

• պատասխանատվության հարցերը ԱԲ-ի սխալների դեպքում պահանջում են հստակ իրավական կարգավորում։

5. Իրավական կարգավորման մարտահրավերներ

ԱԲ-ի ներդրումը իրավական ոլորտում առաջացնում է նոր իրավական մարտահրավերներ, որոնք պահանջում են համապատասխան կարգավորումներ:

Գործող օրենսդրության անհամապատասխանություն.

Գոյություն ունեցող օրենսդրությունը հաճախ բավարար չէ ԱԲ-ի կիրառման հետ կապված բոլոր հարցերը կարգավորելու համար: Օրինակ, ինտելեկտուալ սեփականության իրավունքի ոլորտում առաջանում են հարցեր՝ կապված ԱԲ-ի ստեղծած աշխատանքների հեղինակային իրավունքի հետ: ԱՄՆ-ի հեղինակային իրավունքի գրասենյակը հայտարարել է, որ ԱԲ-ի ստեղծած աշխատանքները չեն կարող պաշտպանվել հեղինակային իրավունքով, քանի որ դրանք չեն ստեղծվել մարդու կողմից: 

Նոր օրենսդրական նախաձեռնություններ.

Շատ երկրներ սկսել են մշակել նոր օրենսդրություն՝ ԱԲ-ի կիրառումը կարգավորելու համար: Օրինակ, Եվրոպական Միությունը առաջարկել է «Արհեստական բանականության մասին» իրավական ակտ, որը նպատակ ունի ստեղծել ԱԲ-ի օգտագործման համար իրավական շրջանակ: Այս օրենքը կսահմանի պահանջներ ԱԲ համակարգերի թափանցիկության, անվտանգության և էթիկայի վերաբերյալ: 

Միջազգային փորձի ուսումնասիրություն.

Կարևոր է ուսումնասիրել այլ երկրների փորձը ԱԲ-ի կարգավորման հարցում: Օրինակ, Սինգապուրը մշակել է AI Governance Framework՝ ԱԲ-ի էթիկական և պատասխանատու օգտագործումը խթանելու համար: Այս շրջանակը առաջարկում է ուղեցույցներ ԱԲ-ի կիրառման վերաբերյալ՝ հիմնված թափանցիկության, արդարության և բացատրելիության սկզբունքների վրա: 

Հայաստանի օրենսդրական դաշտի վերլուծություն.

Խորհրդանշական պատկեր՝ իրավական կարգավորումների մարտահրավերները

Հայաստանում դեռևս չկա հատուկ օրենսդրություն ԱԲ-ի կարգավորման համար: Սակայն, հաշվի առնելով տեխնոլոգիայի արագ զարգացումը, անհրաժեշտ է սկսել համապատասխան իրավական դաշտի մշակումը: 

Եզրահանգումներ.

• գործող օրենսդրությունը հաճախ չի համապատասխանում ԱԲ-ի առաջացրած նոր իրավիճակներին,

• շատ երկրներ սկսել են մշակել հատուկ օրենսդրություն ԱԲ-ի կարգավորման համար,

• միջազգային փորձի ուսումնասիրությունը կարևոր է Հայաստանի համար,

• Հայաստանում անհրաժեշտ է սկսել ԱԲ-ի կարգավորման իրավական դաշտի մշակումը։

6. ԱԲ և իրավական կրթություն

ԱԲ-ի աճող դերը իրավաբանության մեջ պահանջում է փոփոխություններ իրավական կրթության մեջ:

ԱԲ-ի ներառումը իրավաբանական կրթության մեջ.

Առաջատար իրավաբանական ֆակուլտետները սկսել են ներառել ԱԲ-ի և տեխնոլոգիայի դասընթացներ իրենց ուսումնական ծրագրերում: Օրինակ, Հարվարդի իրավաբանական դպրոցը առաջարկում է «Արհեստական բանականությունը և իրավունքը» դասընթացը, որը ուսումնասիրում է ԱԲ-ի ազդեցությունը իրավական պրակտիկայի և քաղաքականության վրա: 

Նոր հմտությունների անհրաժեշտություն.

Ապագա իրավաբանները պետք է զինվեն նոր հմտություններով, ներառյալ տվյալների վերլուծությունը, մեքենայական ուսուցումը և ծրագրավորման հիմունքները: Սա թույլ կտա նրանց արդյունավետ աշխատել ԱԲ գործիքների հետ և հասկանալ դրանց հնարավորություններն ու սահմանափակումները: Ըստ Deloitte-ի զեկույցի, 2030 թվականին իրավաբանական ծառայությունների շուկայում պահանջված կլինեն տեխնոլոգիական հմտություններով օժտված իրավաբանները: 

Վերապատրաստման ծրագրեր գործող իրավաբանների համար.

Գործող իրավաբանների համար կարևոր է շարունակական կրթությունը ԱԲ-ի ոլորտում: Շատ իրավաբանական ընկերություններ և մասնագիտական ասոցիացիաներ առաջարկում են վերապատրաստման դասընթացներ՝ օգնելու իրավաբաններին հարմարվել նոր տեխնոլոգիաներին: Օրինակ, Ամերիկյան Իրավաբանների Ասոցիացիան (ABA) առաջարկում է առցանց դասընթացներ ԱԲ-ի և իրավունքի վերաբերյալ: 

Հայաստանի բուհերի նախաձեռնությունները.

Խորհրդանշական պատկեր՝ ԱԲ ուսուցում իրավաբանների համար

Հայաստանի բուհերը նույնպես պետք է արձագանքեն այս միտումներին և սկսեն քննարկել ԱԲ-ի և իրավունքի դասընթացի ներդրման հնարավորությունը: 

Եզրահանգումներ.

• իրավաբանական կրթությունը պետք է ներառի ԱԲ-ի և տեխնոլոգիայի դասընթացներ,

• ապագա իրավաբանները պետք է տիրապետեն տեխնոլոգիական հմտությունների,

• գործող իրավաբանների համար կարևոր է շարունակական կրթությունը ԱԲ-ի ոլորտում,

• իրավաբանների պրոֆեսիոնալ ասոցիացիաները պետք է կազմակերպեն դասընթացներ,

• Հայաստանի բուհերը պետք է արագ արձագանքեն այս միտումներին։

7. ԱԲ-ի ապագան իրավաբանության մեջ

ԱԲ-ի զարգացումը շարունակելու է էական ազդեցություն ունենալ իրավաբանության ոլորտի վրա: Ահա մի քանի միտումներ և կանխատեսումներ:

Կանխատեսումներ և միտումներ.

Gartner-ի կանխատեսման համաձայն, մինչև 2024 թվականը իրավաբանական բաժինների ծախսերի ավելի քան 20%-ը կուղղվի ԱԲ տեխնոլոգիաների ներդրմանը: Սա նշանակում է, որ ԱԲ-ն դառնալու է իրավաբանական պրակտիկայի անբաժանելի մասը: https://www.gartner.com/en/legal-compliance/topics/legal-technology 

Հնարավոր նոր կիրառություններ.

ԱԲ-ն կարող է օգտագործվել ավելի բարդ իրավական վերլուծությունների համար, ինչպես օրինակ՝ դատական գործերի արդյունքների կանխատեսում կամ օրենսդրական փոփոխությունների ազդեցության գնահատում: Blue J Legal-ի նման ընկերությունները արդեն մշակում են ԱԲ համակարգեր, որոնք կարող են կանխատեսել դատական որոշումները հարկային և աշխատանքային իրավունքի ոլորտներում: 

Մասնագիտության փոխակերպման հեռանկարներ.

Իրավաբանի մասնագիտությունը կփոխակերպվի՝ դառնալով ավելի տեխնոլոգիական: Իրավաբանները կկենտրոնանան բարդ խնդիրների լուծման, ռազմավարական խորհրդատվության և էթիկական հարցերի վրա, մինչդեռ ռուտինային աշխատանքները կիրականացվեն ԱԲ-ի միջոցով:

Հայաստանի դերը գլոբալ զարգացումներում.

Խորհրդանշական պատկեր՝ իրավաբան վիրտուալ աշխարհում ԱԲ-ի հետ

Հայաստանը, որպես ՏՏ ոլորտի զարգացող կենտրոն, ունի պոտենցիալ դառնալու իրավական տեխնոլոգիաների մշակման առաջատար: Հայկական ստարտափները կարող են մշակել նորարարական լուծումներ իրավական ոլորտի համար՝ օգտագործելով երկրի ուժեղ մաթեմատիկական և ծրագրավորման ավանդույթները:

Եզրահանգումներ.

• ԱԲ-ն դառնալու է իրավաբանական պրակտիկայի անբաժանելի մասը,

• նոր ԱԲ կիրառություններ կհայտնվեն բարդ իրավական վերլուծությունների համար,

• իրավաբանի մասնագիտությունը կդառնա ավելի տեխնոլոգիական,

• Հայաստանը ունի պոտենցիալ դառնալու իրավական տեխնոլոգիաների մշակման կենտրոն.

8. Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի գործունեությունը իրավաբանական տեխնոլոգիաների ոլորտում.

Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի ընթացիկ գործունեության ամփոփում.

Իրավաբանների հայկական ասոցիացիան (ԻՀԱ) ակտիվորեն ներգրավված է իրավական տեխնոլոգիաների զարգացման գործընթացում Հայաստանում: ԻՀԱ-ն իրականացնում է «Լեգալթեք Հայաստան» նորարարական շարքը Iravaban.net-ի միջոցով, որը լուսաբանում է իրավական տեխնոլոգիաների զարգացումները: Ասոցիացիան նախատեսում է փորձնական ուսումնական նախագիծ մեկնարկել ՀՀ առաջատար բուհերից մեկում՝ ներդնելով լեգալթեքի վերաբերյալ ուսումնական ծրագիր: ԻՀԱ-ն նաև աշխատում է արհեստական բանականության և բլոկչեյն տեխնոլոգիաների իրավական կարգավորման ուղղությամբ, ինչպես նաև համագործակցում է պետական մարմինների հետ՝ էլեկտրոնային արդարադատության համակարգի զարգացման հարցում:

ԻՀԱ նախագահ Կարեն Զադոյանի մեկնաբանությունը Iravaban.net-ին տրված զրույցում.

«Իրավաբանական ընկերությունների համար արհեստական բանականության օգտագործումը դարձել է ոչ միայն մրցակցային առավելություն, այլև անհրաժեշտություն: Արհեստական բանականության օգտագործումը իրավաբանական ընկերություններին թույլ կտա բարելավել իրաբանական ծառայությունների որակը, նվազեցնել ընկերությունների ծախսերը և ավելի արագ արձագանքել վստահորդների կարիքներին: Սակայն ԱԲ-ի կիրառումը առաջացնում է նաև էթիկական և իրավական մարտահրավերներ: Մենք պետք է ապահովենք, որ ԱԲ-ի օգտագործումը չխախտի վստահորդների անձնական տվյալների գաղտնիությունը և չհանգեցնի անարդար մրցակցության: ԻՀԱ-ն աշխատում է այս հարցերի շուրջ՝ փորձելով Հայաստանում ստեղծել իրավական միջավայր, որը կօգնի իրավաբանական ընկերություններին արդյունավետ և էթիկապես կիրառել արհեստական բանականության համակարգերը»:

Եզրահանգումներ.

• Արհեստական բանականության համակարգերը դարձել են անհրաժեշտություն ժամանակակից իրավաբանական պրակտիկայում,

• ԻՀԱ-ն աջակցում է Հայաստանում ԱԲ-ի կիրառմանն ու զարգացմանը՝ իրավաբանական ծառայությունների մատուցման ոլորտում, 

• էթիկական և իրավական մարտահրավերները պահանջում են հատուկ ուշադրություն և կարգավորում,

• իրավաբանական ընկերությունները պետք է հավասարակշռեն տեխնոլոգիական առաջընթացը և էթիկական նկատառումները,

• ԱԲ-ի շարունակական կրթությունը և վերապատրաստումը կարևոր են իրավաբանների համար:

9. Եզրակացություն

Արհեստական բանականությունը արմատապես փոխում է իրավական ոլորտը՝ բերելով ինչպես նշանակալի հնարավորություններ, այնպես էլ լուրջ մարտահրավերներ:

Հիմնական կետերի ամփոփում.

• ԱԲ-ն արդեն լայնորեն կիրառվում է իրավական հետազոտություններում, փաստաթղթերի վերլուծության և պայմանագրերի կազմման գործում,

• ԱԲ-ի օգտագործումը բարձրացնում է արդյունավետությունը, նվազեցնում ծախսերը և ընդլայնում իրավական ծառայությունների հասանելիությունը,

• Էթիկական մարտահրավերները, ինչպիսիք են անաչառությունը, թափանցիկությունը և տվյալների գաղտնիությունը, պահանջում են հրատապ լուծումներ,

• Իրավական կրթությունը պետք է հարմարվի նոր իրականությանը՝ ներառելով ԱԲ-ի և տեխնոլոգիայի դասընթացներ:

ԱԲ-ի դերի կարևորություն իրավաբանության ապագայում.

ԱԲ-ն դառնալու է իրավաբանական պրակտիկայի անբաժանելի մասը: Իրավաբանները, ովքեր կկարողանան արդյունավետորեն օգտագործել ԱԲ գործիքները, կունենան մրցակցային առավելություն: Սակայն ԱԲ-ն չի փոխարինի իրավաբաններին, այլ կփոխի նրանց դերը՝ շեշտը դնելով բարդ խնդիրների լուծման, ռազմավարական մտածողության և էթիկական որոշումների կայացման վրա:

Կոչ՝ հավասարակշռված մոտեցման համար.

Կարևոր է գտնել հավասարակշռություն ԱԲ-ի ընձեռած հնարավորությունների օգտագործման և էթիկական սկզբունքների պահպանման միջև: Իրավաբանների մասնագիտական ասոցիացիաները, իրավաբանական ընկերությունները, տեխնոլոգիական ընկերությունները և օրենսդիրները պետք է համագործակցեն՝ ստեղծելու այնպիսի իրավական դաշտ, որը կխթանի նորարարությունը՝ միաժամանակ պաշտպանելով մարդու իրավունքները և արդարադատության հիմնարար սկզբունքները:

Հայաստանի ներուժի ընդգծում.

Խորհրդանշական պատկեր՝ իրավաբան և ԱԲ՝ ապագայի թիմ

Հայաստանը, որպես զարգացող ՏՏ կենտրոն, ունի մեծ ներուժ դառնալու իրավական տեխնոլոգիաների մշակման առաջատար: Հայ իրավաբանների և ծրագրավորողների համագործակցությունը կարող է հանգեցնել նորարարական լուծումների ստեղծմանը, որոնք կարող են օգտագործվել ոչ միայն Հայաստանում, այլև միջազգային մակարդակով:

Եզրահանգումներ.

• ԱԲ-ն փոխակերպում է իրավաբանությունը, բերելով նոր հնարավորություններ և մարտահրավերներ,
• անհրաժեշտ է հավասարակշռված մոտեցում ԱԲ-ի օգտագործման և էթիկական սկզբունքների պահպանման միջ,
• Հայաստանը ունի ներուժ դառնալու իրավական տեխնոլոգիաների մշակման կենտրոն,
• համագործակցությունը տարբեր ոլորտների միջև կարևոր է ԱԲ-ի արդյունավետ և էթիկական կիրառման համար։

Եզրափակիչ մաս

Մի՛ բաց թողեք Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի և Iravaban.net–ի «Լիգլթեք Հայաստան» նորարարական շարքի վեցերորդ՝ «Տվյալների գիտությունը և իրավունքը. ապագայի իրավաբանի գործիքակազմը» հոդվածը: Այս հոդվածում կուսումնասիրենք, թե ինչպես է տվյալների վերլուծությունը հեղափոխում իրավական հետազոտությունները և որոշումների կայացման գործընթացը: Մենք կբացահայտենք, թե ինչպես կարող են իրավաբանները օգտագործել մեծ տվյալները (big data) և մեքենայական ուսուցումը՝ բարելավելու իրենց աշխատանքի արդյունավետությունը և ճշգրտությունը:

Շարքի մտահղացման հեղինակը Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի նախագահ Կարեն Զադոյան է։