Հունիսի 12-ին Հայաստանի Հանրապետության օրենսդիր մարմինը կընտրի սահմանադրական դատարանի նոր դատավորի: Դատավորների ընդհանուր ժողովի կողմից այս պաշտոնում առաջադրվել է վճռաբեկ դատարանի քրեական պալատանի դատավոր Ելիզավետա Դանիելյանը:
Ելիզավետա Դանիելյանը շուրջ 10 տարի եղել է Երևանի Աջափնյակ և Դավթաշեն համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի նախագահը, իսկ 2009 թվականին նշանակվել է վճռաբեկ դատարանի քրեական պալատի դատավոր: Նա շուրջ 15 տարի դասավանդում է Հայ-ռուսական (սլավոնական) համալսարանում:
Սահմանադրական դատարանի դատավոր նշանակվելու, վերջին օրենսդրական փոփոխությունների և համակարգում առկա խնդիրների մասին դատավորը խոսել է Իրավաբան.net-ի հետ:
-Նախորդ անգամ օրենսդիր մարմինը սահմանադրական դատարանի դատավոր չընտրեց: Կարո՞ղ եք նշել, թե ո՞րն էր Էմիլ Բաբայանի չընտրվելու պատճառը:
-Կորեկտ չեմ համարում քննարկել այն պատճառները, որոնք հիմք հանդիսացան պարոն Բաբայանի չընտրվելու համար, առավել ևս՝ դրանք շատ սուբյեկտիվ կարող են լինել: Համենայն դեպս, ես փորձում եմ ուսումնասիրել այն ընթացքը, որը տեղի ունեցավ ոչ միայն պարոն Բաբայանի, այլ նաև նախկինում ընտրված մյուս դատավորների՝ Հրայր Թովմասյանի, Արայիկ Թունյանի դեպքում, որպեսզի պատկերացնեմ, թե ինչպիսի մթնոլորտ կարող է լինել Ազգային ժողովում, ինչպիսի հարցադրումներ կարող են կատարվել: Իմ պատկերացմամբ, ի տարբերություն նախորդ թեկնածուի, որին ուղղվում է այն հարցը, թե ինչո՞ւ, ի՞նչ եղանակով նա դարձավ թեկնածու, իմ դեպքում դատավորների ընդհանուր ժողովի կողմից իմ առաջադրման հետ կապված չպետք է հնչի: Իմ առաջադրումը տեղի է ունեցել բաց, թափանցիկ, մրցակցության պայմաններում, եղել են մի քանի թեկնածուներ և շատ չնչին տարբերությամբ է ինձ հաջողվել հաղթել:
Այս գործընթացը, որը տեղի է ունենում նոր Սահմանադրության համաձայն, հանրությանն անծանոթ է: Միգուցե մենք էլ՝ իրավաբաններս մեղավոր ենք նրանում, որ մինչ Էմիլ Բաբայանի ընտրությունները լայն լուսաբանման առարկա չդարձրինք այդ ընթացակարգերը: Հասարակական կազմակերպությունները այս դեպքում մրցութային ընթացակարգերի մասին են խոսում, որը վատ կարգ չէ, ուղղակի ես կարծում եմ, որ ժամանակը բավարար չեղավ, որպեսզի Սահմանադրության ուժի մեջ մտնելուց հետո այդ առաջադրման կարգը ընկալելի դառնա հասարակության համար: Եվ չեմ բացառում, որ ով էլ լիներ այդպիսի ճակատագրի կարժանանար:
-Ազգային ժողովում ո՞վ է հունիսի 12-ին Ձեզ ներկայացնելու:
-Ես չգիտեմ, թե ով է ներկայացնելու: Ընթացակագի ուսումնասիրությամբ, իմ պատկերացմամբ՝ ինձ պետք է ներակայացնի առաջադրող մարմինը, այսինքն, դատավորների ընդհանուր ժողովի ներկայացուցիչ պետք է լինի, այլ ոչ թե որևէ ֆրակցիայի ներկայացուցիչ: Այդպես ավելի ճիշտ էլ կլինի, առավել ևս, որ ես ոչ մի ֆրակցիայի կողմից չեմ ներկայացվում: Ցանկալի կլիներ, որ ներկայացնողը լիներ դատական իշխանության ներկայացուցիչ:
-Գիտե՞ք արդյոք, թե Ձեր առաջադրման վերաբերյալ ինչ կարծիք ունի ՍԴ նախագահ Հրայր Թովմասյանը:
-Չգիտեմ, ես չեմ լսել կոնկրետ կարծիք: Ես լսել եմ իր հարցազրույցը, որի ժամանակ նա հայտնեց, որ որևէ կերպ ներգրաված չէ այդ ընտրության գործընթացում և որևէ դատողություն այս կամ այն անձի վերաբերյալ չարեց: Ես կարծում եմ, որ չեզոքություն դրսևորելը շատ ճիշտ մոտեցում է: Եվ ամենակարևորը, որ դա ճշմարտությունն ու իրականությունն է:
-Տիկին Դանիելյան, Հրայր Թովմասյանը սահմանադրական դատարանի նախագահ է ընտրվել հին Սահմանադրության համաձայն: ՍԴ նախագահի ընտրության վերաբերյալ դրույթները ուժի մեջ են մտել ավելի ուշ: Կա տպավորություն, որ սահմանադարական բարեփոխումների հեղինակները այս դրույթը գրել են կանկրետ մեկ անձի համար, քանի որ Հրայր Թովմասյանը կպաշտոնավարի մինչև 65 տարին լրանալը, այլ ոչ թե նոր Սահմանադրությամբ 6 տարին մեկ անգամ: Ձեր տեսակետը՝ այս հարցի վերաբերյալ:
-Իհարկե, բարդ հարց է: Եթե ես ակնակալում եմ դառնալ ՍԴ դատավոր, ապա արդյո՞ք այս փուլից քննարկումը էթիկական տեսանկյունից խոցելի չի լինի, բայց ես չեմ խուսափի այդ հարցին պատասխանելուց: Բերեմ մեկ օրինակ: Վերջին հարցազրույցներից մեկի ժամանակ ՀԿ-ների կողմից առաջադրվող մեր հարգարժան Վահե Գրիգորյանը (խոսքը փաստաբան Վահե Գրիգորյանի մասին է,- հեղ.) նշեց, որ թեկնածու տիկին Դանիելյանը Հանրապետական թևի (Հայաստանի Հանրապետական կուսակցության,- հեղ.) ներկայացուցիչ է և հաշվի առեք, որ այս թեկնածուն ուղղորդվում է ՍԴ՝ այս թևը ուժեղացնելու համար: Չեմ կարող որևէ կերպ պատկերացնել, թե ինչպե՞ս կարող է իրավաբանը այդպիսի մեկնաբանություն տալ: Այո, ճիշտ է, վճռաբեկ դատարանի քրեական պալատի դատավորի պաշտոնում ես նշանակվել եմ ՀՀ 3-րդ նախագահ պարոն Սարգսյանի հրամանագրով: Իսկ ինչպե՞ս ուրիշ կերպ պետք է նշանակվեի, եթե այդ պահին գործող օրենքը պահանջում է այդ ընթացակարգը:
Իսկ ի՞նչ ուրիշ եղանակով պետք է կատարվեր, եթե այդ պահին առաջացած իրավիճակում գործում էր այդ օրենսդրական կարգավորումը: Եթե այդ տեղը առաջացել էր այն պահին, երբ գործում էր նախկին սահմանադրական կարգը, բնականաբար, այդ ընթացակարգով պետք է նշանակվեր:
-Փաստաբանները հաճախ են բարձրաձայնում այն խնդիրը, որ պարզ չէ, թե վճռաբեկ դատարանը ինչ սկզբունքով է գործը վարույթ ընդունում: Ձեր կարծիքը այս մասին:
-Մենք շատ միջազգային զեկույցներ ենք տեսնում, որտեղ փաստաբանները իրենց դժգոհությունն են հայտնում այս կամ այն հարցի վերաբերյալ: Կարծում եմ, այստեղ պետք է հաշվի առնենք, թե փաստաբանական կորպուսը ինչ տեսակետից է այդ հարցին մոտենում: Չմոռանանք, որ փաստաբանները դատավարության մասնակիցներ են, որոնք գործերով որոշակի շահագրգռվածություն ունեն, և դա շատ նորմալ է: Բնական է, որ բոլորը շահեկան կարգավիճակ ունենալ չեն կարող: Գիտեք, որ նախադեպային իրավունքով պայմանավորված՝ վճռաբեկ դատարանը սովորական դատական ատյան չէ, որտեղ արդարադատությունը բոլորի համար տեսանելի է:
Բոլոր գործերը, բոլոր բողոքները, որոնք բերում են վճռաբեկ դատարան, դրանք անպայման, խստագույնս, մանրակրկիտ կերպով ուսումնասիրվում են: Գործերը քննվում են բողոքում բարձրացված հարցերի շրջանակում: Մենք այստեղ պետք է հաշվի առնենք, թե բողոքում բարձրացված հարցը արդյոք բավարարում է այն ընդունելության շեմը, որը օրենսսդիրը դրել է: Եթե ընտրելու լիազորությունը չլիներ, այդ դեպքում չէր լինի վճռաբեկ դատարանի համար նախատեսված հայեցողական լիազորություն, և, բնականաբար՝ բոլոր գործորը կընդունվեին և կքննվեին:
Նշեմ, որ քրեական դատավարության օրենսգրքում կատարված փոփոխություններն էլ ավելի են խստացրել այդ շեմի հաղթահարումը, քանի որ մենք արդեն գործ ունենք ոչ միայն սովորական դատական սխալի հետ, այլ մարդու իրավունքների հիմնարար խախտումների հետ: Իսկ այս հիմնարար խախտումների հիմնավորումը՝ բողոքի առումով, բավականին բարդ գործընթաց է և սա կարող է իր ազդեցությունը ունենալ գործերի վարույթի ընդունելության վրա: Վճռաբեկի քրեական պալատը, որը 6 դատավորով է գործում, առավելագույնը կարողացել է մինչև 2017 թվականը ընդունել բողոքների 5 տոկոսը: Բայց երբ մենք տեսնում ենք, թե ինչ դատական ակտեր են կայացվել և ինչ նշանակություն դրանք ունեն համակարգի համար…
-Իսկ ինչպե՞ս կբացատրեք այն հանգամանքը, որ վճռաբեկ դատարանի կողմից վարույթ չընդունած գործերով Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը Հայաստանի դեմ վճիռներ է կայացվում:
-Ֆիլտրերը, որոնք գործում են վճռաբեկ դատարանում և ՄԻԵԴ-ում, նույնական չեն: Եվրոպական դատարանը շատ հաճախ ընդունում է գործեր, որոնք վերաբերում են կամ նախաքննական խախտումներին, որոնք այլևս ներպետական դատարաններում հնարավոր չէ ուղղել, կամ վերաբերում են օրենսդրական կարգավորումներին, քանի որ ՄԻԵԴ-ը չի նայում՝ մենք լավ օրենք ունեք, թե՝ վատ: Ասում է՝ այս օրենքով անձի իրավունքը խախտվել է, այն, ինչը ներպետական դատարանները չեն կարող ասել: Շատ չնչին, բայց կարող է նաև դատական սխալ թույլ տրվել: Բարձրագույն դատական ատյանը նույնպես դատարան է, չեմ բացառում, որ սխալներ կլինեն: Ուղղակի շատ կարևոր է, որ մենք ընդգծենք՝ ՄԻԵԴ-ի յուրաքանչյուր գործ անհետևանք չի մնում: Բոլոր գործերը, որոնցով կայացվել են Եվրոպական դատարանի վճիռներ, բեկանվում են և ուղղարկվում են նոր քննության՝ այդ հնարավոր խախտումները ուղղելու համար:
-Տիկին Դանիելյան, մեկ անգամ Ձեզ հարցրել են, թե կարո՞ղ եք անարդարության օրինակ բերել և Դուք պատասխանել եք. «Երբ մեղավոր ճանաչված անձիք արդարացվում են»: Ի՞նչ եք նկատի ունեցել:
-Ես չեմ հիշում, թե դա որտեղ եմ ասել, բայց իմ պատկերացումը այդ մասին իրոք այդպիսին է: Դա անարդարության դրսևորումներից մեկն է: Այսօր մեր հասարակությունը շատ է խոսում արդարացման մասին՝ արդարացման տեսանկյունից: Բայց, կարծում եմ, երբ անձը կատարում է հանցագործություն և խուսափում է պատասխանատվությունից միայն դատավարական բացթողումների պատճառով, հանրության մեջ դարձյալ այդ անարդարության զգացումը մնում է: Գործին մենք միայն պաշտպանական տեսանկյունից չպետք է նայենք, մենք պետք է նայենք նաև տուժող կողմի շահերից: Ես չեմ ուզում, որ իմ ասածը ընկալեք որպես իրավաբանի խոսք, ես սա ասում եմ որպես մարդ:
Երբ մարդ գիտեի, որ իր մտերիմին, մերձավորին բռնության ենթարկած անձը խուսափեց պատասխանատվությունից՝ նախաքննության մարմնի թույլ տրված սխալի դատավարական խախտման պատճառով: Ինձ համար սա անարդար մոտեցում է մարդկային տեսանկյունից:
-Տիկին Դանիելյան, միշտ չէ, որ Սահմանադրական դատարանի որոշումները կիրառելի են դառնում վճռաբեկ դատարանի համար: Ո՞րն է պատճառը:
-Իհարկե, որոշակի իրավական խնդիր կար, երբ վճռաբեկ դատարանը չէր կարողանում հաղթահարել այն բարդույթը, երբ իրավական դիրքորոշումները հայտնված էին սահմանադրական դատարանի պատճառաբանական մասում, որոնք նորմի սահմանադրականության առումով որոշման եզրափակիչ մասի հետ համահունչ չէին: Այսինքն, գրվում էր, որ կիրառված նորմը Սահմանադրությանը համապատասխանում է, բայց պատճառաբանական մասում արձանագրվում էր այլ իրողություն: Այս առումով վճռաբեկ դատարանը մի փոքր խնդիրներ ուներ, քանի որ այդ պահին գործող օրենսսդրությունը պահանջում էր, որ նորմի սահմանադրականությունը անպայման եզրափակիչ մասով ամրագրված լինի: Հետագայում այդ կարգավորումները փոփոխվեցին և հիմա սահմանադրական դատարանի իրավական դիրքորոշումները շատ կարևոր են, դրանք անպայման հաշվի են առնվում:
Մի այսպիսի դատողություն անեմ նաև որպես դասախոս. լեզվի առումով սահմանադրական դատարանի որոշումները դժվար ընկալելի են և դրանք խուճապ են առաջացնում, օրինակ՝ ուսանողների մոտ ավելի դժվար է ստացվում ուսումնասիրել ՍԴ-ի որոշումները, քան վճռաբեկ դատարանի որոշումները: Իրավաբանական գիրը մշակույթի խնդիր է: Յուրաքանչյուր կառույց իր գրելու լեզուն ունի:
-Եթե ընտրվեք, շարունակելո՞ւ եք դասավանդել:
-Այո, օրենքը թույլ է տալիս: ՍԴ դատավորը կարող է զբաղվել գիտամանկավարժական գործունեությամբ և ստեղծագործական գործունեությամբ: Ես շատ եմ սիրում դասավանդման գործընթացը: Ինձ դա երիտասարդ շունչ է տալիս: Երիտասարդ և ավագ սերնդի հաղորդակցումը փոխադարձ հարստացման միջոց է:
Արդեն 15 տարի է՝ դասավանդում եմ: Իհարկե, դա ծանրաբեռնվածություն է առաջացնում դատավորի աշխատանքի հետ: 15 տարի է, ես ոչ մի շաբաթ օր չեմ հանգստանում, որովհետև հիմնական իմ դասաժամերը շաբաթ օրն են լինում, որպեսզի բացակայություններ չունենամ: ՄԻ գուցե դասաժամերը կրճատվեն, բայց որ դասավանդելու եմ՝ կասկած չկա:
