Կրթությունը տարիք չի ճանաչում: Գործնականում մի քանի անգամ հաստատված այս համոզմունքը, հերթական անգամ ապացուցեց Հայաստանի Ամերիկյան համալսարանի իրավագիտության մագիստրոսական ծրագրի ղեկավար Ադելաիդա Բաղդասարյանը: Նա 39 տարեկան հասակում ընդունվեց Հարվարդի համալսարան՝ 2014թ.-ին և ավարտեց այն 2015թ. մայիս ամսին արդեն 40 ամյակը բոլորած:
Սովորել ԱՄՆ-ի լավագույն համալսարանից մեկում. առաջին հայացքից անհնարին թվացող այս երազանքը հնարավոր է կյանքի կոչել: Վստահ է տիկին Բաղդասարյանը: Ինչպե՞ս հաջողվեց ընդունվել Հարվարդի համալսարան, ինչո՞ւ է այդքան հայտնի այս բուհը և ինչո՞ւ վերադառնալ հայրենիք, ե՞րբ ունես բոլոր հնարավորությունները արտասահմանում բարեկեցիկ ապրելու համար:
Իրավաբան.net-ը սկսում է նոր շարք «Արտերկրի հեղինակավոր իրավաբանական դպրոցների հայաստանցի շրջանավարտները»:
– «Նա սովորել է Հարվարդի համալսարանում». միայն այս խոսքը բավարար է, որ դիմացինի անձնավորությունը բարձր ինտելեկտի անձնավորության տպավորություն թողնի: Ինչո՞ւ է այդպես, ես նկատի ունեմ՝ ինչո՞ւ է այդքան վստահելի թվում Հարվարդի համալսարան արտահայտությունը:
– Ինձ համար Հարվարդի համալսարանն ունեցել է իր ձգողական ուժն, այն առումով, որ դարերի պատմություն ունի: Որպես կրթօջախ արդեն կայացած, դարերի կյանք ապրած, իր մեջ այդքան գիտելիք հավաքած, իր շուրջ խելացի և հայտնի մարդկանց համախմբած կենտրոն է: Ես ավելի շատ գնացել եմ գիտելիքի հետևից և ոչ անվան: Թեպետ՝ անվանումը չի դադարում հետևել քեզ, քանզի շրջանավարտները միշտ պահում են կապը միմյանց, ինչպես նաև համալսարանի հետ:
– Նշում եք, որ առաջնայինը Ձեզ համար եղել է գիտելիքը: Արդյոք՝ Հարվարդի համալսարանում սովորելիս Ձեր ցանկությունն իրականացավ:
– Այո, ես հասկացա՝ ինչո՞ւ է այդքան բարձրաձայնվում այս համալսարանի անունը: Համալսարանի յուրաքանչյուր աշխատակից՝ սկսած շարքային աշխատակազմի անդամից, վերջացրած՝ որևէ գիտական ճյուղի կարկառուն պրոֆեսորից ու ուսանողից, բոլորը գիտակցում են, որ իրենք գտնվում են այնպիսի մի միջավայրում, որտեղ յուրաքանչյուր ոք դիմացինին հարգում է: Բոլորն աշխատում են այնպես, որ այդ անունն ու հեղինակությունը պահպանվի և շարունակվի: Ես հայկական բուհում սովորել եմ շատ վաղուց, միգուցե իմ հիշողություններն արդեն արդիական չեն, և հուսով եմ, որ փոխվել է վերաբերմունքը ուսանողի նկատմամբ:
– Հայաստանի ո՞ր բուհերում եք սովորել:
– Առաջին իմ կրթությունը Երևանի պետական համալսարանի միջազգային հարաբերությունների ֆակուլտետում էր, դրանից հետո ավարտել եմ Ամերիկյան համալսարանի մագիստրոսական ծրագիրը՝ իրավունքի գծով, այնուհետև ուսանել Հարվարդում: Բավականին մեծ ժամկետների տարբերությամբ: Ամերիկյան կրթության պարագայում դասախոսների մոտեցումն ուսանողների նկատմամբ շատ ավելի բարյացակամ է ու դրական: Նրանք ուսանողներին դիտարկում են ոչ թե որպես զոհի, ում ստիպված են ինչ-որ բան սովորեցնել, այլ տեսնում են անձի, ով եկել է կրթություն ստանալու, և իրենք պարտավորված են լինում ուսանողին հասցնել ամենավերջին նորություններն այդ գիտության ճյուղի մեջ: Օրինակ՝ այնպես էր լինում, որ դասախոսները. Լսարան էին բերում կամ էլեկտրոնային փոստով էին ուղարկում մեզ նախորդ օրը տեղի ունեցած որևէ կարևոր դատական գործ կամ թեմային վերաբերվող որևէ կարևոր նյութ, որը տպագրվել էր հենց դասից առաջ: Այսինքն՝ դասախոսները ոչ միայն մատուցում էին տեսական գիտելիքներ, հին-կլասիկ թեորեաներն, այլ այսօրվա արդիական հարցերը, որպեսզի դու հնարավորություն ունենաս տեսնելու իրավունքի զարգացումը և այս պահին ծառացած խնդիրները կամ առաջարկվող լուծումները: Դասընթացների ժամանակ երբևէ շեշտը չէր դրվում որևէ նյութ անգիր անելու վրա: Ուսանողներին տալիս էին խնդրի լուծման կոնցեպցիան, և վերլուծության արդյունքում մենք կարողանում էինք հանձնարարությունները կատարել: Փոխարենը հայկական բուհերում դեռևս շարունակվում է անգիրի վրա շեշտը դնելը:
– Դուք մատնանշեցիք մեր բուհերում առկա մի շարք թերություններ, միաժամանակ՝ կրթություն եք ստացել արտասահմանյան լավագույն բուհերից մեկում և կխնդրեի, որ համեմատությունից զատ նաև առաջադրեք լուծումներ. ինչպե՞ս անել, որ մեր բուհերում կրթությունն իսկապես դառնա կրթություն:
– Ամեն առարկայի դասավանդում շատ յուրահատուկ է ու դասախոսն ինքը պետք է որոշի՝ ինչպես դա անել: Այդուհանդերձ ես կցանկանայի, որ վերանար մրցակցությունը դասախոսի և ուսանողի միջև: Ինձ մոտ երբեմն տպավորություն է ստեղծվում, որ հայաստանյան բուհերում դասախոսը կարիք ունի կայանալու և ուսանողին ճնշում է իր գիտելիքով կամ այլ մոտեցմամբ: Ասես՝ մրցում է նրա հետ՝ տալով այնպիսի առաջադրանքներ, որ ուսանողը սկսի մտածել, թե թերի է, ոչ թե՝ թերի պատրաստված, այլ հենց թերի: Նման մոտեցումները վնասում են ուսանողի հոգեբանությանը, նա մտածում է՝ ինչքան էլ պարապի, չի կարողանա նյութն ընկալել: Ուստի՝ ինձ թվում է, որ դասախոսը պետք է հնարավորինս մատչելի մատուցի նյութը և քննության ընթացքում դրանից դուրս հարցեր չտա ուսանողին, որպեսզի վերջինիս համար առնվազն հասկանալի և կանխատեսելի լինի, թե ինչ չափանիշներ են կիրառվելու:
– Վերադառնալով Հարվարդ, արդյոք Ձեզ հետ այդ համալսարանում սովորում էին հայեր:
– Իրավաբանական ֆակուլտետում հայաստանցի չկար, սակայն Հանրային կառավարման ֆակուլտետում կար մեկ հայաստանցի, ում հետ առիթ ունեցա ծանոթանալու և ընկերանալու:
– Իրավունքի ո՞ր ոլորտում եք մասնագիտացել:
– Հայաստանի Ամերիկյան համալսարանում համեմատական իրավական ուսմունքների մագիստրոս կոչում եմ ստացել. Անկախ նրանից, թե ես ինչ առարկա էի ուսումնասիրում, ես միշտ փորձում էի համամեմատել ամերիկյան, եվրոպական և հայկական իրավունքը: Այդուհանդերձ, ավելի շատ մասնագիտացել եմ ամերիկյան իրավունքի ոլորտում: Հարվարդում մեծ հետաքրքրությամբ սովորել եմ գործարարական իրավունքի հետ կապված առարկաները, կորպորատիվ իրավունք և կառավարում, միջազգային առևտրի իրավունք, պայմանագրային իրավունք:
– Հատկապես մեր օրերում հայ երիտասարդների մեջ տարածված է այն տեսլականը, որ պետք է ուսանել արտասահմանում և բնակվել հենց արտերկրում: Դուք վերադարձել եք, ինչո՞ւ: Վստահ եմ՝ ԱՄՆ-ում բնակություն հաստատելու հնարավորությունները բավականին մեծ են եղել:
– Այո, հնարավորություններ շատ կային, Հարվարդի համալսարանն այնպիսի կրթություն է տալիս, որ դու կարող ես այն կիրառել տարբեր ոլորտներում: Բացի այդ պահանջարկն այնպիսին է, որ վստահորեն կարող ես աշխատանք գտնել, սակայն երբ հեռու ես ապրում, սկսում ես արժևորել քո հայրենիքը: Անգամ մեր հիմնը լսելիս, ես մշտապես հուզվում էի: Բոստոնում հայ համայնքը տարբեր միջոցառումներ էր իրականացնում, ինձ համար հուզիչ էր, երբ տեսնում էի պատանիներին կամ երեխաներին, որոնք ընդհանրապես չէին եղել Հայստանում, սակայն մեծ զգացողությամբ երգում էին հայրենասիրական երգեր կամ Հայաստանի հիմնը: Կամ հայկական եկեղեցում մասնակցում էին պատարագին և շարականներ երգում: Զգում էի, որ այստեղ ապրող հայերի մոտ՝ իրենց հայրենիքի նկատմամբ չբավարարված զգացողություն և կարոտ է մնացել: Այո, նրանք այնտեղ ծնվել են, մեծացել ու ԱՄՆ-ն է իրենց հայրենիքը, բայց միևնույն է, նրանք հոգով հայեր են մնացել: Ես վերադարձա, քանի որ իմ ընտանիքը, հարազատներն ու ընկերներն են Հայաստանում: Ու ի վերջո՝ վերադառնում ես, քանի որ ցանկություն կա որևէ դրական գործ կատարել քո երկրի համար: Միաժամանակ, ես ամենևին էլ չեմ մեղադրում այն մարդկանց, ովքեր գնում և բնակություն են հաստատում արտասահմանում, դա իրենց իրավունքն է, սակայն ափսոսում եմ այն ներուժը, որը մենք կորցնում ենք:
– Խոսեցիք հայ սփյուռքից: Դուք ԱՄՆ-ում ծանոթացել եք մեր սփյուռքին, տեսել նրանց առօրյան: Ինչպե՞ս էին նրանք վերաբերում այն հանգամանքին, որ հայրենիքից հեռու են ու կտրված:
– Ես մեկ տարի ապրեցի մի սփյուռքահայ ընտանիքում: Կինը պոլսահայ էր, տաղանդավոր նկարչուհի, շատ վառ մի անձնավորություն, անունը Վարթենի է: Ամուսնու անունը Թաթուլ: Ինչպես վերջիններիս, այնպես էլ հայկական եկեղեցում շատերի հետ երկար զրույցներ եմ ունեցել Հայաստանի մասին, Ցեղասպանության մասին, մեր ապագայի մասին,: Ես կարողացա ներսից տեսնել նրանց կյանքը, որը հետաքրքիր փիլիսոփայություն էր և որը որոշակի երանգ տվեց իմ անձնական կյանքին: Նրանք այլ կերպ են նայում հայրենիքին, թախիծով ու հույսով, որ մի օր կվերադառնան կամ գոնե այն հզորացած կտեսնեն:
– Մասնագիտականից անցում կատարենք ընտանիքին: Խնդրում եմ ներկայացնել այն: Ինչպես նաև խոսել այն մասին, թե ինչպես եք համատեղել ընտանեկան կյանքն ու կրթությունը, առավել ևս, որ ասում եք՝ ժամկետների բավականին մեծ տարբերությամբ եք ընդունվել բուհեր:
– Շատ լավ հարց էր, ամուսնացել եմ վաղ՝ դեռևս ԵՊՀ-ում սովորելու տարիներին և երկու զավակ եմ ունեցել՝ աղջիկ և տղա, նրանից հետո, երբ մեծս 14 տարեկան էր, իսկ փոքրը 13, որոշեցի, որ երրորդ զավակն ունենալու ժամանակն է և ունեցա երրորդ երեխային՝ որդուս: Այո, համատեղելը բավականին բարդ առաջադրանք է կնոջ համար, ուղղակի հարկավոր է ընդգծել ընտանիքի դերը, ամուսնուս, նրա ծնողների և իհարկե՝ իմ ծնողների դերը, ովքեր մշտապես ինձ օգնել են և աջակցել: Ամուսինս գործող փաստաբան է:
– Փաստորեն իրավաբանների ընտանիք ունեք, իսկ Ձեր երեխաները ցանկություն հայտնել են շարունակել այս ուղղությամբ:
– Երեխաներից՝ դուստրս, նույնպես իրավաբանական գծով է շարունակում, իսկ որդիս բժշկական, փոքրս այս տարի է սկսել հաճախել դպրոց:
– Ի՞նչ խորհուրդ կտաք այն անձանց, ովքեր Ձեզ նման մեծ թռիչք են ցանկանում կատարել:
– Խորհուրդ կտամ՝ անպայման կատարել այդ թռիչքը: Պետք է գնալ դրան, պետք է աշխատել: Ու ամենակարևորը՝ չդադարել երազելուց, որովհետև հենց դադարեցին, կորելու է նրանց հնարավորությունը: Երբ ես դիմեցի Հարվարդի համալսարան և ընդունվեցի արդեն 39 տարեկան էի ու սա իմ վերջին հնարավորությունն էր, որպեսզի «Լույս» հիմնադրամից ստանայի կրթաթոշակ, որովհետև տարիքային սահմանափակում կա: Հասկանալի է, որ առանց այդ կրթաթոշակի հնարավորություն չէի ունենա սովորելու և իրագործելու երազանքս: Ես ուղղակի ցանկանում եմ բոլոր երիտասարդներին, ինչպես նաև միջին տարիքի անձանց, ովքեր դեռևս ունեն որոշակի նպատակներ կրթության հետ կապված, ասել, որ երբեք մի կասկածեք ձեր ուժերի վրա, մինչև չփորձես, չես իմանա: Ինձ էլ էր թվում, որ Հարվարդի նման համալսարանն անհասանելի է ու ուղղակի դիմում եմ իմ խղճի հանգստության համար, սակայն ոչ՝ ես իմ անձնական օրինակով ցանկանում եմ ապացուցել: Հարվարդում սպասում են և ուրախ են ընդունելու լավ թեկնածուների: Լավ է, որ «Լույս» հիմնադրամի նման հնարավորությունը կա, կհորդորեմ, որ անպայման չդադարեն իրենց երազանքին ընդառաջ իրական քայլեր կատարելուց: Իմ նախկին աշխատավայրում մի երիտասարդ ուսանող տղա էր փորձաշրջանի անցել, նա շատ առաջադեմ տղա է, հնարավոր է հետագայում անունը լսենք, երբ իմացավ, որ ես Հարվարդ եմ ընդունվել եկավ ինձ շնորհավորելու և ասաց՝ շնորհավորում եմ քեզ նրա համար, որ երբեք չդադարեցիր քո երազանքին ընդառաջ գնալուց:
Հեղինակ՝ Գևորգ Թոսունյան
Լուսանկարները՝ Ալիսա Չիլինգարյանի
Մտահղացման հեղինակ՝ Կարեն Զադոյան
