Կրթությամբ արաբագետ, մասնագիտությամբ լրագրող Սոնա Մաշուրյանն արդեն 20 տարի շարունակ լուսաբանում է դատաիրավական ոլորտը: «Իրավական ոլորտը լուսաբանող լրագրողները» շարքի հերթական հարցազրույցում Սոնան պատմում է իր ուսուցիչների, դատական առաջին գործերի ու ոլորտում առկա խնդիրների մասին:
–Սոնա, խնդրում եմ` պատմեք, թե ինչպե՞ս սկսեցիք զբաղվել լրագրությամբ, և ինչո՞ւ: Որքան գիտեմ` կրթությամբ լրագրող չեք:
-Արդեն շուրջ 20 տարի իրավական լրատվությամբ եմ զբաղվում: Մուտքս լրատվական դաշտ շատ պատահական է ստացվել: Ես ավարտել եմ ԵՊՀ արևելագիտության ֆակուլտետի արաբական բաժինը: Պարզապես այն ժամանակ մասնագիտությամբ, որը շատ սիրում եմ, աշխատանք գտնելը շատ դժվար էր, դրա համար որոշեցի մասնագիտացումս փոխել: Առաջին լրատվամիջոցը, որտեղ աշխատել եմ, Деловой Мир մոսկովյան շաբաթաթերթի հայաստանյան մասնաճյուղն է եղել: Հետո տևական ժամանակ «Նոյյան Տապան» գործակալությունում եմ աշխատել, կարելի է ասել՝ հիմնադիր լրագրողներից եմ եղել, և մի քանի տարի է`« Փաստինֆո» լրատվական կայքում եմ աշխատում:
Ես իրականում շատ գոհ եմ, որ ճակատագրի բերումով լրագրող եմ դարձել, շատ ուրախանում եմ, ինչպես և ցանկացած լրագրող, երբ իմ հրապարակումները լսելի են դառնում ու իրենց նպատակակետին հասնում:
-Հիշու՞մ եք առաջին դատական գործը, որ լուսաբանել եք:
-Այսպես կոչված «Դրո կառույցի» մասին գործն էր, որն այդ ոլորտում սկսնակ լրագրողի համար շատ ծանր գործ էր: Բայց, փաստորեն, ինձ այդ ոլորտը շատ դուր եկավ, սկսեցի խորանալ:
-«Դրոյի» գործից մինչ օրս ի՞նչ փոփոխություններ են եղել դատական համակարգում, այժմ ի՞նչ դժվարություններ են առաջ գալիս իրավական ոլորտը լուսաբանող լրագրողների համար:
-Իհարկե շատ բան է փոխվել: Ես հիշում եմ, որ երբ լուսաբանում էինք «Դրոյի» գործը, դատական նիստերի դահլիճում պայմանները շատ վատ էին, սարսափելի ցուրտ էր, նույնիսկ երկու անգամ թոքերի բորբոքում եմ ստացել այդ գործը լուսաբանելիս: Այժմ այս խնդիրը կարծես չկա:
Սակայն, օրինակ՝ Շենգավիթ վարչական շրջանի դատարանի դահլիճներից մեկը մեծ խնդիրներ է ստեղծում: Ձայնամեկուսիչ ապակին, որը ժամանակին ներկայացվում էր որպես հանճարեղ նորամուծություն՝ դատավարության մասնակիցներին դահլիճի աղմուկից զերծ պահելու ազնիվ նպատակը իրականում խնդիրներ է ստեղծում լրագրողներիս համար: Ապակուց այն կողմ նստելով՝ միայն կարելի է կռահել, թե ինչ է տեղի ունենում դատական նիստի ընթացքում, նույնն է, թե գտնվել դռնփակ նիստում:
Հիմա դժգոհություններ ունենում եմ նաև տեղեկատվության ազատության հետ կապված: Փաստորեն, դատական համակարգում հիմա չկա մի մարմին, որը կպատասխանի մեր հարցերին: Օրինակ, իմանում ենք, որ դատավճիռ է հրապարակվել, և դրա վերաբերյալ հարց ենք տալիս, պատասխանում են, թե «Դատալեքս»-ում կլինի, նոր կկարդաք: Նախորդ վիճակն էլ ինձ դուր չէր գալիս, երբ միայն Դատական դեպարտամենտը կամ Վճռաբեկ դատարանն ուներ մամուլի պատասխանատու, ով պատասխան էր տալիս դատական բոլոր ատյանների համար: Ստացվում էր այնպես, որ դատական համակարգը բուրգ է, և դատարանները ներքին անկախություն ու ինքնուրույնություն չունեն: Միաժամանակ ուզում եմ նշել, որ տարբեր ժամանակահատվածներում մամուլի հետ կապի պատասխանատուի աշխատանքից չեմ կարող դժգոհել՝ մինչև Դատական դեպարտամենտի համապատասխան վարչության պետ Արսեն Բաբայանի՝ այլ աշխատանքի անցնելը:
Իսկ 1990-ականներից ի վեր, իհարկե, այս ոլորտում էլ է շատ բան փոխվել: «Դատալեքս»-ը շատ հարցերի է հիմա պատասխանում, թեկուզ այն, թե որ դատարանում ինչ գործեր են քննվում, դատական ակտերը սահմանված կարգով հրապարակվում են և այլն, իհարկե, «Դատալեքսն» էլ անթերի չէ, երբեմն դատական ակտերը ուշացումով են տեղադրվում, կամ երբեմն այս կամ այն դատավարության օրն ու ժամը «Դատալեքսը» «շփոթում է»: Շատ բան հեշտացել է, սակայն միայն «Դատալեքս»-ի վրա հիմնվել չենք կարող: Կարծում եմ, որ հանրությունն արժանի է, որ իր հարցերին, ինչպես դատական ոլորտում է ընդունված ասել, պատշաճ պատասխանող լինի:
-Հատկապես վերջին շրջանում շատ են կոռուպցիոն հանցագործություններ կատարելու վերաբերյալ դատական գործերը: Ըստ Ձեզ, ինչո՞վ է բացատրվում դա:
-Ընդհանրապես հասարակության գիտակցության մեջ կա այն մտայնությունը, որ կարելի է ինչ-որ հարց անօրինական ճանապարհով լուծել: Սա ժառանգություն է նախորդ համակարգերից: Իսկ դատական գործերի վերաբերյալ տպավորություն է, որ պարզապես ցույց է տրվում, թե պայքար է տարվում: Չեմ կարող հստակ մեկնաբանել, որքանով է լուրջ այդ պայքարը: Բայց այն, որ, շատ քիչ բացառություններով, հիմնականում ոչ խոշոր կաշառակերներն են պատասխանտվության կանչվում, դա ինչ-որ բանի մասին ասում է:
-Հաճախ հենց մեզ` լրագրողներիս են մեղադրվում ծախված լինելու համար: Երբևէ նման մեղադրանք լսե՞լ եք, ինչպե՞ս եք արձագանքում նման դեպքերում:
-Հենց այն մտայնությունը, որը նշեցի, թե ամեն ինչ կարելի է գնել ու վաճառել, հասարակության մեջ շատ արմատացած է: Ու կարծում են, որ լրատվամիջոցներին, լրագրողներին էլ կարելի է գնել ու վաճառել:
Երբ ծանր հանցագործությունների գործերով դատարան եմ գնում, կողմերի հարազատները մոտենում են ու առաջին հարցը լինում է սա. «Ո՞վ է Ձեզ ուղարկել»: Որքան էլ բացատրում ես, որ ինքդ ես ընտրել գործը` լուսաբանելու համար, միևնույն է, չեն ընկալում, կարծում են, թե եթե եկել ես, ուրեմն քեզ փող են տվել` ինչ-որ կողմի օգտին գրելու համար:
-Հաճախ դատարանում կոնֆլիկտներ են լինում կողմերի հարազատների ու լրագրողների միջև: Ձեզ հետ նման բաներ պատահե՞լ են:
-Ես խուսափում եմ հարազատների հետ կոնֆլիկտի մեջ մտնել: Նույնիսկ եթե խորապես համոզված եմ, որ ամբաստանյալը մեղավոր է, աշխատում եմ շատ զգույշ լինել: Ոչ թե զգուշանում եմ նյութը գրելիս, այլ այդ պահին նրանց հետ շփվելիս հարգում եմ նրանց զգացմունքները, հասկանալով նաև, որ բացառիկ դեպքերում են հարազատներն ասում, որ իրենց ազգականը մեղավոր է:
Իսկ նյութերի վերաբերյալ դժգոհություններ, այսպես թե այնպես, լինում են: Կողմերը միշտ ցանկանում են, որ իրենց օգտին լինի հրապարակումը: Դրա համար ես իմ ամենօրյա աշխատանքում փորձում եմ բոլոր կողմերի տեսակետներին հավասարապես անդրադառնալ, որ չմեղադրեն միակողմանի լինելու մեջ, և ընթերցողն էլ հնարավորություն ունենա ինքնուրույն գնահատականներ տալ ու դատողություններ անել:
-Ի՞նչ զավեշտալի դեպքեր եք հիշում դատարաններից:
-Իրականում նման զավեշտալի դեպքերն ինձ ցավ են պատճառում: Մի անգամ շատ հայտնի լրատավամիջոցից մի լրագրող, որին ես առաջին անգամ էի տեսնում դատարանում, նայելով քրեական գործով մեղադրանքը պաշտպանող դատախազի կողմը՝ ինձ հարցրեց. «Նա ո՞վ է, դատախազության փաստաբա՞նն է»:
Չգիտեմ՝ զավեշտ է, թե ողբերգություն, բայց շատ տարիներ առաջ մի տեղամասային ընտրական հանձնաժողովի նախագահ ինձ տեղեկություններ էր հայտնել ընտրական ինչ-ինչ խախտումների վերաբերյալ, սակայն հետո թեկնածուներից մեկի ճնշմամբ հայտարարեց, թե «ես «Նոյյան Տապանի» թղթակցին չեմ տեսել», և պարբերաբար մամուլում ինձ հերքում էին՝ մինչև որ ճնշումն ու միջադեպը սպառվեցին, և ՏԸՀ-ի նախագահի հիշողությունը վերականգնվեց:
-Հաճախ բողոքում են, որ լրատվական դաշտում որակի խնդիր կա: Ի՞նչ կասեք այս մասին:
-Նշաձողը շատ է իջել: 1990-ականներին լրագրության շատ լավ որակ կար, ՀՀ անկախացումից հետո դաշտը նոր էր կայանում, բայց ամեն դեպքում շատ ուժող լրագրողներ կային դաշտում, որոնցից ես շատ բան եմ սովորել և չեմ թաքցնում դա: Իմ ուսուցիչներն եմ համարում «Նոյան տապան»-ի իմ գործընկերներից Հարություն Խաչատրյանին և Դավիթ Պետրոսյանին:
-Ըստ Ձեզ, ի՞նչ չափանիշների պիտի համապատասխանի իրավական դաշտը լուսաբանող լրագրողը:
-Այս ոլորտը, իմ կարծիքով, շատ սպեցիֆիկ է: Նախ պիտի խորացած լինել ոլորտում, ոչ իրավաբանի պես, բայց բավականաչափ, որպեսզի կարողանա հասկանալ, թե դատավորը որ դեպքում սխալ, որ դեպքում ճիշտ վարվեց, հասկանա կողմերի ներկայացրած միջնորդությունների էությունը ու ճշգրիտ վերարտադրի իրողությունը:
Ես համոզմունք ունեմ, որ երբ լրագրողն որոշում է` ես ամեն ինչ գիտեմ ու այլևս ոչինչ չունեմ սովորելու, այդ պահից նա դիակ է: Մարդը միշտ պիտի աշխատի իր վրա, նորանոր բաներ փորձի սովորել, իմանալ: Ինչ-որ խնդիրների դեպքում դիմի ավագ գործընկերոջը, եթե նա կարող է օգնել իրեն՝ հարցնելն ամոթ չէ, չհարցնելն է՝ ամոթ:
-Ավագ գործընկերների մեջ Դուք, թերևս, ամենահամբերատար ու հանդուրժողն եք, երբ ինչ-որ դեպքերում խորհուրդ եք տալիս երիտասարդ, սկսնակ լրագրողներին, ընդունու՞մ են:
-Սովորաբար, ես խորհուրդ եմ տալիս, երբ ինձ դիմում են: Այո, ընդունում են: Ես, իհարկե, աշխատում եմ նրբանկատորեն մոտենալ, չվիրավորել` կասկածի տակ դնելով նրանց պրոֆեսիոնալիզմը:
-Կա՞ն հրապարակումներ, որոնք սիրում եք, նույնիսկ հպարատանում դրանցով:
–Այդպիսի հրապարակումներ իրականում քիչ չեն եղել, բայց շատ հոգեհարազատ են համազգային թեմաները: Տարիներ առաջ իմ ղեկավարությունը հանձնարարել էր տեղեկատվություն պատրաստել Հայոց ցեղասպանության պաշտոնական ճանաչումների մասին, հարցումները պետական պաշտոնական մարմիններ ինձ համար ցանկալի արդյունք չտվեցին, դիմեցի Համացանցի օգնությանը, որը նոր-նոր էր մեր կյանք մտնում, և իմ սպասելիքներն առավել քան արդարացան: Դրանից հետո ես ամեն տարի տարի անդրադառնում էի Հայոց ցեղասպանության գործընթացի միջազգային ճանաչման գործընթացքում տեղաշարժին ու ինչո՞ւ ոչ հիասթափություններին:
Հարցազրույցը ` Աստղիկ Կարապետյանի
Լուսանկարները` Ալեքսանդր Սարգսյանի և Սոնա Մաշուրյանի արխիվից
Մտահղացման հեղինակ` Կարեն Զադոյան
Կարդացեք նաև`
Ինչո՞ւ էր գյուղապետը ցանկանում պատուհանից ցած նետել հետաքննող լրագրողին
Ինչո՞ւ է իրավական լրագրողը «սարսափելի կերպով» ատում ԱԺ-ն
«ԱրմՌադիո»-ի և «Հետք» ինտերնետային կայքի լրագրող Զարուհի Մեջլումյան
«02» շաբաթաթերթի լրագրող Գոհար Քալաշյան
«Իրավունք» թերթի «Հետաքննություն» հավելվածի նախկին խմբագիր Արթուր Սահակյան
