Հայաստանում մեծ ոգևորությամբ նշվում է Քրիստոսի Պայծառակերպության տոնը կամ ինչպես հայտնի է՝ Վարդավառը։ Իրավաբան․net-ը «Եկեղեցին և իրավունքը» հարցազրույցների շարքի շրջանակում Վարդավառի տոնի մասին խոսել է Արարտյան Հայրապետական թեմի Դավթաշենի Սրբոց նահատակաց եկեղեցու հոգևոր հովիվ Տեր Խորեն քահանա Մարուքյանի հետ։
– Տեր Խորեն, կպատմե՞ք՝ ինչ տոն է Վարդավառը։
– Պայծառակերպությունը մեր հինգ տաղավար տոներից երրորդն է։ Պայծառակերպության միջոցով Աստված բացահայտում է իր աստվածային էությունը, բնությունը։ Մինչև Պայծառակերպությունը Քրիստոսը հանդես էր գալիս իր իսկ աստվածային իշխանությամբ, զորությամբ, բայց Պայծառակերպությունը, ի վերջո, հանդիսացավ իր աստվածային առաքելության գագաթնակետը, որտեղ ներկայացրեց իր աստվածային էությունը՝ որպես մարդացյալ Աստված։
Ավետարանը ներկայացնում է, որ Հիսուս Քրիստոսն իր երեք աշակերտների հետ՝ Հակոբոսի, Հովհաննեսի և Պետրոսի հետ բարձրանում է Թափոր լեռը՝ աղոթելու։ Աշակերտները, օրվա ծանրաբեռնվածությունից հոգնած, քնում են, իսկ Քրիստոսը, շարունակելով իր աղոթքը, այդ պահին կերպարանափոխվում է, պայծառակերպվում է, այլակերպվում է։ Այսինքն՝ ամբողջ դեմքը, մարմինը արևի լույսից էլ առավել պայծառակերպվում, լուսարձակվում է։
Այնքան ուժգին է լինում այդ լույսը, որ առաքյալները քնից արթնանում են և տեսնում Հիսուս Քրիստոսին՝ Մովսես և Եղիա մարգարեների հետ։ Մտերմիկ մի զրույց է տեղի ունենում, և Պետրոս առաքյալը առաջարկում է, որ երեք տաղավարներ պատրաստել՝ մեկը Հիսուսի համար, մյուսները՝ Մովսեսի և Եղիայի։
Այդ պահին ամպը գալիս, ծածկում է, հովանի լինում աշակերտների վրա, և լսվում է Հոր Աստծո ձայնը, որ՝ դա է իմ սիրելի որդին։ Այս ձայնը լսելով՝ աշակերտները սարսափում են, ընկնում գետնին, և Հիսուսը մոտենում է ու ասում՝ վեր կացեք։ Նա հորդորում է այդ մասին դեռևս չպատմել, մինչև որ ինքը հարություն կառնի։
– Տոնի Վարդավառ անվանումն ի՞նչ նշանակություն ունի։
– Անշուշտ, Վարդավառ անունը կապված է ժողովրդական լեզվի հետ։ Ուսումնասիրությունները շատ են, բայց մինչև այսօր դեռ հայտնի չէ, թե Անահիտի պաշտամունքի հետ է կապվա՞ծ, թե՝ Աստղիկի։ Ենթադրում են, որ վարդաջուր են ցողել իրար վրա մարդիկ։ Իսկ քրիստոնեական իմաստը վարդի հետ ինչպե՞ս է առնչվում․ Հիսուս Քրիստոսը մինչև պայծառակերպությունը, կարծես, կոկոն վարդի վիճակում էր, բայց Պայծառակերպությամբ վարդի պես բացվում է։ Նաև մինյանց վրա ջուր ցողելու ավանդույթը դեռևս Նոյի շրջանից է, երբ տապանը կանգնեց, Նոյը իջավ, դրանից հետո միմյանց վրա ջուր լցնելու սովորույթը ձևավորվեց, որ ամեն անգամ հիշեցնում ենք՝ մեղքը պատճառ դարձավ, որ Աստված ջրհեղեղով պատժեց։ Առիթ, որ վերապրելով փորձենք հեռու մնալ մեղք գործելուց։
– Հասարակության մեջ շատ է շրջանառվում այն տեսակետը, որ ջուր ցողելու ավանդույթը գալիս է հեթանոսությունից։ Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք սա։
– Այդ հեթանոսական սովորույթը կա, բայց մենք մտածում ենք, ավելի արժեվորում ենք, որ այն եկել է դեռևս Նոյի շրջանից և շատ հնարավոր է, որ տարբեր ազգերի մոտ այդպես փոխանցվել, եկել է։ Հետագայում այն կապվել է նաև ջրի պաշտամունքի հետ, բայց մեզ համար Պայծառակերպության տոնն է։ Եվ եկեղեցին փորձել է նաև ժողովրդական խաղը, ուրախությունն ինչ-որ ձևով պահպանել, որովհետև մեր սովորույթն է, ազգային ինքնության հետ առնչվող երևույթ է՝ չնայած կապված է հեթանոսության հետ։ Բայց իրականության մեջ մենք շեշտում ենք, որ Նոյի շրջանից էլ միմյանց վրա ջուր լցնելը եղել է, որ հիշեն մարդիկ, որ մեղքը պատճառ եղավ, որ ջրհեղեղով ամբողջ աշխարհը կործանվեց, բայց Նոյը, որ արդար էր, իր ընտանիքով ողջ մնաց։
– Եկեղեցու կանոներով՝ Վարդավառը շարժական տոն է, նշվում է Զատիկից 98 օր հետո, բայց Հայաստանի որոշ բնակավայրերում, օրինակ, Տավուշի և Լոռվա մարզերում Վարդավառը նշում են հուլիս ամսվա վերջին կիրակի օրը։ Ինչո՞վ է սա պայմանավորված։
– Ինձ թվում է՝ դա ավելի շատ տեղական ավանդույթ է։ Օրինակ՝ Խաղողօրհնեքը, Արարատյան շրջանում խաղողը շուտ է հասնում, իսկ լեռնային շրջաններում ուշ է հասնում և մեկից երկու շաբաթ տևողության մեջ է։ Հիմա Պայծառակերպության տոնը մեզ համար Քրիստոսի աստվածությունը, էությունը հայտնվելն է, բացահայտվելն է մարդուն, իսկ այն՝ ինչ վերաբերում է խաղին, ժողովրդական ավանդությանը, կարող է տարբեր տեղերում տարբեր ժամանակ տոնախմբվի։ Կարծիք կա նաև, որ Վարդավառը հնարավոր է մեր Նավասարդյան տոներից մնացած սովորույթ լինի, որ մի շաբաթ, երկու շաբաթ ժողովուրդը տոնախմբել է։
– Ծիսական ի՞նչ արարողություններ են իրականացվում Վարդավառին։ Քրիստոնյաները ինչպե՞ս են նշում։
– Շաբաթվա պահքի մեջ ենք մտնում մինչև Վարդավառը, պետք է ապաշխարությամբ, պահեցողությամբ նախապատրաստվի պատարագին, որ կարողանա ինքնաքննությամբ, խոստավանությամբ, թողության արժանանալով հաղորդություն ստանա պատարագի ժամանակ։ Ուրիշ ծիսական արարողություն, կապված Վարդավառի հետ, մենք չունենք։
– Տեր Խորեն, խոսեցիք շաբաթապահքի մասին, ո՞րն է դրա խորհուրդը:
– Ընդհանրապես, մենք ունենք պահեցողության օրեր՝ չորեքշաբթի, ուրբաթ, որ նվիրված են Քրիստոսի մատնությանը և չարչարանքին։ Ունենք նաև շաբաթապահքեր։ Կան տաղավար տոներ, որոնք հինգն են և նաև ուրիշ՝ գարնան եղանակին նվիրված, աշնան, ձմռան, ամռան կամ Լուսավորչի նշխարների գյուտի հետ կապված շաբաթապահքեր։ Այսինքն՝ հնարավորություն է տրված ուղղակի պահեցողությամբ (նույն պահքի իմաստն է) ինքնաքննության։
– Վարդավառի տոնի առթիվ ի՞նչ ուղերձ եք ուզում հղել հայ քրիստոնյային։
– Արժեվորեք տոնի քրիստոնեական ամբողջ բովանդակությունը։ Ասում ենք՝ աստվածությունը հայտնեց։ Մարդացյալ Աստվածը երկնքից խոնարհվել է մեզ համար, անբովանդակվելին բովանդակվել է ժամանակի մեջ, չափի մեջ, սահմանի մեջ՝ մեզ մեղքի իշխանությունից ազատելու նպատակով։ Ասում ենք՝ 8-րդ օրը արժեվորել, ի վերջո, Տիրոջ երկրորդ գալուստ, մեռելների հարություն, Աստծո արդար դատաստան և հավիտենական կյանք։ Շատ կարևոր է այս ամեն ինչը արժեվորել, որ պատրաստ լինենք։ Ունենանք հավատքի կյանք, պատգամներին հետևենք, պատվիրաններով ապրենք, որ հավիտենական կյանքը Աստծո հետ միասին ունենանք։ Սա է մեր ամբողջ կյանքի իմաստն ու նպատակը։
Մանրամասները՝ տեսանյութում
