ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքում 2014 թվականի ապրիլի 19–ի Ազգային ժողովի կողմից ընդունած օրինագծի արդյունքում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքում նախատեսվեց պատճառված բարոյական վնասի հատուցման իրավունքը։ Մասնավորապես այսուհետ` քաղ.օր 17–րդ հոդվածի համաձայն անձն ունի ոչ նյութական (այն է` բարոյական) վնասի հատուցման իրավունք։
ՀՀ քաղ. օր. ներմուծված 162.1 հոդվածի համաձայն` ոչ նյութական վնասը ֆիզիկական կամ հոգեկան տառապանք է, որն առաջացել է անձին ի ծնե կամ օրենքի ուժով պատկանող ոչ նյութական բարիքների դեմ ոտնձգող կամ նրա անձնական ոչ գույքային իրավունքները խախտող որոշմամբ, գործողությամբ կամ անգործությամբ:
Եթե դատական կարգով հաստատվել է, որ պետական մարմնի կամ պաշտոնատար անձի որոշման, գործողության կամ անգործության հետևանքով ֆիզիկական անձի նկատմամբ թույլ է տրվել «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի 2–րդ` կյանքի, 3–րդ`անձեռնմխելիության կամ 5–րդ` ազատության իրավունքների խախտում, ապա այդ անձը, իսկ նրա մահվան կամ անգործունակության դեպքում՝ նրա ամուսինը, ծնողը, որդեգրողը, երեխան, որդեգրվածը, խնամակալն իրավունք ունեն դատական կարգով պահանջելու պատճառված ոչ նյութական վնասի հատուցում:
Միևնույն ժամանակ, եթե դատապարտյալն արդարացվել է «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» կոնվենցիային կից թիվ 7 Արձանագրության 3 հոդվածով նախատեսված պայմաններում, այն է` փոխհատուցում սխալ դատապարտման համար, ապա նա իրավունք ունի դատական կարգով պահանջելու իրեն պատճառված ոչ նյութական վնասի հատուցում։
Բացի այդ ըստ քաղ. օր. 1087.2 հոդվածը նախատեսում է լրացուցիչ երաշխիքներ պատճառված ոչ նյութական վնասի դեպքում, մասնավորապես այն`
- ենթակա է հատուցման` անկախ հատուցման ենթակա գույքային վնասից:
- ենթակա է հատուցման` անկախ վնաս պատճառելիս պաշտոնատար անձի մեղքի առկայությունից:
- հատուցվում է պետական բյուջեի միջոցների հաշվին:
- հատուցելու չափը որոշում է դատարանը՝ ողջամտության, արդարացիության (equitableness) և համաչափության սկզբունքներին համապատասխան:
- հատուցելու չափը որոշելիս դատարանը հաշվի է առնում ֆիզիկական կամ հոգեկան տառապանքի բնույթը, աստիճանը և տևողությունը, պատճառած վնասի հետևանքները, վնասը պատճառելիս մեղքի առկայությունը, ոչ նյութական վնաս կրած անձի անհատական հատկանիշները, ինչպես նաև այլ վերաբերելի հանգամանքներ:
Հատուցման չափը չի կարող գերազանցել`
1) նվազագույն աշխատավարձի հազարապատիկը` կյանքի և անձեռնմխելիության իրավունքների խախտման պարագայում, ինչպես նաև ոչ արդարացի դատապարտման դեպքում։
2) նվազագույն աշխատավարձի հինգհարյուրապատիկը` ազատության իրավունքի խախտման պարագայում:
Ոչ նյութական վնասի հատուցման չափը բացառիկ դեպքերում կարող է գերազանցել սույն հոդվածի 7-րդ մասով նախատեսած առավելագույն սահմանը, եթե պատճառված վնասի արդյունքում առաջացել են ծանր հետևանքներ:
Ոչ նյութական վնասի հատուցման պահանջը կարող է ներկայացվել կյանքի, ազատության և անձեռնմխելիության իրավունքի խախտումը հաստատող դատական ակտի օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո՝ վեցամսյա ժամկետում:
ՀԵԻԱ Իրավաբան ուսանողների բաժանմունքի անդամ՝ Առնոլդ Վարդանյան
