Iravaban.net-ը ուսումնասիրել է Իրավական ակտերի նախագծերի հրապարակման e-draft.am կայքում հանրային քննարկման դրված «Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի  նախագիծը: Նախագծով նախատեսվում է, որ օրենքը ուժի մեջ կմտնի պաշտոնական հրապարակման  օրվանից 6 ամիս հետո։

Ի՞նչ փոփոխություններ են նախատեսվում

Նախագծով՝

• Օրենսգիրքը լրացվում է նոր գլխով, որով սահմանվում են Հանձնաժողովի կազմը, գործունեության կարգը, դիմումների քննության ընթացակարգը, որոշումների կայացման, ուժի մեջ մտնելու և կատարման կարգը։
• Սահմանվում է, որ աշխատանքային վեճերը կարող են քննվել ինչպես դատարանում, այնպես էլ Հանձնաժողովում։
• Հանձնաժողովում աշխատանքային վեճերի քննությունն իրականացվելու է անվճար, իսկ դատական կարգով վեճի քննության դեպքում՝ ծախսերը կատարվելու են օրենքով սահմանված կարգով։
• Սահմանվում է, որ Հանձնաժողովի որոշումը կարող է բողոքարկվել դատարանում մեկամսյա ժամկետում։
• Հանձնաժողովի որոշումները, եթե չեն բողոքարկվում դատարանում, ուժի մեջ են մտնելու և ենթակա կլինեն հարկադիր կատարման՝ դատարանի ակտերի նման։

Նախագիծը նաև հստակեցնում է աշխատողի խախտված իրավունքների վերականգնման, հարկադիր պարապուրդի դեպքում վճարվելիք փոխհատուցման, ինչպես նաև վեճերի քննության ժամկետների և ընթացակարգերի կանոնները՝ ապահովելով երկուստեք հստակ և կանխատեսելի գործընթաց։

ԱՇԽԱՏԱՆՔԱՅԻՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ՆԱԽԱՏԵՍՎՈՂ ՓՈՓԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄԱՆՐԱՄԱՍՆ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

Նոր գլուխ՝ «Աշխատանքային վեճերի արտադատական լուծման կարգ»

Օրենսգիրքը լրացվում է նոր գլխով, որով սահմանվում է աշխատանքի իրավունքի պաշտպանության լրացուցիչ՝ ոչ դատական մեխանիզմ՝ Աշխատանքային վեճերի հանձնաժողովի (այսուհետ՝ Հանձնաժողով) միջոցով։

Նոր գլուխը հստակեցնում է՝

• Հանձնաժողովի կազմավորման կարգը,
• անդամների լիազորությունները,
• դիմումների ընդունման, քննության և որոշումների կայացման ընթացակարգերը,
• որոշումների կատարման, բողոքարկման և հարկադիր կատարման կանոնները։

Աշխատանքային վեճերի քննության կարգի ընտրության հնարավորություն

Նախագծով սահմանվում է, որ աշխատողն ու գործատուն կարող են ընտրել՝

• դիմել Աշխատանքային վեճերի հանձնաժողով, կամ
• դիմել դատարան։

Այսինքն՝ վեճերի քննությունը դառնում է երկակի՝ արտադատական կամ դատական կարգով։

Հանձնաժողովի ձևավորումը

• Հանձնաժողովը կստեղծվի ՀՀ աշխատանքի տեսչական մարմնի կազմում՝ որպես ինքնուրույն կառուցվածքային միավոր։
• Այն գործելու է կոլեգիալ սկզբունքով՝ կազմված երեք անդամից։
• Անդամները կնշանակվեն՝ ապահովելով կողմերի հավասարակշռություն․
  • մեկ անդամ՝ տեսչական մարմնից,
  • մեկ անդամ՝ աշխատողների միությունների կողմից (արհմիություններ),
  • մեկ անդամ՝ գործատուների միությունների կողմից։
• Անհրաժեշտության դեպքում հանձնաժողովի նիստերին կարող են մասնակցել փորձագետներ և մասնագիտական խորհրդատուներ։

Դիմումների ներկայացման ընթացակարգ

Աշխատողը կամ գործատուն կարող են դիմում ներկայացնել Հանձնաժողով՝ իր իրավունքների կամ օրինական շահերի խախտման դեպքում։

• Դիմումը կարող է ներկայացվել ինչպես թղթային ձևով, այնպես էլ էլեկտրոնային եղանակով։
• Դիմումը պետք է պարունակի.
  • դիմողի անձնական տվյալները,
  • վեճի էությունը,
  • պահանջների նկարագրությունը,
  • ապացույցները։
• Դիմումը Հանձնաժողովը գրանցում է և որոշում է ընդունում քննության վերցնելու մասին։

Վեճերի քննության ժամկետներ

• Հանձնաժողովը դիմումը քննության է ընդունում 10 աշխատանքային օրվա ընթացքում,
• իսկ գործի քննությունն ավարտվում է առավելագույնը մեկամսյա ժամկետում։
• Անհրաժեշտության դեպքում ժամկետը կարող է երկարացվել ոչ ավելի, քան 15 օրով՝ հիմնավորված որոշմամբ։

Այսպիսով, ամբողջ ընթացակարգը չի գերազանցի 45 օր։

Քննության ընթացակարգ

• Քննությունը կարող է անցկացվել ինչպես գրավոր, այնպես էլ բանավոր ձևով։
• Կողմերը կարող են ներկայացնել ապացույցներ, բացատրություններ, իրավական փաստարկներ։
• Հանձնաժողովը պարտավոր է ապահովել գործընթացի բաց, թափանցիկ և հավասար պայմաններ երկու կողմերի համար։
• Անհրաժեշտության դեպքում Հանձնաժողովը կարող է հրավիրել կողմերի ներկայացուցիչներին լսումների։

Հանձնաժողովի որոշման կայացում

• Քննության ավարտին Հանձնաժողովը կայացնում է որոշում՝
  • դիմումը բավարարվելու, կամ
  • մերժվելու մասին։
• Որոշումը կայացվում է միաձայնությամբ կամ ձայների մեծամասնությամբ։
• Որոշումը պետք է հիմնավորված լինի՝ պարունակի փաստական և իրավական հանգամանքների վերլուծություն։

Որոշման ուժի մեջ մտնելը և բողոքարկումը

• Հանձնաժողովի որոշումը ուժի մեջ է մտնում դրա ընդունման պահից։
• Սակայն այն կարող է բողոքարկվել դատարանում՝ մեկամսյա ժամկետում։
• Եթե որոշումը չի բողոքարկվում դատարանում՝ այն դառնում է վերջնական և պարտադիր կատարման ենթակա։

Որոշման կատարման կարգը

• Հանձնաժողովի որոշումները, որոնք չեն բողոքարկվել, ունեն դատարանի վճռի իրավական ուժ։
• Դրանք կարող են կատարվել հարկադիր կարգով՝ դատարանի ակտերի նման՝ դիմելով հարկադիր կատարող ծառայությանը։

Հանձնաժողովի որոշման անվճար և մատչելի բնույթը

• Դիմումների քննությունը Հանձնաժողովում իրականացվելու է ամբողջությամբ անվճար,
• ինչն ապահովում է քաղաքացիների՝ մասնավորապես աշխատողների իրավունքի արդյունավետ պաշտպանություն՝ առանց ֆինանսական բեռի։
• Միայն դատական կարգով բողոքարկման դեպքում կողմերը կրելու են համապատասխան պետական տուրքի կամ դատական ծախսերի բեռ։

Կարգավորման հատուկ դեպքեր

Նախագծով նախատեսվում են հատուկ ընթացակարգեր հետևյալ դեպքերի համար՝

• Աշխատողի ապօրինի ազատման կամ աշխատանքից ազատման հիմքերի վիճարկման դեպքում,
• Աշխատանքի վարձատրության չվճարման կամ ուշացման,
• Հարկադիր պարապուրդի ընթացքում վճարվելիք հատուցման չվճարման,
• Աշխատողի աշխատանքային պայմանագրի միակողմանի փոփոխման,
• Վնասի հատուցման պահանջների,
• Աշխատողի աշխատանքային գրքի կամ տվյալների չհանձնման դեպքերում։

Այս դեպքերում Հանձնաժողովը պարտավոր է գործել արագացված ընթացակարգով՝ առավելագույնը 20 աշխատանքային օրվա ընթացքում։

Վեճերի լուծման արդյունքների իրավական հետևանքներ

Հանձնաժողովի որոշումը պարտադիր է կողմերի համար և կարող է ունենալ հետևյալ հետևանքները՝

• Աշխատողի վերականգնում աշխատանքում,
• Աշխատավարձի կամ փոխհատուցման վճարում,
• Աշխատանքային պայմանագրի փոփոխության կամ վերականգնման պարտավորություն,
• Աշխատողի իրավունքների խախտման վերացում։

Հանձնաժողովի որոշումների վերահսկողություն և հաշվետվություն

• Հանձնաժողովը պարտավոր է տարեկան հաշվետվություն ներկայացնել ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությանը՝ իր գործունեության, քննված գործերի և արդյունքների վերաբերյալ։
• Տվյալները կարող են հրապարակվել՝ ապահովելով թափանցիկություն և հանրային վերահսկողություն։

Ու՞մ կողմից է մշակվել նախագիծը

 Նախագիծը մշակվել է  ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության կողմից։

Իրավական ակտի ընդունման անհրաժեշտությունը

ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու անհրաժեշտությունը բխում է ՀՀ կառավարության 2021-2026 թվականների գործունեության ծրագրից, որի նպատակն է աշխատանքային վեճերի արտադատական լուծման արդյունավետ համակարգի ստեղծումը։
Այս փոփոխությունները միտված են ապահովելու, որ քաղաքացիները կարողանան աշխատանքային վեճերը լուծել ավելի արագ և մատչելի ձևով՝ առանց երկարատև դատական գործընթացների։

Ներկայումս աշխատանքային վեճերի լուծումը հիմնականում կատարվում է դատական կարգով, ինչի հետևանքով գործերը կարող են տևել ամիսներ կամ նույնիսկ տարիներ։ Արտադատական հանձնաժողովի ստեղծումը կնվազեցնի դատարանների ծանրաբեռնվածությունը, իսկ աշխատողների և գործատուների համար կբերի ժամանակի և ծախսերի զգալի խնայողություն։

Ֆինանսական ազդեցությունը

Նախագծի ընդունումն ամբողջությամբ չի իրականացվի առանց լրացուցիչ ֆինանսական ծախսերի։ Աշխատանքային վեճերի արտադատական քննության նոր համակարգի՝ Աշխատանքային վեճերի հանձնաժողովի գործունեության ապահովման համար անհրաժեշտ են որոշակի հավելյալ բյուջետային միջոցներ։ Նախնական հաշվարկներով՝

• Հանձնաժողովի նախագահի աշխատավարձը նախատեսվում է սահմանել ՀՀ աշխատանքի տեսչական մարմնի ղեկավարի տեղակալի աշխատավարձին համարժեք՝ ամսական 624.000 ՀՀ դրամ (83.200 × 7.50),
  տարեկան՝ 7.488.000 ՀՀ դրամ։
• Հանձնաժողովի քարտուղարի աշխատավարձը նախատեսվում է սահմանել մոտ 300.000 ՀՀ դրամ ամսական, տարեկան՝ 3.600.000 ՀՀ դրամ։
• Սոցիալական գործընկերության հանրապետական մակարդակում աշխատողների և գործատուների շահերը ներկայացնող ներկայացուցիչների մասնակցության համար նախատեսվում է վճարում՝ յուրաքանչյուր նիստի ժամի դիմաց՝ սահմանված նվազագույն աշխատավարձի տասնապատիկի չափով։
  Հաշվի առնելով, որ հանձնաժողովը նախատեսվում է գումարվել ամսական 3 անգամ, յուրաքանչյուր նիստ՝ 5 ժամ տևողությամբ, ապա
  ամսական կվճարվի մոտ 300.000 ՀՀ դրամ, իսկ տարեկան՝ 3.600.000 ՀՀ դրամ։

Հարկերը, նպատակային սոցիալական և օրենքով սահմանված պարտադիր վճարները ներառյալ՝ այս ծախսը կկազմի 4.887.996 ՀՀ դրամ։

Ամփոփ հաշվարկով՝ աշխատանքային վեճերի արտադատական համակարգի ներդրման և գործունեության ապահովման համար կպահանջվի տարեկան մոտավորապես

• 975.996 ՀՀ դրամ։

Ակնկալվող արդյունքը․

Նախագծի ընդունմամբ կձևավորվի աշխատանքային վեճերի լուծման.

• արդյունավետ, թափանցիկ և մատչելի արտադատական համակարգ,
• կկրճատվի դատական բեռը և գործերի քննության տևողությունը,
• կբարձրանա աշխատողների և գործատուների իրավական պաշտպանվածության մակարդակը,
• կնվազեն իրավական ծախսերը և վարչարարական բարդությունները,
• կապահովվի սոցիալական գործընկերների ավելի ակտիվ մասնակցություն աշխատանքային հարաբերությունների կարգավորման գործընթացում։

Կապը ռազմավարական փաստաթղթերի հետ.

Նախագիծը բխում է ՀՀ կառավարության 2021 թվականի օգոստոսի 18-ի թիվ 1363-Ա որոշմամբ հաստատված կառավարության ծրագրի դրույթներից, մասնավորապես՝
«Մարդկային կապիտալի զարգացում» ուղղությունից և «Աշխատանք և սոցիալական պաշտպանություն» ենթաբաժնից, որոնցում նշվում է արտադատական արդյունավետ համակարգի ներդրման անհրաժեշտությունը։

Այն համահունչ է նաև ՀՀ կառավարության սոցիալական քաղաքականության ռազմավարական նպատակին՝ ապահովել արդար, կանխատեսելի և հաշտեցման վրա հիմնված աշխատանքային հարաբերություններ։

Նախագծին կարող եք ծանոթանալ հետևյալ հղումով՝ https://www.e-draft.am/projects/9202/about։