Իրավաբան.net-ը հարցազրույցների շարք է սկսում գործադիր մարմնի անդամների հետ՝ իրենց ղեկավարած հիմնարկներում կատարվող բարեփոխումների, հակակոռուպցիոն մեխանզիմների կիրառման, թափանցիկության և հաշվետվողականության խնդիրների վերաբերյալ: «Զրույց գործադիր իշխանության անդամների հետ» շարքի առաջին զրուցակիցը ՀՀ կառավարությանն առընթեր քաղաքացիական ավիացիայի գլխավոր վարչության պետ Սերգեյ Ավետիսյանն է:

-Պարոն Ավետիսյան, նախ կխնդրեի ներկայացնել, թե քաղաքացիական ավիացիայի ոլորտը զարգացման ո՞ր փուլում է:

-2013 թվականից հետո լուրջ փոփոխություններ են սկսվել ավիացիայի ոլորտում: Ազատականացվեց երկինքը և տրվեց հնարավորություն ավիաընկերություններին՝ ըստ իրենց տնտեսական հաշվարկների մաքսիմալ չվերթներ իրականացնել Հայաստանում, որևէ խոչընդոտ այլևս չկա, մինչ այդ կային խոչընդոտներ, սահմանափակումներ,  որոնց դեպքում ընկերությունները պահանջարկ լինելու դեպքում էլ  չէին կարողանում համապատասխան առաջարկ ձևավորվել:

Ներկայումս էլ մենք գտնվում ենք բավականին լուրջ փոփոխությունների  ժամանակաշրջանում.  փորձում ենք գիտության  կողմից մատուցվող ծառայությունները  բերել կիրառության դաշտ: Մասնավորապես, այս պահին արդեն իսկ կա ձևավորված փաթեթ, որի համաձայն, ավիաընկերություններին թույլտվությունների տրամադրման և, առհասարակ, պետության հետ աշխատելու գործընթացը  փորձում ենք դարձնել  ավելի թափանցիկ և ավելի դյուրին: Փորձում ենք ստեղծել առցանց համակարգ, որտեղ ամեն ավիաընկերություն, որը ցանկանում է մտնել հայկական շուկա, ունենա այսպես կոչված իր վիրտուալ կաբինետը, որտեղ  առցանց ռեժիմով մուտք է անելու պետության կողմից պահանջվող փաստաթղթերը: Ի դեպ, մենք նվազեցնելու ենք  փաստաթղթերի քանակը, պրոցեսը դարձնելու ենք ավելի թափանցիկ:  Սա, կարծում եմ, կլինի առաջին  դրական քայլը, որ մասնավոր սեկտորը կզգա: Այսօր մասնավոր սեկտորը մեզ ասում է, որ պրոցեսները միշտ չէ, որ  պարզ են, միշտ չէ, որ հասկանալի են, կան պահանջվող որոշ  փաստաթղթեր, որոնք   ավելորդ են:

– Վերջին տարիներին բազմիցս համեմատություններ են արվում հարևան Վրաստանի հետ և կարծես դրանք բացառապես հօգուտ Վրաստանի են: Խոսքը մասնավորապես գների, չվերթների ուղղությունների մասին է: Ի՞նչ կասեք այս մասին:

 Այս ոլորտի վերաբերյալ քննադատությունները բնական են, քանի որ ավիացիան այն ոլորտն է, որի հետ բոլորս որպես քաղաքացի  անմիջականորեն առնչվում ենք:

Երբ մենք խոսում ենք, որ տնտեսվարող սուբյեկտը որոշում է մուտք գործել շուկա կամ ինչ-որ   ծավալով է մտնում շուկա, նշանակում է, որ նա գալիս է գումար աշխատելու, շահույթ ունենալու: Եթե մեզ մոտ  Երևանից դեպի  որևէ եվրոպական քաղաք կամ հակառակ ուղղությամբ չվերթների պահանջարկ չկա,  ապա պարզ է, որ որևէ տնտեսվարող չի գա այդ շուկա մտնի, եթե չունի հստակ  մարքեթինգային ծրագիր՝  զարգացնելու այս կամ այն ուղղությունը:

Կան ուղղություններ, որոնք ավելի մատչելի են Հայաստանից, քան Վրաստանից: Իհարկե, կան ուղղություններ, որոնք Վրաստանից են ավելի մաչելի, քան Հայաստանից: Շուկան բազմազան է: Միանշանակ ասել, որ Հայաստանից ամեն ինչ թանկ է, քան Վրաստանից, ես համաձայն չեմ:

-Իսկ ո՞րն է ավելի էժան Երևանից:

-Դեպի Դուբայ ավիատոմսերը շատ դեպքերում, դեպի Մոսկվան՝ գրեթե միշտ: Այո, օրինակ, Դյուլսերդորֆ թռիչքը միգուցե ավելի մատչելի է Վրաստանից,  բայց Վրաստանից դեպի այնտեղ ուղիղ թռիչք չէ:  Եթե մի փոքր վերլուծություն անենք, կտեսնենք, որ այդ մատչելի տոմսը թուրքական «Պեգասուս» ավիաընկերությանն է: Այո, սա այն ընկերությունն է, որը ունի լայն ծածկույթ Եվրոպայում և աշխարհագրական իմաստով  շատ ավելի հարմար է գնալ դեպի արևմուտք՝ Ստամբուլ, և Ստամբուլից էլ շարունակել դեպի էլի արևմուտք: Բոլորս էլ ունենք ընկերներ, բարեկամներ, որոնք նախընտրում են Վրաստանից չվերթները: Եվ եթե հարցնենք՝ կամ թուրքական ավիաընկերություններն են դրանք, կամ չարտերային թռիչքներն են, որոնք հիմնականում անում են տուրիստական ընկերությունները: Եվ ոչ ոք  չի սահմանափակում որևէ մեկին՝ այստեղ անել նույնը: Ուրիշ բան, որ  տնտեսվարողը տեսնում է, որ այստեղ չկա պահանջարկ, մուտք չի գործում շուկա: Բայց հիմա մենք անում ենք ամեն ինչ, որպեսզի մեր շուկան դիվերսիֆիկացնենք՝ թե տոմսերի գների, թե աշխարհագրության իմաստով:

-Իսկ ի՞նչ ուղիներ կան այդ պահանջարկը մեծացնելու համար:

-Ուղիները շատ պարզ են. Ա/ Եվրոպայում առաջացնում ենք  հետաքրքրություն դեպի Հայաստանը, որպեսզի մարդիկ ցանկանան գալ Հայաստան, Բ/ Մեր ներքին շուկայի զարգացումն է, որ բավականին բարդ և կոմպլեքս պրոցես է, որտեղ շատ բաղադրիչներ պետք է սկսեն միանգամից աշխատել՝ քաղաքական, աշխարհաքաղաքական:

Այժմ բազմաթիվ հանդիպումներ են լինում ավիաընկերությունների, պետությունների ներկայացուցիչների հետ, վերանայվում միջպետական պայմանագրեր, և այլն:

-Խորհրդարանում  Դուք հայտնել էիք, որ նոր ավիաընկերություն է մտնում շուկա: Արդյո՞ք դա կարող է բերել նրան, որ, օրինակ, այս ամռանը մեր քաղաքացիները առավելագույնս մատչելի գնելով մեկնեն Եվրոպա:

-Դա մասնավոր սեկտորի գործառույթն է, որին մենք փորձում ենք ամեն կերպ աջակցել՝ ստեղծելով բարենպաստ պայմաններ: Ավիաընկերությունները  մուտք են գործում և ելք են անում: Այո, մենք արդեն տևական ժամանակ է՝ բանակցում ենք ավիաընկերությունների հետ, և կա մեկը,  որ շուտով գալու է:

(Հարցազրույցից մեկ օր անց հայտնի դարձավ, որ խոսքը վերաբերում է «Պոբեդա» ավիաընկերությանը, որը թռիչքներ է իրականացնելու «Շիրակ» օդանավակայանից):

– Դուք եղել եք «բաց երկնքի» ջատագովներից մեկը, ի վերջո, ի՞նչ արդյունքներ մենք ունենք երկինքը ազատականացնելուց հետո:

-Ունենք այն, որ ավելացել է ուղևորահոսքը, իսկ ուղևորահոսքի ավելացումը խոսում է նաև այն մասին, որ ընկան տոմսերի գները, թեև քննադատություններ կան: Ես խորհրդարանում էլ ասացի և այսօր էլ ստուգեցինք, որ դեպի Մոսկվա և հետադարձ ուղղությամբ հաջորդ շաբաթվա ավիատոմսերի գինը շուրջ 150 դոլար է, և հազիվ թե որևէ մեկն ասի, թե  «Աէրոֆլոտի» պես ոչ բյուջետային ընկերության դեպքում դա թանկ է… Իսկ Մոսկվան էլ հնարավորություն է տալիս շարունակել այլ ուղղություններով:

Այո, մենք կենտրոնացած ենք Մոսկվայի վրա: Դա իր հերթին խոսում է  այն մասին, որ դեպի Մոսկվա և հակառակ ուղղությամբ չվերթները ունեն մեծ պահանջարկ: Մենք դեպի Մոսկվա օրական շուրջ 13 չվերթ ենք սպասարկում:

-Դուք կրթություն եք ստացել Սինգապուրում, որի հակակոռուպցիոն փորձը ուղենիշ է աշխարհի մյուս երկրների համար: Ըստ Ձեզ, Սինգապուրի փորձը արդյո՞ք հնարավոր է Հայաստանում ևս կիրառել:

-Ոչինչ չի լինում անվճար, Սինգապուրը բավականին լուրջ գին է վճարել՝ հասնելու համար այն ամենին, ինչին հասել է: Եվ Սինգապուրի բնակչությունը միշտ չէ, որ ուրախ է երկրում կատարվող գործընթացներից: Շատ կարևոր է հասկանալ, որ Սինգապուրում այդ ամենը տեղի ունեցավ 1968 թվականին:  Այն ժամանակների և  այժմյան իրականությունը տարբերվում են միմյանից 180 աստիճանով: Միևնույն ժամանակ պետք է քաջ գիտակցել, որ իրենց աշխարհաքաղաքական հայացքները, աշխարհագրական դիրքը, ժամանակաշրջանը, տեղի  բնակչության սպեցիֆիկան,  մշակույթը խիստ տարբեր են: Ես ասում եմ, եթե մենք վերցնենք ու փորձենք մեկին մեկ կիրառել այդ փորձը 2016 թվականից ի վեր, կունենանք լրջագույն խնդիրներ:

-Խոսքը մեկին մեկ կիրառելու մասին չէ, այլ ընդհանուր գաղափարների, մեխանիզմների:

-Սինգապուրում այդ բարեփոխումների հիմքում ընկած է պրագմատիզմը, ինչի վրա կառուցվեց  այդ երկիրը: Պրագմատիզմն ու ռեֆորմը միշտ չէ, որ ընկալելի են լինում: Քանի որ պրագմատիկ որոշումը բերում է երկարատև ինչ-որ արդյունքների, բայց կարճաժամկետ կտրվածքով  հասարակությունը բացասաբար է ընդունում տվյալ պրագմատիկ լուծումը:  Օրինակ, Սինգապուրը մեկ օրում որոշեց պետական լեզուն  դարձնել անգլերենը: Պատկերացրեք, 2017 թվականի հունվարից Հայաստանում պետական լեզուն անգլերենն է: Շատ պրագմատիկ որոշում է, որը կարող դրական ազդեցություն ունենալ ներդրումների աճի վրա:  Բայց ո՞րն է դրա գինը: Արդյո՞ք մենք դրան պատրաստ ենք: Կարծում եմ՝ ոչ: Մենք պիտի գտնենք մեզ համար այն ճիշտ լուծումը, որը պիտի բխի թեկուզև սինգապուրյան և այլ երկրների փորձից:

-Քաղավիացիայի ոլորտում ի՞նչ կոռուպցիոն ռիսկեր կան և ի՞նչ քայլեր են կատարվում այս ոլորտում այդ ռիսկերը նվազագույնի հասցնելու ուղղությամբ:

-Քաղավիացիայի վարչությունում կոռուպցիա չկա: Կոռուպցիայի դեմ պայքարը եկեք անվանենք  բարեփոխում, որի մասին մենք մի փոքր առաջ խոսեցինք:  Որպես առաջին քայլ՝ մասնավոր սեկտորի հետ աշխատելու ամբողջ գործընթացը (ամենակարևորը՝ թույլտվությունների տրամադրումն է) կատարվելու  է առցանց, թափանցիկ, պարզ, ճկուն, ոչ ժամանակատար մեխանիզմով: Մենք այդ ուղղությամբ ենք աշխատում:

-Ես խոսում եմ կոռուպցիոն ռիսկերի մասին, ինչու՞ եք բացառում, որ չկան այդ ռիսկերը:

-Ռիսկեր կան,  եղել են և լինելու են և ոչ միայն այս ոլորտում և ոչ միայն այս երկրում: Ձեզ թվում է՝ Սինգապուրում չկա՞ն այդ ռիսկերը: Կոռուպցիոն  ռիսկ եղել է և լինելու է, քանի դեռ կա մարդկությունը: Ուրիշ բան,  որ մենք պետք է անենք ամեն ամեն ինչ, որ նվազեցնենք  և հնարավորինս վերացնենք այն: Ինչը այո, մշատապես արել ու անելու ենք:

Դու պետք է ստեղծես իրավիճակ, որպեսզի տնտեսվարողը իրեն հարամարավետ զգա և բացասական անձը, որ փորձում է այդ ռիսկերը ակտիվանցել, ունենա մինիմալ հնարավորություն դա անելու: Մինիմալ հնարավորությունը դա թափանցիկությունն է:

Եվ մենք  հիմա աշխատում ենք ստեղծել մի համակարգ, որը  մինիմալի է հասցնում ցանկացած բացասական երևույթ՝ կապված դրա հետ: Բայց մենք դա ոչ թե կոռուպցիայի դեմ պայքար ենք  ընկալում, այլ որպես քայլ՝ ավելի հարմարավետ, պարզ, չափելի, թափանցիկ միջավայր ստեղծելուն ուղղված, որպեսզի մասնավոր սեկտորն այստեղ իրեն հարմարավետ զգա:

-Ձեր պաշտոնավարման ընթացքում ի՞նչ հաջողություններ եք գրանցել այդ ուղղությամբ (Սերգեյ Ավետիսյանը պաշտոնը ստանձնել է այս տարվա հունիսի 8-ին):

-Կարծում եմ, դեռ վաղ է խոսել շոշափելի արդյունքների մասին, դրանք կերևան ավելի ուշ: Որպես զուտ վիճակագրություն ասեմ. Մենք, ունենալով ոչ այդքան դրական դինամիկա  տարվա սկզբին, ներկայումս ունենք  շուրջ 30 տոկոս  ուղևորահոսքի աճ, որը շարունակվում է: Ապրիլյան դեպքերը բացասական ազդեցին  դեպի Հայաստան ուղևորությունների վրա. մեծ քանակությամբ  տոմսեր էին վերադարձվում, ունեցել ենք նաև խորքային բացասական  թվեր: Սակայն ներկայումս մենք ունենք դրական ցուցանիծ, սա նշանակում է որ շուկան աճելու մեծ տեղ ունի, և ես շատ օպտիմիստորեն եմ տրամադրված:

-Մեկ տարվա կտրվածքով ի՞նչ տեսլական ունեք՝ ոլորտի զարգացման վերաբերյալ:

-Կարևոր դրույթները արտացոլված են կառավարության ծրագրում: Ավիացիան այն ոլորոտն է, որտեղ ցանկացած լավ կամ վատ փոփոխություն անմիջապես երևում է, քանի որ ուղղակիորեն առնչվում ենք այս ճյուղի հետ:

-Ի՞նչ արժեհամակարգ պետք է ունենա բարձրաստիճան պետական պաշտոնյան՝ հակակոռուպցիոն արդյունավետ պայքար մղելու համար:

-Բարեխղճություն, արժանապատվություն, հայրենասիրություն: Շատ են, դրանք, բայց ամենակարևորները այս երեքն են:

Հարցազրույցը՝ Աստղիկ Կարապետյանի

Լուսանկարները՝ Ալեքսանդր Սարգսյանի

Իրավաբան.net