Աննա Մարգարյանը ԵՊՀ քրեական իրավունքի ամբիոնի դասախոսներից է, քրեական իրավունքի մասնագետ: Նա ունի գիտական հետաքրքրությունների լայն շրջանակ, մասնակցել է բազմաթիվ միջազգային կոնֆերանսների, իրականացրել տարաբնույթ ծրագրեր:
Իրավաբանի հետ խոսել ենք քրեական իրավունքից, օրենսգրքից, հանցավորության միտումներից և կոռուպցիայից: Մանրամասները՝ «Իրավաբան գիտնականներ» նախագծի հերթական հարցազրույցում:
– Տիկին Մարգարյան, ի՞նչ խնդիրներ են առկա Քրեական իրավունքի ոլորտում:
– Այս պահին ամենակարևոր խնդիրը երկու հիմնական հարց լուծելն է, առաջինը՝ բերել հնարավորինս լիբերալիզացիայի և երկրորդ տարբերակը՝ համահունչ դարձնել միջազգային կոնվենցիաներով նախատեսված պահանջների կամ համաձայնագրերի հարցերում:
– Եթե սխալվում եմ՝ ինձ շտկեք, ստեղծվել է Քրեական օրենսգրքի փոփոխման աշխատանքային խումբ, որին նաև Դուք եք մասնակցում: Ի՞նչ ուղղութուններով են տարվում աշխատանքներն ու որո՞նք են առանցքային խնդիրները, որ ենթակա են փոփոխման:
– Ոչ չեք սխալվում: Քրեական օրենսգրքի նոր տարբերակը, որ պատրաստ լինի, բնականաբար, հանրությունը ամբողջութամբ դրան կծանոթանա: Այս պահի դրությամբ կասեմ, որ աշխատանքներ են ընթանում ընդհանուր և հատուկ մասի վրա: Առաջիկա երկու-երեք ամսվա ընթացքում առաջին՝ շատ նախնական տարբերակով նախագիծը պատրաստ կլինի, կրկնեմ՝ նախնական տարբերակով, քանի որ մինչև այն կգա վերջնական տեսքի՝ ամիսներ ու քննարկումներ են պետք: Ինչ վերաբերում է փոփոխություններին՝ առաջին խնդիրն այն է, որ հնարավորինս լիբերալիզացիայի բերենք այն, եթե հնարավոր է մեղամացում, ապա գնանք այդ քայլին, բայց դա դեռ չի նշանակում, որ Դուք տեսնելու եք միանգամից քրեական օրենսգրքում նախատեսված պատժատեսակներից հրաժարում՝ օրինակ ազատազրկում և այլն, իրենք լինելու են, բայց այլընտրանքները նույնպես շատ են լինելու: Լիբերալիզացիան պետք է հասկանալ այդ կտրվածքով, եթե կան հանցատեսակներ, որոնց պարագայում կարելի է խուսափել ազատազրկումից, այո, կխուսափենք, եթե ոչ, ապա այդ դեպքում այլընտրանք պետք է նախատեսվի: Պետք է այդ երկուսը համակցելու հնարավորություն ստեղծենք:
– Այսինքն՝ փոփոխման ցանկությունը նախ և առաջ Ձեր նշած հանգամանքներո՞վ է պայմանավորված:
– Ոչ միայն դրանցով, այլ մի շարք գործոններով: Պրակտիկան ցույց էր տալիս, որ հնարավոր չի գործող Քրեական օրենսգրքով արդյունավետորեն իրականացնել պատժի կատար ածումը, առաջին խնդիրը դա էր: Երկրորդ հանգամանքը՝ փոխվում է օրենսդրությունը, հատկապես քրեադատավարական ոլորտի, Սահմանադրության փոփոխություն է գալիս: Այս կոնտեքստում դժվար է պատկերացնել, որ փոխվում է դատավարությունը, մինչդեռ նյութաիրավականը մնում է նույնը: Մյուս հարցը նաև այն է, որ Հայաստանի Հանրապետությունն անընդհատ վավերացնում էր նոր միջազգային պայմանագրեր, կոնվենցիաներ, պետք էր դրանք նախատեսվեին: Բացի այդ, այսօր էլ կան բազմաթիվ հակասություններ, անհաջող և ոչ հստակ ձևակերպումներ օրենսգրքում, իսկ ամենակարևորը՝ գրեթե բոլոր դեպքերում, երբ դատարանը պետք է դատավճիռ կայացնի, առաջին խնդիրը գալիս է՝ ազատազրկում, թե՞ այլընտրանք, ու 99 տոկոս դեպքերում այլընտրանք օբեկտիվորեն չկա, որովհետև կա՛մ լավ լրամշակված չեն այլընտրանքների տարբերակները, կա՛մ էլ մշակված լինելու դեպքում չկա այն մեխանիզմը, որը հնարավորություն կտա այն կիրառել: Իմի բերելով նշեմ, որ բոլոր հանգամանքները հաշվի են առնվել:
– Ձեր գիտական հետաքրքրությունների շրջանակներում մտնում է անչափահասների շեղվող վարքագիծը: Այս ուղղությամբ Հայաստանում ուսումնասիրություններ կատարե՞լ եք, ի՞նչ խնդիրներ են վեր հանվել:
– Իհարկե, կատարվել են: Ճիշտ եք նշում, անչափահասների շեղող նախագիծը ինձ ամենից շատ հուզող հարցերից մեկն է: Այս պարագայում անդրադարձ կատարելով հետազոտություններին նշեմ, որ միջազգային ծրագիր կա, որը 30-ից ավելի պետություններում անչափահասների շեղող վարքագծի ուսումնասիրությանն ուղղված հետազոտություն է, Հայաստանում հենց ես եմ այն ներկայացրել: Մեր երկրում այս կազմակերպության շրջանակներում ես հետազոտություններ եմ իրականացրել: Այս ծրագրի միջոցով անչափահասները ցույց են տալիս, այն ինչը օբյեկտիվորեն այլ եղանակով հնարավոր չէ պարզել: Մեր անչափահասները այնքան շատ չեն ներգրավված շեղող վարքագծում, սակայն օրինակ՝ խմբային կռիվների առումով ամբողջ եվրոպական երկրների ցանկում ընդգրկված հետազոտություններում առաջատարն էին, նույնը դպրոցից բացակայելու հարցում: Հետազոտությունն արվել է 5-6 տարի առաջ, այս տարի երկրորդ անգամ ես այն փորձում եմ կրկնել՝ հասկանալու, թե ինչն է փոխվել անչափահասների շրջանում այս տարիների ընթացքում:
– Հանցավորության միտումները մեր երկրում ո՞ր տարիքայինների մոտ են ավելի շատ ի հայտ գալիս: Գնալով այս արատը ավելի աճո՞ւմ է, վտանգավոր դառնում, թե՞ հակառակը:
– Երբ որ խոսում ենք հանցավորության միտումների մասին, մենք միշտ պետք է նայենք, թե ինչ ենք հասկանում հանցավորության տակ և ինչն ենք ուզում գնահատել: Շատ հաճախ մենք զուտ գնահատում ենք մեր երկրի հանցավորությունն այլ երկրների հանցավորության հետ, ինչը ըստ իս՝ զուտ մեխանիկական համեմատության պարագայում սխալ է՝ մի պարզ պատճառով, որ արարքների շրջանակը, որոնք որ քրեականացված են Հայաստանում և այլ երկրներում ոչ միշտ են նույնական: Այսինքն՝ հնարավոր է, որ քո երկրում հանցավորություն համարող արարքը մեկ այլ երկրում լինի վարչական իրավախախտում: Ուստի վիճակագրական առումով, բնականաբար, տարբերություն ենք ունենում: Ընդհանուր միտումների տեսանկյունից՝ Հայաստանում շատ հետաքրքիր է այն միտումը, որ միշտ էլ եղել է՝ բավականին հաճախ բռնության գործադրման երևույթներ կան, իսկ ինչքան սոցիալ տնտեսական վիճակը վատթարանում է, այնքան աճում են բռնությամբ զուգորդված արարքները: Այս պահին դեռևս որևէ հայտարարություն չանեմ, բայց զուտ այն տեղեկատվությունը, որ ԶԼՄ-ներն են տարածում վերջին տարիներին, ցույց է տալիս, որ աճում են ավազակությունները, կողոպուտները: Տարիքայի խմբերի առումով ինչպես և այլ երկրներում առավել ակտիվը 18-25 տարեկան երիտասարդներն են: Բացի այդ մի հետաքրքիր միտում էլ է նկատվում անչափահասների շրջանում՝ աղջիկներն էլ են ներգրավվում հանցանքների կատարմանը, այն ինչ նախկինում չկար: Չեմ ասի այս խնդիրը լայն տարածում է գտել, սակայն վերջին տարիներին դեպքեր են եղել, երբ որ աղջիները հանդես են եկել, օրինակ, ավազակային հարձակում կատարողի դերում, գուցե չլինեն հենց կատարող, բայց կատարող՝ հանցակցի իմաստով:
– Սա ինչո՞վ կարող է պայմանավորված լինի:
– Ազատականացման այն գաղափարներով, որոնց մասին մենք միշտ խոսում ենք, որ աղջիկները հասարակությունում ունեն նույն դերը, ինչ տղաները: Դա նաև իրենց գիտակցության մեջ է փոփոխություն մտցնում:
– Բացի դրական իրավունքներից ու արտոնեություններից նաև բացասականն են քաղում:
– Բնականաբար, դրանից չենք կարող խուսափել, եթե մենք խոսում ենք հավասարության մասին, պատրաստ եղեք, որ այն պետք է լինի ցանկացած ոլորտում: Դա չի նշանակում, որ իգական սեռի ներկայացուցիչները զուտ հավասարություն ունենալու են միայն աշխատանքի ընդունվելիս կամ իրավունքների պաշտպանության հարցում: Սա նաև հանդես է գալու մասնակցության առումով, այսինքն՝ թույլ են տալու արարքներ, որոնք իրենց թույլ են տալիս տղաներն, այդ թվում՝ նաև հանցավոր վարքագիծ:
– Հանցավորության դեմ պայքարն, ըստ Ձեզ, հավուր պատշաճի՞ է իրականացվում:
– Ես չեմ կարծում, որ մի երկրի լինի, որտեղ որ ասեն, որ շատ գոհ են հանցավորության դեմ պայքարի միջոցառումների շրջանակից: Ես նույնպես չեմ ասի, որ շատ գոհ եմ: Այն որ հանցավորությունն աճում է, հիմք է տալիս ասելու, որ պայքարն ինչ-որ տեղ թերանում է, բայց երկրորդ գործոնը նույնպես կա, թե ինչ ռեսուրս ունենք, ինչ օբյեկտիվ հնարավորություն և ինչ պայմաններ ունենք դա իրականցնելու համար: Մենք, ցավոք սրտի, հայտնվել ենք փակ օղակում, մի կողմից ասում ենք՝ եկեք տնտեսենք միջոցները, իսկ մյուս կողմից ասում ենք՝ այս ռեսուրսներով իրականացրեք այդ աշխատանքը:
– Կոռուպցիոն հանցավորությունն ի՞նչ տեսք ունի ներկայումս Հայաստանում և ինչպե՞ս պայքարել այս արատի դեմ:
– Այն, ինչ-որ ուներ նաև նախկինում:
– Այսինքն՝ ոչ մի էական բան չի՞ փոխվել այս տարիների ընթացքում:
– Արարքների շրջանակը ավելացել է: Բնականաբար՝ այն, ինչ-որ կար միջազգային, կոնվենցիոնալ պահանջներով այսօր քրեականացված են: Բայց պրակտիկան հաճախակի չէ: Եթե դուք նայեք վերջին տարիներին կոռուպցիոն հանցավոր վարքագծի համար պատասխանատվության ենթարկված անձանց շրջանակն ու այդ արարքների քանակը, կտեսնենք, որ քայլերն արվել են, բայց դրանք մեծ քայլեր չեն և հիմնականում, ովքեր էլ, որ պատասխանատվության են ենթարկվել, շատ ցածր օղակի ներկայացուցիչներ են, իսկ կոռուպցիան չի լինում միայն ցածր օղակում: Ուստի խնդիրը մնում է անլուծելի:
– Տիկին Մարգարյան, ներկայումս քննարկվում է պրոբացիոն ծառայության ներդրման հարցը: Ի՞նչ եք կարծում, արդյոք այն խնդրի լուծում է: Ծանոթ լինելով մեր հասարակական հանցավոր արատներին, ծանոթ լինելով մեր բնավորությանն ու մենթալիտետին՝ արդյոք այն արդյունավետ կաշխատի՞ Հայաստանում:
– Ես մտահոգություն ունեմ կադրերի առումով, մինչև որ կսկսի նորմալ գործել ժամանակ կտևի:
– ԵՊՀ-ում նույնպես կադրեր են պատրաստվում, այդպես չէ՞:
– Կրիմինոլոգներ ենք պատրաստում, բայց նրանց քանակը տարեկան կտրվածքով 10 հոգի է, մինչդեռ խոսքը գնում է հազարների մասին:
– Մի փոքր անձնական տարր մտցնենք հարցազրույցի մեջ: Խնդրում եմ պատմել ձեր ընտանիքի մասին:
– Ես բնակվում եմ ծնողներիս հետ՝ դասախոսների ընտանիքում, ֆիզիկ հայր, քիմիկ և բնագետ մայր, քույրս բժշկուհի է:
– Ինչո՞ւ ընտրեցիք հենց այս մասնագիտությունը: Ես ոնց հասկացա՝ Ձեր շրջապատում չկան իրավաբաններ:
– Սկզբնական էտապում չկային, սակայն հիմա արդեն շատ են: Եթե Դուք իրավագիտության ֆակուլտետում սովորեիք և սովորեիք հենց այն դասախոսների մոտ, ովքեր ինձ են դասավանդել, տեսնեիք այն ազդեցությունն ու այն սերը, որ նրանք այդ առարկաների մեջ դնում են, դժվար չհրապուրվեիք այս մասնագիտությամբ: Բացի այդ, նաև ոլորտն է հետաքրքիր: Դուք կարող եք օրենքը կիրառել, բայց եթե չեք հասկանում մոտիվացիան՝ նախ դժվար է որակում անել, և երկրորդը՝ դժվար է կանխարգելումն իրականացնել:
– Ինչպիսի՞ն պետք է լինի ուսանողը ըստ Ձեզ:
– Օրիգինալ: Առաջին հերթին, կաշկանդված չլինի այն կարծիքներով, որ մյուսներն արտահայտում, պետք է լինի չափի մեջ. եթե իր ընկերը համամիտ չէ իր տեսակետին, չպետք է հակադրվի կոնֆլիկտային եղանակով: Բայց ինձ համար ամենակարևորը, որ նա լինի պրպտող, փորձի գտնել օրիգինալ պատասխաններ, այն ինչ-որ գրքում կա, ինձ չի հետաքրքրում, ինձ հետաքրքրում է, որ ինքը ինքնուրույն հարց լուծի:
– Նախասիրություններից խոսենք, ի՞նչ գրականություն եք սիրում կարդալ, դետեկտիվնե՞ր միգուցե:
– Ոչ, դետեկտիվ գրականություն փոքր տարիքում էի սիրում կարդալ, սակայն ներկայումս ավելի շատ հոգեբանական և փիլիսոփայական ուղղվածությունն է ինձ հետաքրքրում, բայց այն գրքերը, որոնցում իրոք մտածելու և խորհելու առիթ է լինում:
– Հոբբինե՞ր ունեք:
Ճամփորդել շատ եմ սիրում, երևի ամենասիրելի հոբբին է: Ամենասիրելի երկիրը Հայաստանից հետո Իտալիան է:
– Տեղափոխման մտադրություն կա՞:
– Ամեն մարդ, երբ որ ծնվում է ու ստանում այն արժեքային համակարգը, որ ինքը ունի, պետք է նաև գիտակցի, որ այլ տեղ հնարավոր չէ դա գտնել: Կարելի է տեղափոխվել, բայց շատ քչերն են՝ հատկապես առաջին սերունդի մեջ, որ հաջողության են հասնում: Ինչո՞ւ են եվրոպական երկրներն այսօր այդքան ուշադրություն դարձնում իմիգրացիայի խնդիրներին, այն պարզ պատճառով, որ իմիգրանտները չեն ադապտացվում, չեն հասկանում նրանց: Կարիք կա՞ տեղափոխվեմ մի երկիր, որտեղ ինձ չեն հասկանալու կամ ես չեմ հասկանալու:
Կարող եք կարդալ նաև`
Տարիել Բարսեղյանը՝ մեկ բառի հետևանքով թույլ տրված սխալների մասին
Ի՞նչ խնդիրներ են առկա քրեադատավարական իրավունքի ոլորտում. Սամվել Դիլբանդյան
Քրեական իրավունք` սպանություններից մինչև կոռուպցիա. Արա Գաբուզյան
Հարցազրույցը վարեց Գևորգ Թոսունյանը
Լուսանկարները` հեղինակի
Նախագծի մտահղացման հեղինակ` Կարեն Զադոյան
