Ինչպես ավելի վաղ հայտնել էին, մեր հետագա նյութերի ընթացքում անդրադառնալու ենք «1%-ի մասին» օրենքի կիրառմանը տարբեր երկրներում։ Այն նպատակ ունի ներկայացնել մեխանիզմի հիմնական սկզբունքները, առավելությունները և մարտահրավերները՝ հիմնվելով այդ երկրների փորձի վրա, և քննարկել դրա հնարավոր կիրառումը Հայաստանում:

Հիշեցնենք՝ 1%-ի մեխանիզմը թույլ է տալիս հարկատուներին ուղղել իրենց վճարած եկամտային հարկի որոշակի մասը (հիմնականում 1-2%) իրենց նախընտրած ՔՀԿ-ներին: Մեխանիզմի հիմնական նպատակներն են՝

• ՔՀԿ-ների ֆինանսական կայունության ապահովում,
• քաղաքացիական մասնակցության խթանում,
• պետություն-ՔՀԿ-քաղաքացի կապի ամրապնդում։

Iravaban.net-ը այս անգամ առավել մանրամասն անդրադառնալու է Սլովակիայի փորձին։

Օրենքը ներդրվել է 1999 թվականին, 2002-ին 1%-ը դարձել է 2%:

Առանձնահատկությունն այն է, որ երկիրը թույլատրում է նաև իրավաբանական անձանց մասնակցությունը՝ 2% իրենց շահութահարկից։

Ֆիզիկական անձանց դեպքում նվիրաբերումը կատարվում է հօգուտ մեկ ՔՀԿ-ի, մինչդեռ իրավաբանական անձինք կարող են նախատեսել համապատասխան գումարի բաշխում երկուսից ավելի ՔՀԿ-ների միջև:

Վճարված հարկի տոկոսը կարող է հատկացվել այն շահառուներին և օգտագործվել միայն նրանց գործունեության շրջանակում գտնվող նպատակների համար, որոնք իրականացնում են հետևյալ գործունեությունը․ 

• առողջության աջակցություն և պաշտպանություն (հատկապես թմրանյութերի կախվածության կանխարգելում, բուժում և վերասոցիալականացում), 
• ֆիզիկական կուլտուրայի աջակցություն և զարգացում, 
• սոցիալական ծառայությունների տրամադրում, 
• մշակութային արժեքների պահպանություն, 
• կրթության աջակցություն, 
• մարդու իրավունքների պաշտպանություն, 
• շրջակա միջավայրի պաշտպանություն, 
• գիտության և հետազոտությունների աջակցություն, 
• կամավորական աշխատանքների կազմակերպում և միջնորդություն:

Այս մոդելը բավականին հաջող է գործարկվել և հանդիսանում է Սլովակիայի բազմաթիվ ոչ առևտրային կազմակերպությունների ֆինանսավորման զգալի մասը:

Երկրում օրենքի ներդրումը նշանակալի ազդեցություն է ունեցել երկրի քաղաքացիական հասարակության և շահույթ չհետապնդող հատվածի վրա։

Օրենքի ամենաուշագրավ ազդեցություններից մեկը եղել է ոչ կառավարական կազմակերպությունների (ՀԿ-ների) ֆինանսավորման էական աճը: Հարկ վճարողների՝ իրենց հարկերի մի մասը բաշխելու հնարավորությունը ՀԿ-ների համար ապահովել է եկամուտի կայուն և կանխատեսելի աղբյուր, ինչը հատկապես կարևոր է փոքր կազմակերպությունների համար, որոնք կարող են մուտք չունենալ մեծ դրամաշնորհներ կամ նվիրատվություններ:

Հասարակության ավելի մեծ ներգրավվածություն և իրազեկում

– Համակարգը խրախուսել է Սլովակիայի քաղաքացիներին ավելի շատ զբաղվել բարեգործական գործունեությամբ և ավելի լավ գիտակցել հասարակական կազմակերպությունների դերը հասարակության մեջ: Թույլ տալով հարկ վճարողներին ընտրել, թե որտեղ են գնում իրենց հարկային գումարների մի մասը, դա խթանել է ներգրավվածության և պատասխանատվության զգացումը սոցիալական, մշակութային և բնապահպանական պատճառների նկատմամբ:

ՀԿ-ների ֆինանսավորման աղբյուրների դիվերսիֆիկացում

– Սլովակիայի ՀԿ-ները կարողացել են դիվերսիֆիկացնել իրենց ֆինանսավորման հոսքերը այս օրենքի շնորհիվ: Այս դիվերսիֆիկացիան օգնել է նվազեցնել կախվածությունը միայնակ ֆինանսավորման աղբյուրներից, ինչպիսիք են պետական ​​դրամաշնորհները կամ օտարերկրյա դոնորները, և ապահովել ավելի ֆինանսական կայունություն շահույթ չհետապնդող հատվածին:

Թափանցիկության և հաշվետվողականության խրախուսում

– Քանի որ ՀԿ-ները «մրցում» են հարկատուների 1%-ի կամ 2%-ի համար, նրանք մոտիվացված են լինել ավելի թափանցիկ՝ իրենց միջոցներն օգտագործելիս։ Այս մրցակցությունը նպաստել է շահույթ չհետապնդող հատվածի պրոֆեսիոնալիզմի և հաշվետվողականության ընդհանուր աճին:

Դրական ազդեցությունները կամավորության վրա

– Տարեկան առնվազն քառասուն ժամ կամավոր աշխատող ֆիզիկական անձինք նույնպես կարող են հատկացնել իրենց հարկերի 3%-ը: Կարգավորումը խրախուսել է ավելի շատ մարդկանց ներգրավվել կամավորական գործունեությամբ՝ ավելի ամրապնդելով քաղաքացիական հասարակությունը:

Մարտահրավերներ և քննադատություններ

– Որոշ քննադատներ պնդում են, որ թեև օրենքը մեծացրել է ՀԿ-ների ֆինանսավորումը, այն նաև հանգեցրել է նրանց միջև բուռն մրցակցության, որոշ կազմակերպություններ զգալի ռեսուրսներ են հատկացնում հարկատուների վճարումների ապահովմանն ուղղված քարոզարշավներին: Սա, որոշ դեպքերում, շեղել է ուշադրությունը նրանց հիմնական առաքելություններից:

– Մտավախություններ կան, որ օրենքը կարող է օգուտ բերել ավելի մեծ, ավելի կայացած ՀԿ-ներին, որոնք ունեն ավելի լավ մարքեթինգային կարողություններ, ինչը դժվարացնում է փոքր, մասսայական կազմակերպությունների համար միջոցներ ստանալը:

Ընդհանուր առմամբ, 1% և 2% հարկերի սահմանման մասին օրենքները լայնորեն դրական ազդեցություն են ունեցել Սլովակիայի ոչ առևտրային հատվածի վրա՝ տրամադրելով ֆինանսական աջակցություն, բարձրացնելով հանրային մասնակցությունը և խրախուսելով թափանցիկությունն ու հաշվետվողականությունը:

Գլխավոր նկարը պատրաստվել է արհեստական բանականության օգնությամբ

————————————————————————————————————————————–

Սույն հոդվածը հնարավոր է դարձել Ամերիկայի ժողովրդի առատաձեռն աջակցությամբ՝ ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալության (ԱՄՆ ՄԶԳ) միջոցով։ Բովանդակության համար պատասխանատվություն է կրում Քաունթերփարթ Ինթերնեշնլի ենթադրամաշնորհառու Իրավաբանների հայկական ասոցիացիա հասարակական կազմակերպությունը, և այն պարտադիր չէ, որ արտահայտի ԱՄՆ ՄԶԳ-ի, Միացյալ Նահանգների կառավարության և Քաունթերփարթ Ինթերնեշնլի տեսակետները։