Մարկ Լի Հանթերը համաշխարհայաին հետաքննական լրագրության նշանավոր դեմքերից մեկն է: Նա հեղինակ է 100-ից ավելի հետաքննական հոդվածների և 9 գրքի, որոնք մի շարք պարգևների են արժանացել:

Նա նաև Գլոբալ հետաքննական լրագրության ցանցի (The Global Investigative Journalism Network- GIJN) հիմնադիր անդամներից է և հրավիրյալ պրոֆեսոր և ավագ գիտաշխատող է Ֆրանսիայի Ֆոնթենբլո քաղաքում գործող INSEAD սոցիալական ինովացիոն կենտրոնում: Ամերիկացի Մարկ Լի Հանթերը Ֆրանսիայում է ապրում 1982 թվականից:

Իրավաբան.net-ի հետ զրույցում նա պատմել է իր առանցքային հետաքննական նյութերի և հետաքննական լրագրության մեթոդների մասին:

-Երբ ես ծանոթացա Ձեր գործունեությանը, հասկացա, որ Դուք հետաքննական լրագրության առանցքային դեմքերից մեկն եք:

-Բայց ոչ իմ նյութերով: Ես հետաքննող լրագրող էի մինչև GIJN-ի հիմնադրումը 2001 թվականին: Ներկայումս ես դադար եմ վերցրել հետաքննական լրագրությունից, ինչով զբաղվել եմ ավելի քան 20 տարի: Ես աշխատանքի անցա բիզնես դպրոցում և այնտեղ փոխվեց իմ ուղղվածությունը: Իմ վերջին ծավալուն հետաքննությունն արել եմ 2002-ին, ինչի համար շահել եմ շատ ցանկալի մրցանակ: Այնուհետև դադար տվեցի մի քանի տարով՝ կենտրոնանալով հետաքննական մեթոդների մշակման վրա: Հասկացել էի, որ մեր GIJN-ի գիտաժողովներին ներգրավում էինք մեծաթիվ երիտասարդների, ովքեր երբեք հետաքննություն չէին արել և չէին կարողանում ըմբռնել, թե ցանցի ավելի փորձառուները ինչի մասին էին խոսում:

Ես մրցանակակիր լրագրող եմ եղել և մի շարք ծանր հետաքննական նախագծեր եմ իրականացրել: Եվ մենք գիտաժողովների ժամանակ խոսում էինք այդպիսի նախագծերի մասին, որոնց մասին երիտասարդները պատկերացում չունեին: Նախագծերի իրականացման հիմքում հմտությունն ու փորձառությունն են, ինչը չունեին այդ երիտասարդները: Եվ նրանք չգիտեին՝ ինչպես սկսել: Նրանց համար խնդիրը հենց սկսելն էր:

Բիզնես դպրոցում ես աշխատում էի մի շարք ոլորտների փորձագետների հետ և  սկսեցի մտածել՝ ինչպես անել, որ նրանց այդ գաղափարներն ազդեն հետաքննող լրագրողների գործի վրա: Ես սկսեցի մտածել այդ մասին:

2005 թվականին Ամստերդամում անցկացվող Գլոբալ հետաքննական լրագրության գիտաժողովի ժամանակ առաջին անգամ ներկայացրեցի այն աշխատանքը, որը կատարում էի: Եվ դրանից հետո հասկացա, որ ինչ-որ բան փոխվեց: Հետաքննող լրագրողների ավագ սերնդի մարդիկ մոտենում էին ինձ, ասում. «Դու հրաշալի բան ասացիր այսօր»: «Արաբ լրագրողները հանուն հետաքննական լրագրության» (Arab Reporters for Investigative Journalism- ARIJ) ցանցի ներկայացուցիչները, ովքեր նույնպես ներկա էին, մոտեցան և ասացին. «Ուզում ենք, որ Դուք հետաքննական լրագրության ձեռնարկ գրեք»:

Առաջին քայլը ավելի շատ հիպոթեզի և ոչ գործի մասին մտածելն էր: Այսինքն, պետք է սկսել հիպոթեզից: Հաջորդ մասերը աստիճանաբար ի հայտ եկան Ամստերդամում ունեցածս ելույթի արդյունքում:

Այդ օրը մի քանի մարդ էլ մոտեցավ, ասաց. «Մենք գիտենք Ձեր մեթոդի մեկ այլ բաղադրիչը»: Եվ ես մտածեցի՝ ի՞մ մեթոդի: Մինչ օրս չգիտեմ՝ ինչ մեթոդ էր (ծիծաղում է,- հեղ.): Բայց ես սկսեցի մտածել այն մասին, թե ինչպես այս ամենը մեկ ամբողջության մեջ միավորել: Ահա թե ինչպես գրվեց “Story-Based Inquiry” հետաքննական հոդվածների հիման վրա մշակված գիրքը:

Ամստերդամի գիտաժողովին գլխավոր բանախոսներից էր The Guardian-ից Դեյվիդ Լին: Դեյվիդը հրաշալի լրագրող ու խմբագիր է: Եվ ելույթն այն մասին էր, թե ինչպես են մեր գործատուները կրճատում բյուջեն, կրճատում մարդկանց, փողերը, թերագնահատում մեր գործը: Եվ հարց տվեցի. «Դեյվիդ, երբ դու The Guardian-ի առաջին էջին հետաքննություն ես հրապարակում, արդյո՞ք ավելի շատ թերթ չի վաճառվում արդյունքում»: Պատասխանեց՝ չգիտեմ: Եվ ես մտածեցի՝ իսկ ինչու՞ մենք դա չգիտենք: Եթե մենք պնդում ենք, թե մեր արածն արժեքավոր է, ինչու՞ չենք ներկայացնում դրա արժեքը: Եվ այդ ժամանակ սկսեցի  հետաքննական լրագրության մասին մտածել բիզնեսի տեսանկյունից:

Եթե մենք պնդում ենք, թե մեր արածն արժեքավոր է, ինչու՞ չենք ներկայացնում դրա արժեքը:

-Արդյո՞ք հնարավոր է զբաղվել բիզնեսով հետաքննական լրագրության դաշտում և միևնույն ժամանակ չխախտել էթիկայի կանոները:

-Իհարկե: Առանցքային հարցերը հետևյալն են՝ «Ու՞մ է վերաբերում քո աշխատանքը», «Ու՞մ է պետք քո աշխատանքը», «Ինչի՞ համար է նրան պետք դա» և «Նա  որքա՞ն շատ ունի քո աշխատանքի կարիքը»: Եթե դու կարող ես պատասխանել այս հարցերին, դու փաստորեն կարող ես մշակել այն բիզնես մոդելը, որն այդ արժեքներն է ներկայացնում: Այստեղ ոչ մի կախարդական բան չկա: Սա այն է, ինչ որակյալ բիզնես լրագրությունն է անում: Որակյալ բիզնես լրագրությունը շատ արժեքավոր տեղեկություններ է մատուցում տնտեսության ոլորտի դերակատարներին: Ի դեպ, ամենազարմանալի բաներից մեկն այն է, որ բիզնես լրագրությունը երբեք չի դիտարկվել հետաքննության լրագրության տեսանկյունից: 1970-80-ականներին մի քանի թերթեր իրենց վերջին էջերը հատկացնում էին հետաքննական նյութերին: Հետաքննությունները  քաղաքականության, աղտոտվածության կամ դատարանների մասին էին, բայց ոչ բիզնեսի: Եվ, գիտեք, երբ հետ ենք նայում, ակնհայտ է թվում, որ բիզնեսը հետաքննական նյութերի համար մեծ դաշտ էր: Այն ժամանակ դա ակնհայտ չէր, իսկ այժմ շատ ակնհայտ է:

-Կարծու՞մ եք, որ լրագրողները ներկայումս ավելի մեծ հնարավորություններ ունեն թարմ ու սկանդալային տեղեկություններ գտնելու:

-Նախ, հետաքննությունը ոչ միշտ է սկանդալի մասին: Ես նկատի ունեմ, որ հետաքննությունն ինչ-որ մեկի կատարած սխալի մասին է: Ինչ-որ մեկը սխալ է թույլ տվել և դա անհետևանք է մնացել: Պատասխանատու պաշտոններ զբաղեցնող մարդիկ, ենթադրվում է, որ չպետք է սարսափելի սխալներ թույլ տան, բայց թույլ են տալիս: Եվ, անկեղծ ասած, ես չեմ կարծում, թե նրանք վատ մարդիկ են: Ես նույնպես սխալներ եմ անում: Դա չի նշանակում, թե դու վատ մարդ ես, բայց սխալը պետք է շտկվի: Եվ հենց դա է լրագրողի գործը, եթե դա այլ մեկը չի անում: Դու պետք է գտնես սխալը և ասես՝ ինչպես շտկել այն: Դա չի նշանակում, թե ինչ-որ մեկը հանցագործ է:

-Բայց երբեմն հենց հանցագործության մասին է խոսքը:

-Երբեմն հանցագործության մասին է: Եվ այդ դեպքում աշխատանքն ավելի բարդ, ավելի վտանգավոր և ավելի  դժվար է դառնում:

…Ես կարծում եմ, որ ներկայումս աշխատանքի պայմաններն ավելի լավ են մի քանի պատճառով: Մեկն այն է, որ հետաքննական աշխատանքը փոխվել է՝ սկսած մարդկանց գտնելուց, ովքեր գաղտնիքներ կարող են բացահայտել,  մինչև բաց աղբյուրներ գտնելը, որոնք ցույց կտան կատարվածի 90 տոկոսը, որից հետո պետք է գտնել մնացյալ 10 տոկոսը: Ներկայումս յուրաքանչյուր պատմության 90 տոկոսն արդեն իսկ բաց աղբյուրներում է: Եվ սա նկատի ունենալով են աշխատում հետախուզական ծառայությունները: Ես սա հաստատապես եմ ասում, միայն կարծիք չեմ հայտնում, քանի որ հնարավորություն եմ ունեցել հետախուզական ծառայություններում աշխատողների հետ խոսել: Այդպես աշխատում են նրանք և այդպես են աշխատում նաև հրաշալի հետաքննող լրագրողները: Նրանք հավաքում են բաց տեղեկություններ, նրանք գիտեն՝ ինչ են փնտրում (կարևոր խնդիրը հենց այն է, որ իմանաս, թե ինչ ես փնտրում. եթե գիտես, ապա կարող ես տեղեկությունը գտնել): Գիտեք, այժմ գտնելու համար ավելի շատ տեղեկություն կա, քան երբևէ: Միշտ մի դուռ կա, որը տանում դեպի  է ձեր փնտրած տեղեկությունների հիմնական մասի մոտ, այնուհետև հերթը այդ տեղեկությունների հաստատումն է կամ հանդիպելը մեկին, ով կհեշտացնի մնացյալ 10 տոկոսը գտնելը:

Ներկայումս յուրաքանչյուր պատմության 90 տոկոսն արդեն իսկ բաց աղբյուրներում է:

-Հաջորդ հարցս վերաբերում է նրան, թե ինչպես գումար վաստակել թե՛ որպես անհատ հետաքննող լրագրող, թե՛ որպես կազմակերպություն:

-Անհատի դեպքում նշեմ, որ իմ ծանոթներից շատերն իրենց կատարած աշխատանքների պորտֆոլիո ունեն: Առանց դադարի հետաքննական աշխատանքը կարող է ուժասպառ անել, այն լարված աշխատանք է, ժամանակատար, անհանգստություն պատճառող, քանի որ մարդիկ կարող են չարանալ քո դեմ: Դու կարող ես նաև շատ ընկերներ ձեռքբերել, շատ լավ մարդկանց հետ ընկերանալ, բայց և որոշ մարդիկ կարող են չարանալ քո դեմ:

Ինչպես ասացի, շատ հետաքննողներ իրենց պորտֆոլիոն ունեն. նրանք դասավանդում են, հետազոտություններ անում համալսարաններում կամ գիտահետազոտական կենտրոններում, նրանք կարող են աշխատել հասարակական կազմակերպությունների հետ, կան նաև պոտենցիալ հաճախորդներ այն մարդու համար, ով գիտի՝ ինչպես փնտրել-գտնել. դա հասարակ հմտություն չէ: Այսպիսով, պատասխանը մեկն է՝ եթե գիտես՝ ինչպես հետաքննություն անել, միշտ աշխատանք կունենաս: Միգուցե դա թերթում աշխատանք չի լինի (նկատի ունի հաստիքային աշխատանքը,- հեղ.), սակայն հնարավորություն կտա որպես անկախ մասնագետ նախագծեր իրականացնել:  

…եթե գիտես՝ ինչպես հետաքննություն անել, միշտ աշխատանք կունենաս:

Վերջին 15 տարիների ընթացքում հետաքննական աշխատանք կատարելուն զուգահեռ ես նաև ոչ ամբողջական դրույքով աշխատել եմ բիզնեսի դպրոցում, որտեղ ես հետաքննական դեպքերի հետազոտություններով էի զբաղվում, որոնք դասավանդվում էին բիզնեսի դպրոցում: Այսինքն, ես ունեի եկամուտ, որը հնարավորություն էր տալիս ինձ շարունակել հետաքննությունների վրա աշխատել:

Կազմակերպության դեպքում գումար վաստակելը չի նշանակում միայն նախագծեր իրականացնել, այլև աշխատել դրանց առաջխաղացման ուղղությամբ, ներկայացնել դրանք այն մարդկանց, ովքեր դրանց կարիքն ունեն: Մենք բավարար ժամանակ չենք ծախսում մեր լսարանը ուսումնասիրելու և մեր աշխատանքը գնահատելու համար: Մենք ամբողջովին կենտրոնանում ենք նյութի, պատմության վրա, և դա սխալ է: Իհարկե, պատմությունը հիմքն է, բայց երբ տեսնում ես, թե ինչպես է Հոլիվուդն աշխատում իր ֆիլմերի առաջխաղացման և վաճառքի ուղղությամբ և մեկ արտադրանքից ինչ ֆինանսական հոսքեր է ունենում, հասկանում ես, թե որքան հետամնաց ենք մենք: Մենք կարծում ենք, թե բավարար է ներկայացնել պատմությունը և այն իր լսարանը կգտնի: Սա ոչ միշտ է ճիշտ:

Մենք բավարար ժամանակ չենք ծախսում մեր լսարանը ուսումնասիրելու և մեր աշխատանքը գնահատելու համար: Մենք ամբողջովին կենտրոնանում ենք նյութի, պատմության վրա, և դա սխալ է: Իհարկե, պատմությունը հիմքն է, բայց երբ տեսնում ես, թե ինչպես է Հոլիվուդն աշխատում իր ֆիլմերի առաջխաղացման և վաճառքի ուղղությամբ և մեկ արտադրանքից ինչ ֆինանսական հոսքեր է ունենում, հասկանում ես, թե որքան հետամնաց ենք մենք: Մենք կարծում ենք, թե բավարար է ներկայացնել պատմությունը և այն իր լսարանը կգտնի: Սա ոչ միշտ է ճիշտ:

-Ի՞նչ եք կարծում գործարարից գումար վերցնելու և նրա բիզնես մրցակցի վերաբերյալ հետաքննություն անելու մասին:

-Ո՛չ: Դու չես կարող գումար վերցնել ինչ-որ մեկի կեղտոտ գործն անելու համար: Եթե մեկը տեղեկություն է տալիս քեզ, արդեն քո գործն է՝ ինչ անել դրա հետ, բայց դու չես կարող վճարվել ոչ մրցակցի, ոչ էլ պաշտոնյայի կողմից:

Գիտեք, Ֆրանսիայում ես մի պատմության վրա եմ աշխատել, որը վերաբերում էր աղտոտված արյան վաճառքին. Ֆրանսիայի կառավարության գործակալությունը հեմոֆիլիա ունեցող մարդկանց վաճառել էր ՄԻԱՎ-ով վարակված արյուն: Դա կառավարության սխալն էր: Ես այն մարդը չէի, ով բացահայտեց այդ դեպքը, սակայն ես լավ հետաքննություն արեցի, որն օգնեց հիմնական հեղինակին, ով իմ լավագույն ընկերն էր: Ես ուրախ եմ, որ դա արեցի: Եվ այդ պատմության մեջ ներգրավված անձանից մեկը Le Monde-ի բժշկական ոլորտի խմբագիրն էր: Երբ սկանդալը բռնկվեց, նա փորձեց խափանել դրա լուսաբանումը, պայքարում էր Ան-Մարի Կաստերեի դեմ, ով այդ պատմությունը բացահայտել էր մեծ ռիսկի դիմելով: Նա պայքարում էր, մեղադրանքներ ներկայացնում Ան-Մարիի դեմ, իսկ հետո պարզվեց,  որ նա վարձու աշխատող է հենց այն մարդու մոտ, ով ղեկավարում էր կառավարության տվյալ գործակալությունը: Սա սարսափելի էր: Նա երբեք չպետք է այդ դեպքը լուսաբաներ: Չպետք է շարունակեր իր աշխատանքն այդ պատմության վրա: Նա շահերի բախման խնդիր ուներ:

Վերադառնալով Ձեր հիմնական հարցին՝ նշեմ, որ եթե դու վճարվում ես ինչ-որ մեկի վերաբերյալ հետաքննություն անելու համար և չես վճարվում հանրության կողմից, դու շահերի բախման խնդիր ունես: Նկատի ունեմ այն, որ, իհարկե, կարող ես անել այդ աշխատանքը, բայց ոչ որպես լրագրող:

…եթե դու վճարվում ես ինչ-որ մեկի վերաբերյալ հետաքննություն անելու համար և չես վճարվում հանրության կողմից, դու շահերի բախման խնդիր ունես:

-Մի անգամ պատմեցիք Ձեր մեկ այլ հետաքննության՝ Լուվրին վերաբերող «Սպանության դիմանկարը» գրքի մասին, որը Ձեր կարիերան ռիսկի տակ է դրել: Ինչպե՞ս է դա եղել:

-Այո, պատճառն այն էր, որ այդ պատմության վրա աշխատանքը  բավականին երկար ժամանակ խլեց: Եվ եթե ես չկարողանայի փաստաթղթերը գտնել, չկարողանայի ապացուցել այն ճշմարտությունը, որ հասկացել էի, կորսված էր լինելու կարիերայիս 4 տարին: Ռիսկն այն էր, որ չէի կարողանա պատմությունը ներկայացնել: Եվ եթե չկարողանայի, որպես գրող կավարտեի իմ ուղին: Եվ դա այլ ռիսկեր էր առաջ բերում: Առաջինն այն էր, որ չէի կարող ապացուցել փաստերը, երկրորդն այն էր, որ եթե չկարողանայի ապացուցել, ապա դա կդրդեր ինչ-որ հիմար քայլի, օրինակ, պատմության ինչ-որ մասեր գրել, որոնք իրականում ինձ հայտնի չէին կամ մեղադրանքներ ներկայացնել, որոնք չէի կարող հիմնավորել: Բայց իրականում ես հասկացել էի՝ ինչ էր պատահել. ես հասկացել էի և կարողացել էի փաստաթղթավորել դա, ես կարողացել էի ապացուցել: Դա շատ ավելի հաջող ստացվեց, քան կարող էի հուսալ: Գիրքը երբեք բեսթսելլեր չէր, բայց իմ հեղինակությունն ամրապնդեց:

-Փաստորեն, 4 տարի է ծախսվել …

-Այո: Ես սկսեցի դրա վրա աշխատել 1990 թվականի սկզբին, և այն հրապարակվեց 1995-ին: Այդ ժամանակ նույնպես ես դասավանդում էի, այսինքն, եկամտի աղբյուր ունեի, և մի քանի այլ աշխատանքներ ևս անում էի: Բայց հիմնականում կենտրոնացած էի այդ գրքի վրա:

-Մարկ, ե՞րբ սկսեցիք աշխատել հետաքննական լրագրության ոլորտում և ինչու՞ հենց այս ոլորտն ընտրեցիք:

-Ես թողեցի համալսարանը 1975 թվականին: Դեռևս Ուոթերգեյթյան տարիներն էին: Ցանկանում էի գրող լինել: Եվ այնպիսի մարդիկ, ինչպիսին էր Սեյմուր Հերշը (ամերիկացի հետաքննող լրագրող և քաղաքական գրող,-հեղ.), աստված էին: Այն, ինչ նրանք էին անում, ուղղակի աներևակայելի, շատ կարևոր և շատ ոգեշնչող էր:

Այդ ժամանակ  հետաքննական լրագրության ուղեցույցներ հիմնականում չկային. ամեն մեկն ինքն իրենն էր գտնում: Ինձնից բավականին ժամանակ պահանջվեց հիմնական ունակություններս զարգացնելու համար: Ես ահռելի էներգիա ունեի և հետաքրքրված էի շատ ու տարբեր գործերով զբաղվելու: Այնպես, որ ես իմ ուղին գտա: Բայց այն, որ կարող ես թափանցել մարդկանց կյանք և փոխել պատմությունների վերջաբանը, աննկարագրելիորեն ոգեշնչող էր և մինչ օրս էլ ոգեշնչող է:

Ինձ համար հետաքննությունը վերջաբանը փոխելու մասին է, այն միայն պատմություն ներկայացնելը չէ, դու ցանկանում ես փոխել արդյունքը ինչ-որ ճանապարհներով: Դա չի հաջողվում միշտ, բայց երբեմն կարող ես: Եվ նվազագույնը, որ կարող ես անել, զոհերին մխիթարելն է:

Ինձ համար հետաքննությունը վերջաբանը փոխելու մասին է, այն միայն պատմություն ներկայացնելը չէ, դու ցանկանում ես փոխել արդյունքը ինչ-որ ճանապարհներով: Դա չի հաջողվում միշտ, բայց երբեմն կարող ես:

-Եվ դա մոտիվացնում է քեզ շարունակել աշխատանքը՝ հետաքննություններ անելը: Մի անգամ պատմում էիք գործընկերների մասին, ովքեր դադարեցրել են հետաքննող լրագրողի կարիերան՝ վախի պատճառով:

-Մի անգամ ես էլ դադարեցրի նյութի վրա աշխատանքը, որովհետև վախեցել էի: Եվ ես ճիշտ էի արել, որ վախեցել էի: Դա մի պատմություն էր, որում շատ մեռած մարդիկ կային: Ես հասկացել էի, որ կարող եմ նրանցից մեկը լինել, ինձ թիրախավորել էին: Եվ ես թողեցի այդ պատմությունը: Ես նյութը ներկայացրեցի խոշոր լրատվական կազմակերպություններից մեկին և նրանք ոչինչ էլ չարեցին դրա հետ, իսկ ես հասկացել էի, որ ստեղծված իրավիճակից ես մենակ գլուխ հանել չեմ կարող:

-Ունե՞ք բարդ իրավիճակներից դուրս գալու, վախը հաղթահարելու մասին Ձեր մեթոդները կամ խորհուրդները, որոնք ուղղված են երիտասարդ լրագրողներին:

-Առաջինը սա է. նրանք պետք է խուսափեն իրենց աշխատանքի մասին այլ անձանց, բացառությամբ իրապես վստահելիների հետ խոսելու գայթակղությունից: Նրանք չպետք է խոսեն իրենց գործի մասին տվյալ պատմության դերակատարների հետ կամ այլ լրագրողների հետ, ովքեր երբեք հետաքննություններ չեն արել: Սեյմուր Հերշն իր հուշագրության մեջ մի քիչ խոսում է այս մասին: Ես զարմացել էի, երբ կարդացի, կարծում էի, թե դա միայն իմ խնդիրն է. երբ խոսում ես լրագրողների հետ, ովքեր երբ հետաքննություններ չեն արել, նրանք խանդում են կամ մտածում են, թե գժվել ես:

Երկրորդ. պետք է լինել շատ կազմակերպված` նյութեր հավաքելիս և այդ նյութերը համակարգելիս. դու կարող ես խիստ հարցեր տալ ինքդ քեզ, թե արդյո՞ք իրապես գիտես այն, ինչի մասին խոսում ես: … Որովհետև հիմնականում վախի պատճառն այն է, թե միգուցե սխալվում ես: Եթե դու պատմությունը սխալ ես ընկալել, հազիվ թե շատերը պաշտպանեն քեզ, հետևաբար, պետք է վստահ լինես, որ ճիշտ ես հասկացել պատմությունը:

Որովհետև հիմնականում վախի պատճառն այն է, թե միգուցե սխալվում ես: Եթե դու պատմությունը սխալ ես ընկալել, հազիվ թե շատերը պաշտպանեն քեզ, հետևաբար, պետք է վստահ լինես, որ ճիշտ ես հասկացել պատմությունը:

Երրորդ. եթե աշխատում ես այնպիսի վայրերում, որտեղ քո ֆիզիկական անվտանգությունը կարող է խախտվել, ապա պետք է անվտանգության միջոցներ ձեռնարկել:

Չորրորդ. երբ մենք գործ ենք ունենում իսկապես վտանգավոր մարդկանց հետ, նրանք միշտ ցույց են տալիս սահմանը: Մի իռլանդացի կին լրագրող կար, ով սպանվեց իռլանդական հանցավոր խմբավորումների կողմից: Նա հատել էր այդ սահմանը, երբ գնացել, թակել էր նրանց տան դռները և զրուցել նրանց կանանց հետ: Նա գիտեր, որ այդ քայլը  ռիսկային է: Այո’, լրագրողն իրավունք ունի գնալ և խոսել ցանկացած ժամանակ ցանկացած մեկի հետ, բայց երբեմն դու չես անում դա, դու չես մոտենում նրանց շեմին, չես մտնում ընտանիք: Յուրաքանչյուրն ունի սահմաններ: Եվ դու իմանում ես, թե որոնք են դրանք:

Երբ ես աշխատում էի Ֆրանսիայում ծայրահեղականների (Extreme Right) վերաբերյալ նյութի վրա,  մարդիկ, ովքեր թիրախում էին, ինձ ասացին. «Իմ մասին ինչ ուզում ես ասա, բայց մի ծաղրի ինձ»: Ես մտածեցի, որ դա արդարացի պահանջ է և այդ սահմանը չանցա: Ես երբեք խնդիր չեմ ունեցել գրքի հրապարակվելուց հետո, թեև Ազգային ճակատի առաջնորդներն ինձ արհամարհում էին: Եվ այդ ծրագիրն իրականացնող իրապես վտանգավոր մարդկանցից մեկը հետագայում երբ հանդիպեցինք, ասաց. «Քո գրքում ատելություն չկա»: Եվ դա իսկական կոմպլիմենտ էր:

-Դուք ի՞նչ եք կարծում, արդյո՞ք լրագրողն ավելի պաշտպանված է դառնում նյութը հրապարակելուց հետո, քան մինչ հրապարակելը՝ հետաքննություն իրականացնելիս է:  

-Այո, եթե դու վտանգավոր, չպաշտպանված իրավիճակում ես, պետք է հրապարակես պատմությունը հնարավորինս շուտ: Չպետք է սպասես նյութը կատարյալ դարձնելուն: Պետք է հրապարակել այն, ինչը կարող ես ապացուցել. այդպես դու սկսում ես ամրապնդել քո դիրքերը:

-Բայց ինչպե՞ս հրապարակել, եթե չես ապացուցել այն հիմնականը, որի մասին քո հետաքննությունն է:

-Խնդիրն այն չէ «Արդյո՞ք ես կարող եմ ապացուցել», այլ «Ի՞նչ կարող եմ ապացուցել»: Դու առաջնորդվում ես նրանով, թե ինչ կարող ես ապացուցել և շարունակում ես մնալ այդ սահմաններում: Երբ մարդիկ տեսնում են, որ դու ուսումնասիրում ես թեման, նրանք քեզ ավելի շատ տեղեկություններ են տալիս: Եվ ավելի շատ աղբյուրներ են բացվում քեզ համար: Բայց երբ սպասում ես ամեն ինչը գտնելուն, կարող ես հայտնվել բավականին վտանգավոր իրավիճակում:

Երբեմն պետք է լինում ամենը գտնել սկզբում (նկատի ունի մինչ հրապարակելը,- հեղ.): Այդպիսի մի իրավիճակում հայտնվել էի ես Ֆրանսիայում, երբ գրում էի Լուվրի ներգրավվածությամբ հանցագործության մասին գիրքը: Ես պետք է գտնեի ամեն ինչ: Ինձնից 2,5 տարի պահանջվեց ապացույցը գտնելու համար, այնուհետև 1,5 տարի՝ գրելու համար, քանի որ դա բավականին բարդ պատմություն էր և բավականին ժամանակ պահանջվեց հասկանալու համար, թե ինչպես անել դա:

Այս գործը միշտ չէ, որ կատարելության մասին է, այլ այն մասին, որ կարողանաս ապացուցել այն, ինչ ասում ես:

Այս գործն այն մասին է, որ կարողանաս ապացուցել այն, ինչ ասում ես:

-Ի դեպ, այդ գրքի («Սպանության դիմանկարը») միայն առաջին մասն է հասանելի անգլերենով, շարունակությունը ֆրանսերեն է, այո՞:

-Ամբողջական գիրքը երբեք անգլերենով չի հրապարակվել. ես ինքս պատրաստվում եմ հրապարակել այն այս տարի: Ես անգլերենով հրապարակեցի առաջին մասը, որպեսզի տեսնեի, թե արդյոք որևէ մեկն այն հետաքրքիր կհամարի: Եվ, փաստորեն, շատ մարդկանցից արձագանքներ ստացա, թե՝ ու՞ր է շարունակությունը: Եվ ես պատրաստվում եմ սրբագրել այն և հրապարակել, քանի որ այն իմ լավագույն գիրքն է և ուզում եմ, որ անգլերենով հասանելի լինի:  

-Շատ հետաքննող լրագրողներ ընտանիք, երեխաներ չունեն: Ի՞նչ եք կարծում՝ արդյոք պատճառը ռիսկային աշխատանքն է:

-Ո՛չ, թեև ես մի հրաշալի ընկերուհի ունեի, ով ասաց, թե իմ աշխատանքը վախեցնում է իրեն, և դա բերեց մեր հարաբերությունների ավարտին: Երբ ինչ-որ մեկն ամուրի է մնում, գուցե նա առանձնապես ստեղծված չէ հարաբերությունների համար կամ պատրաստ չէ այդ հարաբերություններում ներդրում անել:

Սեյմուր Հերշը երկարատև ու երջանիկ ամուսնական կյանք ունի: Էնդրյու Ջեննինգսը հրաշալի ամուսնություն է ունեցել: Ես լսել եմ, թե ինչպես լրագրության պրոֆեսորները դրական իմաստով, սակայն մոլորությամբ իրենց ուսանողներին և հատկապես կանանց ասում են, թե եթե դուք այս գործով զբաղվեք, երբեք ընտանիք չեք ունենա: Սա աբսուրդ է: Եթե դու ուզում ես ունենալ ընտանիք, դու ունենում ես: Հետաքննող լրագրողները չափազանց գրավիչ մարդիկ են, նրանք զուգընկերոջ հրաշալի հատկանիշներ ունեն: Նրանք շատ քաջ են, աշխատասեր են, կարող են մեծ ուշադրություն դարձնել նրբություններին, նրանցից շատերը զվարճալի ու գրավիչ են: Մարդկանց մի մասը որոշում է ընտանիք չունենալ, բայց դա որևէ կապ չունի այն բանի հետ՝ նա ընտրություն անելու հնարավորություն ունի, թե՝ ոչ: Իհարկե, ունի:

Հետաքննող լրագրողները չափազանց գրավիչ մարդիկ են, նրանք զուգընկերոջ հրաշալի հատկանիշներ ունեն: Նրանք շատ քաջ են, աշխատասեր են, կարող են մեծ ուշադրություն դարձնել նրբություններին, նրանցից շատերը զվարճալի ու գրավիչ են:

-Այնուամենայնիվ, արդյո՞ք ավելի խոցելի չես զգում քեզ, երբ երեխաներ կամ շատ մտերիմ մեկին ունես:

-Պատկերացնում եմ: Ես երեխաներ չունեմ և ոչ այն պատճառով, որ հետաքննող լրագրող եմ:  Ես միշտ ամենից շատ գնահատել եմ իմ անկախությունը: Երեխաներ ունենալու դեպքում դու ստանձնում ես պատասխանատվություն ու պարտականություններ, բայց ոչինչ չի կարող խանգարել ամուսնանալ մեկի հետ, ով ունի այլ կարիերա, ով կարող է երաշխավորել քեզ կյանքի որոշակի այլ ասպեկտներ։ Այստեղ այն հարցն է, թե ինչպես ես դու զուգընկեր ընտրում, և ոչ թե արդյոք կարող ես ունենալ զուգընկեր, թե՝ ոչ: Հետաքննական լրագրության գիտաժողովներին ես տեսնում եմ տղամարդկանց, ովքեր հետաքրքրվում են  կանանցով: Եվ այդ կանայք բացառիկ են: Եթե ես 30 տարով երիտասարդ լինեի և ամուսնացած չլինեի, ուրախ կլինեի նրանցից մեկի ընկերը լինել:

Ես չեմ կարծում, թե մարդիկ, ովքեր իրենց գործն անում են իսկապես մեծ հոգատարությամբ, ցանկությամբ և ձգտումով, կարող են գրավիչ չլինել այլ մեկի համար: Դա պարզապես ճիշտ չէ:

Իմ գործունեության սկզբնական տարիներին ես մի ընկերուհի ունեի, ով իսկապես սիրում էր այն, ինչ ես անում էի. դա պատճառներից մեկն էր, որ ես իմ գործն անում էի: Եվ եթե ես ընտանիք կամ երեխաներ ունենայի այդ ժամանակ, միգուցե ես այլ բանով զբաղվեի: Բայց միգուցե՝ ոչ: Ես սիրում եմ իմ աշխատանքը, և դա է պատճառը, որ երբեք չեմ դադարել զբաղվել դրանով: Մի օր կինս ասաց. «Դու միջակություն չես»: Նաև սա է այն մեծ պատճառը, որ ես շարունակում եմ իմ աշխատանքը:

Հարցազրույցը՝ Աստղիկ Կարապետյանի