Ասում են՝ օրենքը բարձր սյուն է, որի վրայով չես թռչի, բայց շրջանցել կարող ես: Այս մտքի հետ փաստաբան Արամազդ Կիվիրյանը համաձայն է, միայն թե ավելացնում է դրանից հետո ավելի մեծ խնդիրների կբախվենք: Պետական մարմինների անգործության և դատական համակարգի գործունեության մասին «Հայաստանի իրավաբանական ընկերությունները» շարքի շրջանակներում Իրավաբան.net-ն այս անգամ զրուցել է «Արես» փաստաբանական գրասենյակի տնօրեն Արամազդ Կիվիրյանի հետ:
Որո՞նք են մրցունակ փաստաբանության հիմունքները, ի՞նչ խնդիրներ կան դատական համակարգում, ինչպե՞ս են փաստաբանները դրանք կարգավորում ու ինչո՞ւ են Հայաստանում հաճախ խախտվում մարդու իրավունքները: Մանրամասները՝ հարցազրույցում:
– Պրն Կիվիրյան, սկսենք նրանից, թե ո՞ր թվականին և ի՞նչ նպատակով է հիմնվել «Արես»-ը:
– Գրասենյակի գործունեությունը սկսել է դեռ 2006-2007 թվականներից. այստեղ աշխատում է տարբեր ոլորտներում մասնագիտացած 9 փաստաբան: Ես մասնագիտացած եմ քաղաքացիական, սահմանադրական, վարչական իրավունքի ոլորտում. ունենք փաստաբաններ, ովքեր մասնագիտացած են միջազգային իրավունքի մեջ, մասնագետներ՝ քրեական իրավունքում:
– Նշեցիք, որ Դուք մասնագիտացած եք 3 ոլորտներում. կարծիք կա, որ ապագայում առավել պահանջարկ կունենան նեղ մասնագիտացված փաստաբանները:
-Իրականում դա արդեն ընթացքի մեջ է: Առաջ կային փաստաբաններ, ովքեր զբաղվում էին բոլոր գործերով: Չեմ կարող ասել, որ դա թերացման է բերում, հնարավոր է մասնագետը լինի շատ խելացի ու երկու դեպքում էլ լավ ծառայություն մատուցի: Բայց չեմ կարող պատկերացնել, որ մեզ մոտ կլինի այնպիսի նեղ մասնագիտացում, ինչպիսին արտասահմանում է: Այնտեղ կան մասնագետներ, ովքեր զբաղվում են բացառապես ամուսնալուծության կամ ապահովագրական գործերով, այդպիսի իրավիճակ մեզ մոտ պատկերացնել դեռ վաղ է, քանի որ դրա նախ և առաջ պահանջարկ է անհրաժեշտ, ինչը հիմա դեռ շատ նկատելի չէ: Մեզ մոտ հիմա նեղ մասնագիտացում կա երեք ասպարեզներում՝ քրեական, քաղաքացիական, վարչական, առանձին՝ սահմանադրական:
– «Արես»-ն առաջարկում է մի շարք ծառայություններ, այնուամենայնիվ, հիմնականում իրավունքի ո՞ր ճյուղում եք ավելի մասնագիտացած, ի՞նչ հարցերով են Ձեզ սովորաբար դիմում:
– Հիմնականում դիմում են քաղաքացիաիրավական և վարչական գործերով. քաղաքացիականը՝ գույքային բնույթի գործեր, վարչականը՝ պետական մարմինների հետ հարաբերություններ: Հիմնականում պետական մարմինների անգործության կամ ոչ իրավաչափ գործողությունների հետևանքով մարդիկ ստիպված դիմում են վարչական դատարաններ. այդպիսի գործեր, ցավոք, այսօր շատ են: Եթե պետական մարմիններն աշխատեին ավելի հստակ ու իրավաչափ, բնականաբար, նմանատիպ խնդիրներ չէին առաջանա: Բայց նաև ասեմ, որ գնալով մեզ դիմած գործերի և դատական հայցերի ծավալն է ավելանում: Այս հանգամանքը ես մեծապես պայմանավորում եմ հասարակության իրավագիտակցության աճով. քաղաքացին տեր է կանգնում իր իրավունքներին ու ցանկանում է մինչև վերջ դրանց պաշտպանության համար:
– Գրասենյակի ֆեյսբուքյան էջում բավական շատ են ցիտատները. օրինակ դրանցից մեկը՝ «Որպեսզի երկիրը կարողանա ապրել, հարկավոր է, որ իրավունքներն ապրեն», որքանո՞վ են կենդանի իրավունքները մեր երկրում:
– Ցավոք սրտի, մեզ մոտ դեռևս չկա իրավունքի գերակայություն, ընդ որում՝ շատ անգամ իրավունքի գերակայությանն ավելի նվազ տեղ է հատկացվում, քան օրենքի գերակայությանը: Իրավունքը պետք է արժեք լինի, իսկ օրենքը՝ ընդամենը մեխանիզմ, որով մարդը կկարողանա իր իրավունքներն իրացնել: Այսինքն՝ օրենքը զենք է, որը պետք է օգտագործվի հօգուտ մարդու իրավունքների: Մեզ մոտ հակառակն է. կա օրենք ու անկախ նրանից, թե այն լավն է կամ վատը, քանի դեռ այն գործում է, բոլորը փորձում են իրենց վարքագիծը համապատասխանեցնել այդ օրենքին՝ երբեմն անգամ խախտելով մարդու իրավունքները: Մարդու իրավունքներին պետք է նայել ավելի լայն, մինչդեռ մեզ մոտ այդպես չէ. օրինակ՝ օրենքով սեփականությունը գրանցված իրավունք է, բայց եթե վերցնենք Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (ՄԻԵԴ) նախադեպային որոշումները, կտեսնենք, որ այնտեղ նույն սեփականության իրավունքն ունի ավելի լայն հասկացություն: ՄԻԵԴ-ը չի նայում այն գրանցված է, թե՝ ոչ. պահանջի իրավունքը դիտարկում է որպես սեփականության իրավունք: Մեզ մոտ միակ մեկնաբանություն կատարողը Վճռաբեկ դատարանն է, ու եթե վճռաբեկը որևէ մեկնաբանություն տվեց, պետական մարմինները փորձում են համապատասխանեցնել և իրենց հետագա մեկնաբանությունները տեղավորել վճռաբեկ դատարանի մեկնաբանությունների սահմաններում ու զերծ մնալ ինքնուրույն որևէ մեկնաբանություն կատարելուց:
– Իսկ գուցե պատճառներից մեկն էլ այն է, որ մեզ մոտ օրենքի և իրավունքի տարանջատումը հստակ չէ:
– Ոչ միայն հստակ չէ, այլև օրենք գրողները պետք է հասկանան, որ այն պետք է ուղղված լինի հասարակության պահանջների բավարարմանը, ու ցանկացած օրենք պետք է գրվի հօգուտ մարդու հիմնարար իրավունքների: Երբ օրենսդիրը հարցին նաև այդ տեսանկյունից մոտենա, բնականաբար, բազմաթիվ օրենքներ կունենան այլ բովանդակություն: Իհարկե, եթե որևէ օրենք այս կամ այն չափով խախտում է մարդու սահմանադրական իրավունքները, ապա սահմանադրական դատարանը դրանք ճանաչում է հակասահմանադրական: Բայց խնդիրն այն է, որ ՍԴ մենք կարողանում ենք դիմել, երբ սպառում ենք բոլոր ատյանները. ստացվում է, որ հակասահմանադրական նորմը կիրառվում է բոլոր փուլերում, որից հետո միայն կարողանում ենք այն հակասահմանադրական ճանաչել: Անցնել բոլոր ատյաններով այսօր մոտ 1-2 տարվա աշխատանք է, դատական գործընթացներում այսօր գերխնդիր է հենց ողջամիտ ժամկետներում գործի քննությունն իրականացնելը, որն էլ իր հերթին է լուրջ խնդիրներ առաջացնում:
– Պրն Կիվիրյան, ասում են օրենքը բարձր սյուն է, որի վրայով չես թռչի, բայց շրջանցել կարող ես, համաձա՞յն եք:
– Որոշակի առումով՝ այո, հնարավոր է շրջանցել, բայց դրանից հետո ավելի մեծ խնդիրների կբախվենք: Բայց օրենքի շրջանցում հիմնականում տեղի է ունենում, երբ անձը ցանկանում է ինչ-որ ձևով իր ոչ իրավաչափ գործողությունները տեղավորել օրենքի դաշտում: Օրինակ՝ շատ դեպքերում քաղաքացիները չեն կնքում պայմանագրեր նոտարական կարգով, պայմանավորվածություններ են ձեռք բերում բանավոր կարգով, իսկ հետո, երբ կողմերի միջև խնդիրներ են առաջանում, փորձում են հարցը իրավական դաշտ տեղափոխել: Ու հարցի լուծումն այս դեպքում բարդանում է:
– Փաստաբանական գրասենյակ բացելու և գործունեություն ծավալելու ընթացքում ինչ-որ խոչընդոտների հանդիպե՞լ եք :
– Աշխատանքի առումով խոչընդոտների չենք հանդիպել: Հնարավոր է խնդիր լինեն, բայց դրանք ՝ կոնկրետ գործի շրջանակներում, երբ պաշտպանում ենք անձի իրավունքները: Հարիսը ժամանակին մի գիրք է գրել՝ «Փաստաբանական դպրոց», այնտեղ կա հետևյալ արտահայտությունը. «Փաստաբանի կյանքը կազմված է երկու փուլից. առաջին փուլը, երբ ինքն է փորձում հաճախորդներ գտնել, երկրորդ փուլում՝ հաճախորդներն են փնտրում իրեն, բայց կան փաստաբաններ, ում մոտ երկրորդ փուլն այդպես էլ չի սկսվում»: Այիսնքն՝ ամեն դեպքում, եթե փաստաբանը կարողանում է մատուցել ծառայություններ, որոնք բարձր որակ ունեն, հաջողությունը միշտ կհետևի նրան և որևէ խնդիր չի ծագի:
– Իսկ այն, որ վերջին շրջանում փաստաբաններից մի քանիսի նկատմամբ քրեական հետապնդում էր սկսվել, թեպետ, եթե գնահատելու լինենք, երկու դեպքում էլ փաստաբանները մատուցում են բարձր որակի ծառայություններ, սրան ի՞նչ կասեք:
– Դա ընդամենը պետական մարմնի ոչ իրավաչափ գործողությունն էր: Ես ընդունում եմ այն, որ պետական ապարատը ամեն կերպ փորձում է ճնշում գործադրել փաստաբանների նկատմամբ ու այդ ճնշումները եղել են միշտ, ինչն ինձ համար միանշանակ անընդունելի է: Եթե մենք հասել ենք այսօր ինչ-որ մակարդակի, դա մեծամասամբ հենց փաստաբանների գործունեության շնորհիվ է: Շատ հարցեր ու խնդիրներ բարձրացվել են հենց փաստաբանների կողմից. այն, որ մի շարք հոդվածներ, իրավական նորմեր ճանաչվել են հակասահմանադրական, փաստաբանների գործունեության արդյունքն է: Ցանկացած պետության մեջ պետք է ողջունելի լինի փաստաբանական համայնքի զարգացումը, ոչ թե ինչ-որ ճնշումներ գործադրվեն նրանց նկատմամբ: Մինչդեռ այն մոտեցումները, որոնք դրսևորում են մեր պետական մարմինները, ինձ համար անընդունելի են: Բազմաթիվ խնդիրներ պետական մարմիններում կապված են հենց անձերի հետ: Պետական համակարգում փոխվում է ընդհանուր ուղղվածությունը` կախված պաշտոնավարող անձերից: Ցավալի է, բայց մեզ մոտ ամեն ինչ կախված է անձերից, ինչը նշանակում է, որ համակարգը իրականում չի աշխատում:
– Վերադառնալով «Արես»-ին՝ կնշե՞ք մի քանի հաջողված պատմություններ գրասենյակի գործունեության ընթացքում:
– Սկսենք նրանից, որ մեր գործունեության ընթացքում անվավեր ճանաչվեց Վարչական դատավարության օրենսգրքի երրորդ գլուխը, ապահովագրական դաշտում Սահմանադրական դատարանը փաստեց, որ դատարանները հակասահմանադրական դատական ակտեր են կայացրել, ինչը նշանակում է, որ օրենքին սխալ մեկնաբանություն էր տրվել: Ունենք Վճռաբեկ դատարանի մի քանի նախադեպեր, որոնք վերաբերում են ապահովագրությանը: Կառանձնացնեմ նաև մի դեպք, երբ դիմել ենք Վճռաբեկ դատարան՝ այն խնդրով, որ վարչական դատավարության օրենսգրքում կարճման վերաբերյալ դատական ակտերը հնարավոր չէր բողոքարկել, պետք է այդ գործը ՍԴ տանեինք, բայց Վճռաբեկ դատարանն ինքը ներկայացրեց, ու դրույթը հակասահմանադրական ճանաչվեց: Կան նաև գործեր, որոնք գուցե առաջին հայացքից հետաքրքրական չեն, բայց դրանք էլ շատ կարևոր են, քանի որ միայն դրանց լուծման արդյունքում է քաղաքացիաիրավական դաշտը կայունանում:
– Եվ վերջում՝ ի՞նչ սպասել «Արես»-ից առաջիկայում:
– Հիմա կայքի պատրաստման աշխատանքներն են, փորձում ենք զարգացնել այն ծառայությունները, որոնք արդեն իսկ մատուցվում են մեր կողմից: Այն ինչ արվում է մեկ գործողություն չէ, այլ զարգացող գործընթաց է: Ցանկացած գրասենյակ էլ տարեցտարի զարգանում է՝ ավելացնելով իր հմտությունները:
Ծառայությունների զարգացումը կախված է նաև հասարակության պահանջարկից, մեր դեպքում միանշանակ է՝ շարունակելու ենք աշխատել իրավունքի պաշտպանության ոլորտում:
Հարցազրույցը՝ Զառա Մանուչարյան
Լուսանկարները՝ Ալեքսանդր Սարգսյանի
Նախագծի մտահղացման հեղինակ` Կարեն Զադոյան
Այս շարքի մյուս հարցազրույցներն են`
Միակ բանը, որ վատ է` մարդկանց վճարունակությունն է. փաստաբանական գրասենյակի փոխտնօրեն
Կատեգորիկ արդարադատություն չկա, կա լավ կամ վատ իրավաբան. Հակոբ Ղարախանյան
Քաղաքացիական իրավունքն ճշգրիտ է և ամեն խնդրի դեղատոմսն ունի. Ալեքսանդր Սիրունյան
Մենք չենք ցանկանում, որ քաղաքացին անտեղի ծախս կատարի. Գուրգեն Մալխասյան
Իրավաբանական սխալի ապահովագրման ինստիտուտը պետք է կայանա Հայաստանում. Տարոն Սիմոնյան
«Դատավորները մտնում են փաստաբանական շուկա». Գևորգ Գյոզալյան
Եթե գործը վերցնում ես, պետք է մինչև վերջ տանես. «Մեժլումյան և Պետրոսյան» գրասենյակ
Ոչ մի երկրում իդեալական դատական համակարգ չկա, մեզ մոտ ևս. Լևոն Գևորգյան
Փաստաբանի աշխատանքում ամենակարևորը անհատական շփումներն են. Վարուժան Վարդանյան
Իրավաբանի մասնագիտությունը նաև պարտավորեցնում է բարոյական առումով. Գրիգոր Մինասյան
Իրավաբանական ընկերություններում կարևորը մարդիկ են. Սեդրակ Ասատրյան
«ԱրՆի» փաստաբանական գրասենյակն առաջինն է հաղթել ՄԻԵԴ-ում դատական գործն ընդդեմ Հայաստանի
Փաստաբանական ինստիտուտի զարգացմանը խոչընդոտում սոցիալ-տնտեսական վիճակը
«Ընկերությունը պատվիրատուների խնդիրները լուծում է միայն իրավական ճանապարհով». Արա Զոհրաբյան
«ԼեգալԼաբ»-ի իրավաբանները որոշել են ոլորտում աշխատանքային մշակույթ զարգացնել
«Գործը ստանալիս` թիմով ենք աշխատում, թիմով ենք պատասխանատու». իրավաբանական ընկերության համահիմադիր
Իրավական պետության գաղափարը բոլորին օրենքի առաջ հավասարազոր տեսնելն է
