Դանիացիների կողմից հրեաների փրկությունը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում համարվում է մարդկային քաջության և միասնականության ամենալավ օրինակներից մեկը։

Հրեաների փրկույթունը

1940 թվականի ապրիլին, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, Գերմանիան օկուպացրեց Դանիան: Սակայն Դանիայի կառավարությունը սկզբնական շրջանում պահպանեց իր ինքնիշխանությունը և հրեաների նկատմամբ չեղան անմիջական հալածանքներ: Այս իրավիճակը շարունակվեց մինչև 1943 թվականի օգոստոսը, երբ դանիական կառավարությունը հրաժարվեց համագործակցել նացիստների հետ, և Գերմանիան ամբողջությամբ վերահսկեց երկիրը:

Գերմանիայի սպառնալիքները

1943 թվականի սեպտեմբերին նացիստները որոշեցին սկսել հրեաների ձերբակալությունները և դեպորտացիան Դանիայից դեպի համակենտրոնացման ճամբարներ: Այդ ժամանակ Դանիայի հրեական համայնքը տեղեկացավ առաջիկա սպառնալիքի մասին:

Դանիային սպառնալիքներն ու նախազգուշացումները հասցնում է գերմանական ռազմական կցորդ Գեորգ Դուկվիցը։

Դանիացիների պատասխանը

Դանիական ժողովուրդը համախմբվեց այս սարսափելի սպառնալիքի դեմ՝ սկսելով հրեաներին թաքցնելու և նրանցից մեծ մասին ապահով տեղահանելու գործողությունները:

Դանիական դիմադրության մասնակիցները մինչև 1943 թվականի սեպտեմբերի 30-ը ձկնորսական նավերով Շվեդիա են ուղարկում երկրում ապրող 7800 հրեաներից 7200-ին, իսկ մի քանի հարյուր հրեաների թաքցնում են դանիացիները։ Դա հանգեցնում է նրան, որ գերմանացիները կարողանում են բռնել միայն 472 հրեայի, որոնցից Տերեզին համակենտրոնացման ճամբարում զոհվում են 49-ը։

Շվեդիան, որպես չեզոք երկիր, ընդունեց այս փախստականներին և նրանց տրամադրեց ժամանակավոր ապաստան:

Պատերազմի ընթացքում Դանիայում զոհվել է ընդհանուր առմամբ շուրջ 120 հրեա՝ երկրի հրեա բնակչության 2%-ից էլ պակաս մարդ։

Դանիայի վրա ճնշումները

Դանիացիների կողմից հրեաների փրկությունը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում նացիստների կողմից ընկալվեց որպես մեծ անհաջողություն: Այնուամենայնիվ, նացիստների պատասխան գործողությունները Դանիայում համեմատաբար չափավոր էին՝ համեմատած մյուս օկուպացված երկրների հետ, քանի որ նրանք ցանկացան խուսափել լրացուցիչ անկարգություններից և սոցիալական անկայունությունից, ինչը կարող էր խոչընդոտել նրանց ռազմական նպատակներին:

1943 թվականի օգոստոսին, երբ Դանիան հրաժարվեց համագործակցել նացիստների հետ, գերմանական օկուպացիոն ուժերը լուծարեցին դանիական կառավարությունը: Սա հանգեցրեց նրան, որ նացիստները ստանձնեցին անմիջական վերահսկողություն երկրի նկատմամբ և հնարավորություն ունեցան ավելի կոշտ քայլեր ձեռնարկել:

Նացիստները որոշեցին նաև պատժել դանիացիներին դիմադրության շարժման համար: Նրանք սկսեցին բռնություններով և ձերբակալություններով պայքարել դիմադրողների դեմ:

Դանիայում նացիստները փորձեցին բռնագրավել հրեաների ունեցվածքը: Սակայն, բազմաթիվ դեպքերում դանիացիները կանխեցին այդ գործողությունները՝ թաքցնելով և պահպանելով հրեաների ունեցվածքը, մինչև նրանց վերադարձը պատերազմից հետո։

Պատերազմի վերջին ամիսներին նացիստներն ուժեղացրին իրենց բռնաճնշումները Դանիայի դիմադրության շարժման դեմ՝ գործադրելով մի շարք վրեժխնդիր գործողություններ: Դանիական հասարակությունը, սակայն, համախմբվեց և շարունակեց իր դիմադրությունը՝ չնայած բռնաճնշումներին։

Պատերազմի ավարտը և վերադարձի միջոցառումները

Երբ 1945 թվականին պատերազմն ավարտվեց, Շվեդիայում ապաստանած դանիացի հրեաները սկսեցին վերադառնալ իրենց հայրենիք՝ Դանիա:

Կառավարությունն աջակցեց հրեաներին իրենց տները վերադառնալու հարցում: Վերադարձողները մեծապես պաշտպանված էին, և նրանց ունեցվածքը հիմնականում պահպանված էր, քանի որ դանիացիները զերծ էին մնացել հրեաների տների և ունեցվածքի կողոպուտից:

Դանիացիները ողջ պատերազմի ընթացքում նվիրված էին իրենց համաքաղաքացիներին՝ անկախ նրանց կրոնական պատկանելությունից:

Այսպիսով, նացիստները չկարողացան լիարժեք վրեժ լուծել դանիացիներից հրեաներին փրկելու համար։ Դանիացիների համախմբվածությունն ու մարդկային բարությունը խոչընդոտեցին նացիստների մտադրություններին՝ ցույց տալով, որ նույնիսկ օկուպացիայի պայմաններում հնարավոր է լինել համարձակ և մարդասեր:

Դանիական դիմադրության բոլոր անդամները Աղետի և հերոսականության Յադ Վաշեմ ինստիտուտի կողմից ճանաչվել են աշխարհի արդարակյացներ կոլեկտիվ պարգևի ձևով։ Առանձին այդ պարգևին արժանացել են 22 դանիացիներ (որոնց մեծ մասը չեն եղել դանիական դիմադրության անդամներ) և գերմանական ռազմական կցորդ Գեորգ Դուկվիցը։

՝