Արդարադատության նախարարությունը հանրային քննարկման է ներկայացրել «Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություն կատարելու մասին», «Հատուկ քննչական ծառայության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն և լրացում կատարելու մասին» օրենքների նախագծեր։

Նախագծերով առաջարկվում է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 190-րդ հոդվածը ձևակերպել այնպես, որ դրանից միարժեքորեն բխի՝ Հատուկ քննչական ծառայությանը ենթակա է միայն հատուկ սուբյեկտների՝ պաշտոնեական դիրքի հետ կապված հանցագործությունների վերաբերյալ քրեական գործերի քննությունը:

Ներկայացվող փոփոխությունը միտված է հստակեցնելու քննարկվող նորմի մեկնաբանությունը, ըստ այդմ, կոնկրետացնելու դրա կիրառության սահմանները: Բացի այդ նախագծերով առաջարկվում է նաև գլխավոր դատախազի կողմից Օրենսգրքի 190-րդ հոդվածի 6-րդ մասի 2-րդ պարբերությամբ սահմանված կարգով քրեական գործերի քննչական ենթակայությունը փոփոխել պատճառաբանված որոշման հիման վրա:

Նախագծի հիմնավորման մեջ նշվում է, որ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 190-րդ հոդվածի 6-րդ մասի առաջին պարբերությունը սահմանում է. «Նախաքննությունը Հայաստանի Հանրապետության օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանության մարմինների ղեկավար աշխատողների, պետական ծառայություն իրականացնող անձանց՝ իրենց պաշտոնեական դիրքի կապակցությամբ հանցակցությամբ կամ նրանց կատարած հանցագործությունների, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի

• 149 (Ընտրական իրավունքի իրականացմանը, ընտրական հանձնաժողովների աշխատանքներին կամ ընտրությանը մասնակցող անձանց լիազորությունների իրականացմանը խոչընդոտելը),
• 150 (Ընտրությունների կամ քվեարկության արդյունքները կեղծելը),
• 154՛ (Կեղծ ընտրական քվեաթերթիկներ կամ քվեարկության ծրարներ, դրոշմանիշեր, կտրոններ պատրաստելը կամ ակնհայտ կեղծ ընտրական քվեաթերթիկներ կամ քվեարկության ծրարներ, դրոշմանիշեր, կտրոններ հանձնելը կամ իրացնելը),
• 154² (Ընտրողներին կաշառք տալը, կաշառք ստանալը, ընտրությունների ժամանակ բարեգործության արգելքի խախտումը կամ ընտրողի ազատ կամքի իրականացմանը խոչընդոտելը),
• 314.2 (Հայտարարագրերը Բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց էթիկայի հանձնաժողով դիտավորությամբ չներկայացնելը),
• 314.3 (Հայտարարագրերում կեղծ տվյալ ներկայացնելը կամ հայտարարագրման ենթակա տվյալը թաքցնելը),
• 310.1 (Ապօրինի հարստանալը) հոդվածներով կատարում են հատուկ քննչական ծառայության քննիչները»:

Նշված նորմում գործածվում է «կամ» շաղկապը, որն, ըստ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի, հանդիսանում է դրանից առաջ և հետո նշված պայմաններն առանձնացնող արտահայտություն:

Մասնավորապես՝ նշված օրենքի 16-րդ հոդվածի 3-րդ մասը սահմանում է. «Նորմատիվ իրավական ակտում նորմի կիրառման համար թվարկված բոլոր պայմաններից բավական է միայն մեկի կամ թվարկված պայմաններից առնվազն մեկի առկայությունը, եթե իրավական ակտում՝

1) նշված նորմի կիրառումը պայմանավորված է «կամ» շաղկապով բաժանված պայմաններով,(…):»:

Այս օրենքի մեկ այլ հոդվածի համաձայն՝ նորմատիվ իրավական ակտի նորմը մեկնաբանվում է՝ հաշվի առնելով նորմատիվ իրավական ակտն ընդունելիս այն ընդունող մարմնի նպատակը՝ ելնելով դրանում պարունակվող բառերի և արտահայտությունների տառացի նշանակությունից, ամբողջ հոդվածի, գլխի, բաժնի կարգավորման համատեքստից, այն նորմատիվ իրավական ակտի դրույթներից, ի կատարումն որի ընդունվել է այդ ակտը, տվյալ նորմատիվ իրավական ակտով սահմանված սկզբունքներից, իսկ այդպիսի սկզբունքներ սահմանված չլինելու դեպքում՝ տվյալ իրավահարաբերությունը կարգավորող իրավունքի ճյուղի սկզբունքներից (հոդված 41): Այսպես, Օրենսգրքի 190-րդ հոդվածի 6-րդ մասը սահմանում է, որ ՀՀ հատուկ քննչական ծառայության (այսուհետ նաև՝ Ծառայություն) քննիչները կատարում են Հայաստանի Հանրապետության օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանության մարմինների ղեկավար աշխատողների, պետական ծառայություն իրականացնող անձանց՝ իրենց պաշտոնեական դիրքի կապակցությամբ հանցակցությամբ կամ նրանց կատարած հանցագործությունների, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի 149, 150, 154՛, 154², 314.2, 314.3, 310.1 հոդվածներով նախաքննությունը:

Այս նորմի տառացի մեկնաբանման արդյունքում ներկայումս Ծառայությունը քննում է ինչպես պաշտոնեական դիրքի հետ կապված, այնպես էլ պաշտոնատար անձանց կողմից կատարվող, սակայն պաշտոնեական լիազորությունների կատարումից չբխող հանցագործություններ, որոնց բաժինը քննված ընդհանուր հանցագործությունների թվում այնքան էլ փոքր չէ:

Վիճակագրական տվյալները փաստում են, որ 2016-2018թթ. ընկած ժամանակահատվածում Ծառայության քննիչիների կողմից քննված՝ անձի պաշտոնեական դիրքի հետ չկապված հանցագործությունների մասին գործերը կազմել են ընդհանուր գործերի շուրջ 20%-ը:

ՀՀ հատուկ քննչական ծառայության՝ որպես անկախ, որևէ գերատեսչական շահով չկաշկանդված կառույցի ստեղծումը, պայմանավորված էր պաշտոնատար անձանց կողմից պաշտոնեական դիրքի հետ կապված հանցագործությունների անաչառ, անկաշկանդ, անկողմնակալ, անկախ և արդյունավետ քննության անհրաժեշտությամբ:

Ի սկզբանե, երբ 2007 թվականին ստեղծվեց ՀՀ հատուկ քննչական ծառայությունը, պահանջ կար նաև ապահովելու պաշտոնեական դիրքի հետ չկապված հանցագործությունների քննության անկախությունն ու անկողմնակալությունը: Ուստի, այդ ժամանակ, Ծառայության քննիչների կողմից նմանատիպ գործերի քննությունը նպատակահարմար էր այն առումով, որ Ծառայությունը միակ մարմինն էր, որը չէր գտնվում որևէ կառույցի ենթակայության տակ:

Հետագայում ստեղծվեց նախաքննություն իրականացնող մյուս անկախ մարմինը՝ ՀՀ քննչական կոմիտեն, և դրան զուգահեռ էապես աճեց ծառայությունում քննվող գործերի քանակը, հետևաբար՝ քննիչների ծանրաբեռնվածությունը 2012 թվականի համեմատ (Ծառայության քննիչի ծանրաբեռնվածությունն) ավելացել է ավելի քան չորս անգամ:

Ուստի, ներկայումս պաշտոնեական դիրքի հետ չկապված հանացագործությունների (օրինակ՝ ծեծ, գողություն, ճանապարհային երթևեկության կանոնների խախտման հետ կապված հանցագործություններ և այլն) քննության անկախությունն ու օբյեկտիվությունը կարող է ապահովվել նաև այլ նախաքննական մարմիննների քննիչների կողմից: Դրանով զգալիորեն կթեթևացվի Ծառայության քննիչների ծանրաբեռնվածությունը, ինչը հնարավորություն կտա ավելի մեծ ջանքեր և ժամանակ ուղղել հատկապես կոռուպցիոն հանցագործությունների քննությանն ու բացահայտնմանը:

Հարկ է նկատել, որ Օրենսգրքի 190-րդ հոդվածի 6-րդ մասի ներկայիս մեկնաբանությունը չի բխում այդ նորմի տրամաբանությունից և խաթարում է դրա իմաստն ու բովանդակությունը:

Քրեական գործի քննության բազմակողմանիության, լրիվության և օբյեկտիվության երաշխավորման պահանջը համընդհանուր և պարտադիր բնույթ է կրում բոլոր նախաքննական մարմինների համար, և այն՝ որպես քննչական ենթակայության փոփոխման հիմք նախատեսելը, իրավաչափ համարվել չի կարող: