«Կան դեպքեր, որ իրավապահ մարմինների կողմից պետք է ստանան ամենախիստ գնահատականը, սակայն առանձին դեպքերն ամբողջ համակարգի նկատմամբ նեգատիվ մոտեցում չպետք է ձևավորեն»,- Իրավաբան.net-ի հետ զրույցում նշում է ՀՀ առողջապահության նախարար Արմեն Մուրադյանը, ում հետ խոսել ենք ոլորտում առկա խնդիրների շուրջ:
–Պարոն Մուրադյան պետական պատվերի շրջանակներում բժշկական օգնությունից և սպասարկումից օգտվողները հաճախ դժգոհում են սպասարկման որակից: Վերջին ժամանակներս ի՞նչ քայլեր են ձեռնարկվել այս խնդրի լուծման ուղղությամբ:
-Դիտարկելով խնդիրը, կարող ենք ասել, որ պետական ծրագրերի վերաբերյալ որոշակի լարվածություն ու դժգոհություն լինում է` թե հերթագրումներից, թե աշխատանքների որակից, թե արդյունքներից: Առհասարակ,առողջապահությունը մի ոլորտ է, որտեղ բոլոր երկրներում էլ անվերջանալի խնդիրներ կան: Համակարգերում ծառացած խնդիրները պահանջում են թե ամենօրյա ուշադրություն և թե երկարատև ծրագրերի մշակում։ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը(ԱՀԿ), անշուշտ, շեշտը դնում է որակի ապահովման վրա:
Անկախ նրանից` պետական պատվերի ծրագիր է, վճարովի ծառայություն, թե բուժօգնության այլ տեսակ, մենք պետք է փաստենք՝ չափորոշների պակասն է, որ հիմնականում թույլ չի տալիս գնահատել աշխատանքի որակական կողմը: Մասնավորապես, խոսքը բուժական ծրագրերը գնահատելու արդյունավետության մասին է: Կան որոշակի գործելակարգեր, և քո փաստացի կատարած աշխատանքը պետք է համապատասխանի քո կողմից հռչակված գործելակարգին: Այստեղ լուրջ բացեր ունենք և չենք խուսափում բարձրաձայնելուց: Հավատացեք, որ չի եղել պահ, երբ ուղղակի տեսել ենք խնդիրը և ինչ-ինչ պատճառներով չենք վերհանել:
Հասարակությունը, շնորհիվ լրատվամիջոցների, հասարակական կառույցների, դարձել է ավելի իրազեկ և առկա խնդիրների լուծման առումով՝ ավելի պահանջատեր: Այս մոտեցումը մեզ ուրախացնում է և պարտավորեցնում ավելի խստացնել գործելակարգերը, մշակել նոր ուղեցույցներ, որպեսզի լարվածություններն ու դժգոհությունները նվազեն:
–Իսկ բուժօգնության ո՞ր ոլորտներն են, որ Ձեր նշած գործելակարգերը համեմատաբար ավելի կանոնակարգված են և ավելի քիչ բողոքներ են լինում:
-Առանձին ոլորտներ, մասնավորպես, ծննդօգնությունը, համեմատաբար ավելի հագեցած է գործելակարգերով և ուղղեցույցներով, բայց կան բացեր նաև այստեղ: Ուստի մենք ամեն օր փորձում ենք լուծել, միջազգային փորձը տեղայանացնել մեր իրականության մեջ և փաստացի ներդնել մի համակարգ, որը թույլ կտա և հիվանդներին,և բժիկներին պաշտպանված լինել, որովհետև այսօր միայն հասարակությունն ու սպառողը չունեն դրա կարիքը։ Բժիշկն էլ հասարակությունից դուրս չէ և նույնպես պետք է պաշտպանված լինի, որ իր գործունեության արդյունքն էլ արդյունավետ լինի:
–Խոսեցիք ծննդօգնության ոլորտի մասին: Վերջին շրջանում Երևանում երեք ծննդկանի մահվան դեպք գրանցվեց: Թեև քրեական գործ է հարուցված և նախաքննություն է ընթանում, բայց Ձեր կարծիքն եմ ուզում լսել հարցի վերաբերյալ, և նաև խնդրում եմ պատասխանել, թե նախորդ տարիների հետ համեմատած մայրական մահացության ցուցանիշը նվազե՞լ, թե՝ աճել է:
-Քրեական գործը իրավապահների տիրույթում է գտնվում, այդ պատճառով այն չեմ մեկնաբանի։ Մայրական մահացության ցուցանիշը ոչ միայն մայրական առողջության վիճակն արտացոլող կարևորագույն ցուցանիշն է, այլև բնութագրում է երկրի զարգացվածությունը։ Անկախ ամեն ինչից անգամ մեկ դեպքը մենք դիտարկում ենք որպես ողբերգություն, այլ ոչ՝ վիճակագրություն:
Այնուամենայնիվ, եթե վեր հանենք այդ վիճակագրությունը, ապա 1990թ. մայրական մահացության ցուցանիշը եղել է 53 (100.000 կենդանածնի հաշվով), 2000թ.-ին` 71, 2014թ.-ին` 18.6: Տարեկան մենք ունենում ենք շուրջ 43 հազար ծննդաբերություն, հղիության 7 հազար կամովին ընդհատում, մոտ 2 հազար` բժշկական ցուցումներով ընդհատում և շուրջ 3.5 հազար ինքնաբեր վիժում։ Տարեկան արձանագրվում է հղիության շուրջ 18 հազար ախտաբանություն։ Նրանցից 1-ից 2 %-ի մոտ ախտաբանությունն ընթանում է ծայրահեղ ծանր` կյանքին վտանգ սպառնալով։ Նման դեպքերն ԱՀԿ-ի կողմից բնորոշվում են որպես մազից կախված կրիտիկական դեպքեր: Մեր մասնագետների բարձր պրոֆեսիոնալիզմի, առկա գործելակարգերի և չափորոշիչների կիրառման շնորհիվ բազմաթիվ կյանքեր են փրկվում։ Չնայած ձեռնարկվող քայլերին, անցյալ տարի ունեցանք մայրական մահացության չարաբաստիկ 8 դեպք, այս տարի նման 5 դեպք է գրանցվել:
–Իսկ ի՞նչ քայլեր են ձեռնարկվում այս ցուցանիշները նվազեցնելու ուղղությամբ:
-Խնդրի լուծումը վերահսկողության դաշտում է դեռ 1995 թվականից, երբ հաշվի առնելով մայրական մահացության բարձր ցուցանիշները` մշակվեցին երկարատև ազդեցության մի քանի ծրագրեր: Ի դեպ, այն ժամանակ երկրում արձանագրվել է շուրջ 45.5 հազար ծնունդ և շուրջ 31 հազար աբորտ։ Տարիներ անց ապացուցվեց ընտանիքի պլանավորման ծրագրի արդյունավետությունը, ինչի շնորհիվ հղիության արհեստական ընդհատումների ցուցանիշը 1995-ի 12.000-ից 2014թ. իջավ մինչև 6.040-ի։ Ըստ ժողովրդագրական առողջապահական հարցերի հետազոտության տվյալների (2000, 2005, 2010թթ.) պտղաբեր տարիքի կնոջն ընկնող աբորտների միջին թիվը կրճատվել է շուրջ 3 անգամ (2000թ.` 2.6, 2010թ.` 0.8)։ Այս ամենը մեծապես նպաստել է վերարտադրողական տարիքի կանանց առողջության բարելավմանը։ Մինչդեռ ժամանակին այս ծրագրի նկատմամբ խիստ բացասական արձագանքներ եղան անգամ հանրային ճանաչում ունեցող անհատների կողմից։
Իհարկե, ծննդօգնության պետական հավաստագրի ներդրումն ուղղակիորեն բարձրացրեց ծնելիության ցուցանիշն ու մատչելիությունը: Պակաս կարևոր չէ 15 տարեկան աղջիկների առողջության սկրինինգային ծրագիրը, որի շրջանակում աղջիկներն անցնում են բժշկական զննում` վերարտադրողական ֆունկցիայի շեղումների վաղ հայտնաբերման և բուժման նպատակով։ Կուզեի անդրադառնալ երեխայի կյանքի առաջին 1000 օրվա ծրագրին, որի մեջ ներառվում է հղիության տևողությունը և մանկան կյանքի առաջին 2 տարին` որպես հետագա առողջության համար ամենակարևոր շրջան։ Նշեմ նաև արագ արձագանքման ծառայության ներդրման, շրջիկ գինեկոլոգիական թիմերի ձևավորման մասին։
Սրանց կարելի է ավելացնել բազմաթիվ այլ, այդ թվում` կանխարգելիչ ծրագրեր։ Նախարարին կից գործող Մանկաբարձության և գինեկոլոգիայի խորհրդում մահվան դեպքերին հավասարազոր սկսել ենք քննարկել նաև կրիտիկական դեպքերը։ Այս ամենի արդյուքնում մեզ հաջողվել է զգալի նվազեցնել մայրական մահացության միջին եռամյա ցուցանիշը` այն հասցնելով 18.6-ի:
Ի դեպ, ԱՊՀ երկրներում այդ ցուցանիշը 29.3 է։ Հայաստանում արձանագրվում են նույնքան դեպքեր, որքան Արևելյան Եվրոպայում։ Իսկ Արևմտյան Եվրոպան մայրական մահացության ինդեքսը 5 է, ինչը ձգտում են հասցնել 0-ի։ Այս նպատակին հասնելու համար մենք դեռևս շատ անելիքներ ունենք` ինչը պարտադրում է մշտապես նոր քայլեր ու միջոցառումներ ձեռնարկել:
–Առողջապահության նախարարությունը օրինագիծ է մշակել, որով արգելվում է սեռով պայմանավորված աբորտները, խնդրում եմ նշենք, թե ինչ փոփոխություններ են նախատեսվում օրինագծով:
-Նախագծում երեխայի սեռի մասին մինչև հղիության 30-րդ շաբաթը ծնողին սեռի մասին չհայտնելու դրույթ չկա։ ՀՀ կառավարության 2015 թվականի հուլիսի 2-ի նիստում հավանության է արժանացել և ՀՀ Ազգային ժողով է առաքվել «Մարդու վերարտադրողական առողջության և վերարտադրողական իրավունքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» և «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքների նախագծերի փաթեթը, որով էականորեն խստացվել են հղիության արհեստական ընդհատման հետ կապված օրենսդրական կագավորումները, հստակեցվել են սեռով պայմանավորված հղիության ընդհատման հետ կապված հարցերը, վարչական պատասխանատվություն է առաջարկվել սահմանել այն բուժաշխատողների նկատմամբ, որոնք կխախտեն օրենքով սահմանված պահանջները: Սակայն որքան էլ փորձենք օրենքով սահմանափակել հղիության սեռով պայմանավորված ընդհատումները, ամենաազդեցիկը, կարծում եմ, հոգեբանական և մենտալ մոտեցումն է` հասարկության մեջ աղջիկ երեխայի անհրաժեշտության ու կարևորության գաղափարի ձևավորումը: Ուլտրաձայնային հետազոտության բոլոր սենյակներում աղջիկ երեխաների նկարեր են փակցված: Մենք չենք ուզում խիստ ազդեցիկ տարրեր կիրառել` ապագա ծնողները երեխայի սրտի բաբախյունը, թաթիկը տեսնեն, բայց փորձել ենք քննարկել ուղղակի հնարավոր մեխանիզմներ:
Պետությունը ծնողին թույլ է տալիս այդ գործողությունն իր կամքով իրականացնել մինչև հղիության 12-շաբաթականը, իսկ մինչև 22 շաբաթականը թույլատրելի է բժշկական ցուցումներով: Եթե նայենք ծնունդների վիճակագրությանը, ապա համամասնությունն այսպիսին է՝ 100 աղջիկ` 106 տղայի դիմաց: 7 հազար հղիության ընդհատումների 15 տոկոսը պայմանավորված է նրանով, որ երրորդ երեխան չեն ուզում աղջիկ լինի:
-Իսկ ինչո՞վ է պայմանավորված, որ օրենքով արգելված այդ գործողության դեպքում սահմանված են վարչական տուգանքները տարբեր չափեր՝ 40 հազարից մինչև 150 հազար դրամ:
-Դա պայմանավորված է վարչական խախտման ծանրությամբ։ Օրինակ, բժշկի կողմից հղիության արհեստական ընդհատումից առաջ կնոջը հնարավոր բացասական հետևանքների վերաբերյալ անվճար խորհրդատվություն չտրամադրելը, հղիության արհեստական ընդհատումից անմիջապես առաջ հղի կնոջը վերջնական որոշում կայացնելու օրենքով նախատեսված ժամանակահատված չտրամադրելը։ Այս բոլոր խախտումները տարանջատվել են: Մեկ տարվա ընթացքում նույն արարքը երկրորդ անգամ կրկնվելու դեպքում նախատեսվում է տուգանքի կրկնապատիկ չափը։
–Պարոն Մուրադյան, սպառողները հաճախ խնդիրներ են ունենում դեղորայքի շուկայում` էական տարբերություն նկատելով Հայաստանում և արտասահմանում գնված դեղերի ազդեցության միջև: Խնդիր է նաև դեղորայքի հայերեն մակնշումը: Արդյո՞ք նախարարությունը իրականացնում է համապատասխան վերահսկողություն այս ոլորտում:
-Ըստ օբյեկտիվ ցուցանիշների, որը գրանցում է մեր Դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոնը, դրանք հավասարազոր դեղամիջոցներ են: Ինքնաներշնչումից մարդը կարողանում է թերապևտիկ արդյունք ստանալ։ Ես նաև չեմ բացառի, որ հնարավոր է օբյեկտիվ տարր լինի։ Բայց մենք ամեն ինչ անում ենք, որպեսզի դաշտը խիստ վերահսկողության տակ պահենք, որ Հայաստան բերվող դեղերը որևիցէ կերպ չզիջեն դրսում շրջանառության մեջ գտնվողներին:
Իսկ մակնշման հետ կապված ասեմ, որ նման պահանջ օրենսդրորեն ամրագրված է «Դեղերի մասին» ՀՀ նոր օրենքի նախագծում, որն այս պահին գտնվում է Ազգային ժողովում։ Ասեմ նաև, որ նոր օրենքն անհամեմատ խստացնելու է դեղերի շրջանառության հսկողությունը` սկսած արտադրումից մինչև սպառողին հասնելը:
–Խոսենք նաև մարզային բուժհաստատությունների ծառայությունների որակի ու կադրերի մասին, ի՞նչ քայլեր են ձեռնարկվում, որպեսզի մարզային հիվանդանոցները նույնպես ունենան տեխնիկապես և որակապես հագեցած պայմաններ:
-Այսօր մարզերում կադրային քաղաքականությունը լուրջ խնդիր է։ Մի կողմից կադրերի ծերացում է գնում, մյուս կողմից՝ արտահոսք դեպի մայրաքաղաք: Բայց ունենք խնդրի լուծմանն ուղղված մի քանի ծրագրեր։ ՀՀ կառավարությունը 2015թ.-ին առաջին անգամ պետական բյուջեից ֆինանսական միջոցներ է հատկացրել երիտասարդ նեղ մասնագետների վերապատրաստումներն արտասահմանյան առաջատար կլինիկաներում կազմակերպելու և նրանց առաջավոր փորձը Հայաստանում ներդնելու համար։ Առաջնահերթությունը տրվում է մարզերում աշխատող մասնագետներին։ Միաժամանակ մոտ ապագայում օրենսդրորեն կամրագրվեն Հայաստանում շարունակական մասնագիտական զարգացման կրեդիտային համակարգի ներդրումը, ինչպես նաև առողջապահական համակարգի զարգացման համար անհրաժեշտ մի շարք եզրույթներ և ձևակերպումներ։
Միաժամանակ Երևանի Մ. Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի նպատակային կլինիկական օրդինատուրայում և արտերկրում պետական բյուջեի միջոցներով ուսում ստացողների հետ պայմանագիր է կնքվում,որպեսզի ավարտելուց հետո 3 տարի մարզերում աշխատեն: Իհարկե, մարզերում ևս պետք է փորձեն բարելավել բժշկի սոցիալական վիճակը, բարենպաստ միջավայր և վերաբերմունք ստեղծեն այն բժշկի նկատմամբ, որը ծառայում է ժողովրդին՝ հաղթահարելով շատ անգամ ոչ այնքան արդարացված քննադատությունը:
Ինչ վերաբերվում է սարքավորումներին ապա գրեթե բոլոր մարզերում, բացի մեկից, մենք ունենք նոր և ժամանակակից կենտրոններ, առանձին մարզերում երկու-երեք կենտրոն` ոչ միայն վերանորոգված, այլ նոր կառուցված շենքեր` վերազինված ամենաժամանակակից սարքերով:
–Եվ վերջում անդրադառնանք բժշկական սխալներին, նախարարի գնահատականը դրանց վերաբերյալ:
-Բժշկական սխալները հանցագործություններ չեն: Դրանք չնախատեսված գործընթացներ են, որոնք կարող են պայմանավորված լինել հիվանդության զարգացմամբ, անատոմիական առանձնահատկությամբ ևայլ գործոններով: Համենայն դեպս, սա խիստ տարբերվում է կանխատեսվող այն ընթացքից, որն ակնկալվում էր բժշկի և հիվանդի կողմից: Իսկ բժշկական հանցագործությունները լրիվ այլ են։ Դրանք քրեորեն պատժելի արարքներ են` համապատասխան հոդվածներով ամրագրված, օրինակ, անզգուշ սպանությունը, պարտականությունների ոչ պատշաճ կամ
անբարեխիղճ կատարումը կամ առհասարակ չկատարելը: Բոլոր դեպքերում մենք պետք է լինենք հետևողական։ Ես հույս ունեմ, որ մեր բժիշկներն արհեստավարժորեն կապավինեն ապացուցողական բժշկութան, միջազգային փորձի վրա հիմնված մեր գործերակարգերին ու ուղեցուցյցներին և դրան գումարելով գթասրտությունը` մեր հասարակության մեջ կզբաղեցնեն իրենց հարիր տեղը:
Հարցազրույցը՝ Լաուրա Մամյանի
Լուսանկարները` Ալեքսանդր Սարգսյանի
