Արդարադատության նախարարությունը հանրային քննարկման է ներկայացրել «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում լրացումներ և փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը, որի ընդունումը հնարավորություն կընձեռի ստեղծել և ներդնել դատական միասնական էլեկտրոնային կառավարման համակարգ, որը կապահովի քաղաքացիական գործերի մեկ ատյանի դատարանից մեկ այլ ատյանի դատարան և միևնույն ատյանի դատարանի նստավայրերի միջև փոխանցումը, ինչպես նաև կողմ-կողմ, կողմ-դատարան ծանուցման արդյունավետ համակարգի գործարկումը, որի արդյունքում հնարավոր կդառնա դատարան ապացույցներ ներկայացնելը, միջնորդություններ և դատավարական այլ գործողություններ կատարելն էլեկտրոնային եղանակով։
Էլեկտրոնային համակարգերի ներդրումը կնպաստի ժամանակի խնայմանը, ծախսերի նվազեցմանը ինչպես դատարանների, այնպես էլ դատավարության մասնակիցների համար:
Iravaban.net-ը հայտնում է, որ ըստ նախագծի հիմնավորման՝ առաջարկվող իրավակարգավորումները նպատակ են հետապնդում թեթևացնել դատարանների ծանրաբեռնվածությունը, նպաստել էլեկտրոնային գործիքների կիրառմամբ գործերի առավել արագ քննությանը, դատարանների և դատավարության մասնակիցների ռեսուրսների խնայմանը, քաղաքացիական գործերի ողջամիտ ժամկետում քննության ապահավմանը։
Նախագծով առաջարկվում է օրենսդրական փոփոխությունները հիմնվում են հետևյալ հայեցակարգային սկզբունքների վրա.
- Էլեկտրոնային դատավարության համակարգերի ներդրումն ինքնին չի հանգեցնելու ավանդական դատավարությունների վերացմանը։ Ողջամիտ է նախատեսել, որ առնվազն մոտակա մի քանի տարիների ընթացքում դատավարության մասնակիցները պետք է հնարավորություն ունենան «ընտրել»՝ օգտագործել համապատասխան էլեկտրոնային համակարգերը, թե ոչ։ Այսինքն՝ առնվազն մոտակա մի քանի տարիների ընթացքում դատավարության ավանդական կարգը շարունակելու է գործել անփոփոխ։
Այս առումով, հարկ է նշել, որ օրենսդրական փոփոխությունները և լրացումները ընթանալու են ոչ թե ներկայումս գործող դատավարական նորմերը փոփոխելու, այլ՝ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում նոր գլուխ՝ «Էլեկտրոնային եղանակով իրականացվող դատավարական և այլ գործողությունների առանձնահատկությունները» ներդնելու ճանապարհով։
- Կատարվելիք լրացումները վերջնարդյունքում պետք է ստեղծեն այնպիսի իրավիճակ, որ էլեկտրոնային համակարգի միջոցով, պատշաճ կերպով և համակարգի կողմից տրամադրվող գործիքակազմին համահունչ եղանակով ներկայացված հայցադիմումները, դիմումները և բողոքները դատարանի կողմից քննության ընդունելու (վարույթ ընդունելու) հարցում առկա չլինեն ձևական դատավարական խոչընդոտներ։
- Կատարվելիք լրացումները (իրավանորմերը) վերջնարդյունքում պետք է ստեղծեն այնպիսի իրավիճակ, որ էլեկտրոնային համակարգի միջոցով, պատշաճ կերպով և համակարգի կողմից տրամադրվող գործիքակազմին համահունչ եղանակով կատարված ցանկացած գործողություն ունենա նույն դատավարական հետևանքները, որը կունենար ավանդական եղանակով կատարված համանման գործողությունը։
- Առաջարկվող լրացումներով մասնավորապես՝
1) սահմանվել և տարանջատվել է «էլեկտրոնային եղանակով վարվող գործ» և «նյութական եղանակով վարվող գործ» հասկացությունները,
2) սահմանվել է, որ «էլեկտրոնային վարվող գործը» իր մեջ ներառում է բոլոր այն փաստաթղթերը, որոնք ձևավորվել են (ստեղծվել են) կամ ներկայացվել են համակարգի միջոցով, ինչպես նաև բոլոր այն փաստաթղթերի «սքանավորված» (scanned) տարբերակները, որոնք ներկայացվել են «ավանդական» եղանակով։
3) սահմանվել է, որ «նյութական եղանակով վարվող գործը» իր մեջ ներառում է բոլոր այն փաստաթղթերը, որոնք ներկայացվել են ավանդական եղանակով, ինչպես նաև՝ բոլոր այն փաստաթղթերի տպված (printed) տարբերակները, որոնք ձևավորվել են (կամ ստեղծվել են) կամ ներկայացվել են համակարգի միջոցով։
4) սահմանվել է, որ դատարանն ամեն դեպքում պարտավոր է միաժամանակ վարել և՛ «թղթային», և´ «էլեկտրոնային» գործեր, որոնց պարունակությունը բովանդակային առումով պետք է լինի համարժեք։
Իհարկե, նման տարբերակի կիրառումը սկզբնական շրջանում կարող է աշխատատար լինել դատարանների աշխատակազմերի համար։ Սակայն այն հնարավորություն կտա լուծել երկու էական հարց. 1) այս տարբերակի կիրառումը գործին մասնակցող անձանց թույլ կտա ցանկացած պահի և առանց որևէ խնդրի «անցում» կատարել ավանդական դատավարությունից դեպի էլեկտրոնային դատավարություն (ինչն անհրաժեշտ է էլեկտրոնային համակարգի «առաջխաղացման» տեսանկյունից) կամ հակառակը (ինչն անհրաժեշտ կլինի այն դեպքերում, երբ անձը որևէ պատճառով կզրկվի հասանելի տեխնիկական միջոցներից), 2) գործին մասնակցող անձանց արդար դատաքննության և դատարանի մատչելիության իրավունքների ապահովման տեսանկյունից՝ այս տարբերակի կիրառումը հնարավորություն կտա խուսափել դատական ակտերի հնարավոր բեկանումներից և ըստ այդմ՝ դատավարական ժամկետների անհարկի ձգձգումներից։
5) Եթե գործին մասնակցող բոլոր անձինք գործի շրջանակներում օգտագործում են էլեկտրոնային համակարգը, ապա դատարանն իրավունք ունի որոշակի կազմակերպչական գործողությունների շրջանակ (օրինակ՝ դատական գործի ուղարկումը մեկ ատյանից մեկ այլ ատյան) կատարել միայն էլեկտրոնային եղանակով։
6) Եթե գործին մասնակցող անձանց միայն մի մասն է գործի շրջանակներում օգտագործում էլեկտրոնային համակարգը (կամ եթե գործին մասնակցող որևէ անձ գործի շրջանակներում չի օգտագործում էլեկտրոնային համակարգը), ապա դատարանը որոշակի կազմակերպչական գործողությունների շրջանակ պետք է կատարի և՛ ավանդական, և՛ էլեկտրոնային եղանակներով։
7) Անձը կարող է համարվել գործի շրջանակներում էլեկտրոնային համակարգն օգտագործող, եթե տվյալ գործի շրջանակներում էլեկտրոնային համակարգի միջոցով կատարել է առնվազն մեկ գործողություն և դրանից հետո չի ներկայացրել դիմում առ այն, որ իր մոտ առկա է էլեկտրոնային համակարգն օգտագործելու անհնարինության իրավիճակ։ Ընդ որում, նախագծով հստակ սահմանվել է այն սուբյեկտների շրջանակը, ովքեր պետք է օգտագործեն էլեկտրոնային համակարգը, մասնավորապես փաստաբանները, սնանկության գործով կառավարիչներև և գնումների հետ կապված վեճերով վարույթում պատասխանողը։
- Նախագծում հաշվի են առնվել հետևյալ հանգամանքները․
1) դատավարական մի շարք պարտականություններ, որոնք կիրառելի են «ավանդական» եղանակով ընթացող դատավարություններում, չեն կարող կիրառելի լինել էլեկտրոնային եղանակով ընթացող դատավարություններում (օրինակ՝ այն պատճառով, որ այդ դատավարական պարտականություններն էլեկտրոնային համակարգն օգտագործելու դեպքում կատարվելու են ինքնաշխատ կերպով),
2) մի շարք դատավարական գործողությունների կատարումն էլեկտրոնային եղանակով օբյեկտիվորեն անհնարին է։
- Ի թիվս որոշ այլ դատավարական ինստիտուտների, համապատասխան փոփոխությունները կատարելիս կարգավորում է տրվել հետևյալ հարցերը.
– Դատավարական փաստաթղթերի ներկայացման և ուղարկման կարգ,
– Դատական ակտերի կայացման և ուղարկման կարգ,
– Դատական ծանուցումներ և «պատշաճ ծանուցում» հասկացություն,
– Պետական տուրքի վճարումներ և պետական տուրքի «վճարումը հավաստող պատշաճ ապացույց» հասկացություն,
– Ապացույցների ներկայացման կարգ և բնօրինակ հանդիսացող փաստաթղթերի կամ դրանց պատշաճ վավերացված պատճենների ներկայացման առանձնահատկություններ,
– Էլեկտրոնային ստորագրության կիրառում և դատավարական փաստաթղթերն ու դատական ակտերը պատշաճ ստորագրված և հաստատված համարելու վերաբերյալ կարգավորումներ։
