2014թ. նոյեմբերին Հայաստանի Առողջապահության նախարարությունը քննարկման ներկայացրեց ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի հետ համատեղ մշակված «Ցորենի ալյուրի հարստացման վերաբերյալ» օրենքի նախագիծը, որով նախատեսվում է մեր հանրապետությունում  օգտագործվող ցորենի ալյուրի մեջ ֆոլաթթվի և երկաթի պարտադիր ավելացում:

Հանրապետության բնակչության կողմից այդ հարցին բացասական վերաբերմունքը դրդեց մեզ ծանոթանալու գիտական գրականությանը և հարցը քննարկել Կենսաքիմիկոսների հայկական ասոցիացիայում: 27. 05. 2015-ին մենք արտահայտեցինք այդ օրենքի դեմ մեր հստակ ձևավորված կարծիքը:

Դրանից հետո հանդիպեցինք Հայաստանի Առողջապահության նախարար պրն. Ա. Մուրադյանի հետ: Տեղի ունեցավ երկկողմ կարծիքների փոխանակում: Ըստ նախարարի, բարձրակարգ գիտական կենտրոնների հետազոտությունների հիման վրա Հայաստանի ամերիկյան համալսարանում պատրաստվել է ակնարկ, որը լիովին հաստատում է Հայաստանում ֆոլաթթվով և երկաթով ալյուրի հարստացման անհրա­ժեշտությունը:

Այդ ակնարկի էլեկտրոնային տարբերակը մեր խնդրանքով տրամադրվեց մեզ (շնորհակալություն նախարարի մամլո քարտուղար տկն. Անահիտ Հայթայանին):

Սակայն, ինչպես ակնարկում բերված նյութերը, այնպես էլ դրանցից բխող հեղինակի (Անի Մովսիսյան) եզրահանգումները հաստատեցին մեր ունեցած այն կարծիքը, որ Հայաստանում ալյուրի հարստացումն անթույլատրելի է:

Ստորև ներկայացնում ենք վերը նշված ակնարկի հիման վրա խնդրո առարկայի վերա­բեր­յալ մեր կարծիքը:

Կարծիք

«FORTIFICATION OF WHEAT FLOUR WITH FOLIC ACID AND IRON. BENEFITS AND RISKS» «Ֆոլաթթվով և երկաթով ցորենի ալյուրի հարստացում՝ օգուտները և ռիսկերը» Անի Մովսիսյանի (Հայաստանի ամերիկյան համալսարան) գիտական գրականության տվյալներն ամփոփող հոդվածի վերաբերյալ:

Հեղինակավոր գիտական կենտրոնների  87 հետազոտությունների արդյունք­ների և Առողջապա­հու­թյան համաշխարհային կազմակերպու­թյան երաշխավորություն­ների հիման վրա հեղինակը գալիս է հետևյալ եզրահանգմանը՝

Ալյուրի հարստացման ծրագրերը պետք է խստորեն հսկվեն, համապատասխանեն հնա­րավոր կողմնակի ազդեցություններին վերաբերող նոր գիտական տվյալներին և իրակա­նացվեն հաշվի առնելով հետևյալ ելակետային գործոնները.

• բնակչության սնուցիչների կարիքները և անբավարարությունը
• հարստացված ալյուրի սպառման նկարագիրը
• ալյուրի վրա հարստացուցիչների զգայական և ֆիզիկական ազդեցությունը
• հարստացուցիչների կենսամատչելիությունը և յուրացումը
• բնակչության կողմից օգտագործվող այլ սննդամթերքի հարստացումը
• բնակչության և առանձին ենթախմբերի կողմից վիտամինահանքային հավելումների օգտագործումը
• ծախսերը և օգուտները

Վերը նշված գործոնները և հոդվածում բերված գիտական տվյալները վկայում են, որ անթույլ­ատրելի է Հայաստանում օգտագործվող ալյուրի 80%-ի հարստացումը, այն դեպքում, երբ մնացած 20%-ը արտադրվում է գյուղական ձեռնարկություն­ներում և գործնականում անհասանելի է քաղաքի բնակչությանը: Ստորև թվարկում ենք հոդվածից վերցված մեր կարծիքը հիմնավորող մի քանի դրույթներ:

Ինչու՞ չի կարելի ալյուրը հարստացնել ֆոլաթթվով

1. Ֆոլատ անբավարարությունը տարածված է ֆոլատների ցածր պարունակություն ունեցող թեփազերծված հացազգիներ շատ օգտագործող և ֆոլատների բարձր պարունակությամբ օժտված կանաչեղեն, լոբազգիներ, մրգեր, խմորասնկեր և լյարդ քիչ օգտագործող բնակչության մոտ: Մենք բոլոր հիմքերն ունենք համարելու Հայաստանի բնակչությունը շատ կանաչեղեն օգտագործող, և միայն դրանից ելնելով, հերքել բնության մեջ գոյություն չունեցող սինթետիկ ֆոլաթթվով հարստացված ալյուրի օգտագործումը մեր երկրում: Սինթետիկ ֆոլաթթուն օրգանիզմի համար օգտագործելի է դառնում միայն լյարդում որոշակի ֆերմենտի օգնությամբ բնական տեսակի ֆոլատի փոխարկվելուց հետո։ Ժամանակակից գիտական արդյունքները վկայում են, որ մարդկանց այդ ֆորմենտի գործունեությունը շատ թույլ է, որի պատճառով չձևափոխված ֆոլաթթուն հայտնվում է արյան շրջանառության համակարգում և կուտակվում է՝ հանգեցնելով բազմաթիվ բացասական հետևանքների։
2. Հղի և կերակրող կանաց համար ֆոլատ համարժեքի նորման կազմում է օրական 600 և 500 մկգ համապատասխանորեն: Մնացած բնակչության համար այն կազմում է 400 մկգ: 60-ից բարձր տարիքի մարդկանց մոտ 200 մկգ-ից ավել օգտագործումը աղիների քաղցկեղի և ադենոմայի առաջացման վտանգ է ներկայացնում: Հարց է առաջանում՝ Բնակչության ո՞ր տոկոսն են կազմում հղի կանայք, և ինչպե՞ս կարելի է կարգավորել այդ տարբերությունները ալյուրի համընդհանուր հարստացման դեպքում, եթե հայերը հայտնի են հացի շատ օգտագործմամբ, այլ կերպ ասած, հացակեր ժողովուրդ են: Ընդ որում, հացը հենց սոցիալապես անապահով տարեցների սննդի հիմնական միջոցն է: Հարկ է նշել նաև, որ որոշ երկրներում ֆոլատ համարժեքի օրական հանձնարարելի չափաքանակը զգալի ցածր է, օրինակ, Անգլիայում 200 մկգ է։
3. Հարստացման գործընթացում օգտագործվող ֆոլաթթվի (պտերիլմոնոգլուտամի­նաթթու) ֆիզիոլոգիական չափաբաժնի 86% չի կենսաձևափոխվում և մնում է լյարդի դռներակում: Հետևաբար, ֆոլաթթվով ալյուրի հարստացումը բերում է օրգանիզմում դրա կուտակմանը: Այդ կուտակումը հղի է ամենատարբեր վտանգավոր հետևանքներով: Մինչդեռ սննդում պարունակվող բնական ֆոլատը (5-մեթիլտետ­րահիդ­րոֆոլաթթու) լիովին յուրացվում է օրգանիզմի կողմից: Ուստի հարստացման ծրագրերում անհրաժեշտ է գոնե օգտագործել ֆոլատի բնական ձևերը՝ պարզապես ալյուրին ավելացնել ցորենի թեփ, ոչ թե ֆոլաթթու:
4. Հայտնաբերվել է, որ ֆոլաթթվով չհարստացված սննդով սնվող բնակչության խմբում ինսուլտի առաջացման հավանականությունը 0,88 է, մասնակի հարստացված խմբում՝ 0,91, իսկ լրիվ հարստացված խմբում՝ 0,94 է (р<0,05): Մեկնաբանություններն ավելորդ են:
5. Նախքան ալյուրը հարստացնելը, անհրաժեշտ է անցկացնել բնակչության տարբեր շերտերի և տարիքի արյան մեջ ֆոլատի, վիտամին В₁₂-ի, երկաթի, ցինկի, պղնձի պարու­նա­կության անալիզ, և միայն դրա արդյունքների հիման վրա ալյուրի հարստացման վերաբերյալ որոշում ընդունել:
6. Ասվում է, որ 5 տարվա հետազոտության ընթացքում ֆոլաթթվի օգտագործումը «էականորեն» չի փոխել քաղցկեղի տարբեր ձևերով հիվանդանալու հաճախականու­թյունը: Բավարա՞ր է արդյոք հետազոտման 5 տարի ժամկետը:

Ալյուրը երկաթով հարստացնելու վերաբերյալ 

Հոդվածում բերված է՝ «Սակավարյունությունը դիտարկվում է որպես հանրային առողջա­պա­հության պրոբլեմ, եթե դրա տարածվածությունը պոպուլյացիայում >5%-ից: Ընդ որում, երկաթի անբավարարությանը բաժին է ընկնում սակավարյունության բոլոր դեպքերի միայն 50%-ը»: Հղված աղբյուրը ներկայացնում է սակավարյունության որպես հանրային առողջապահության խնդրի նշանակալիությունը՝ ողջ բնակչության շրջանում սակավարյունության տարածվածության հիման վրա։ Նշված է, որ արդյունաբերական երկրների մեծ մասում սակավարյունության տարածվածությունը հղի կանանց շրջանում կազմում է շուրջ 20%: Այնինչ, Հայաստանում վերջին 10 տարիների ընթացքում ցուցանիշը տատանվել է 10,7%-13,6% միջև, և 2014թ–ին հղիների 12,1%–ի մոտ է սակավարյունություն գրանցվել, ինչը մեղմ խնդիր է անգամ սակավարյունության մեծագույն ռիսկի ենթակա հղիների համար։ Ի դեպ, ԱՀԿ 2006թ-ի հանձնարարականների համաձայն, սննդի պարտադիր հարստացումը հարմար է հանրային առողջապահության լուրջ կարիքի կամ ռիսկի դեպքերում։ Արդյո՞ք սակավարյունության տարածվածությունը հանրային առողջապահության լուրջ խնդիր է Հայաստանում, եթե անգամ հղիների շրջանում այն միջին մեղմության խնդիր է։ 

1. Անհրաժեշտ է երկաթի անբավարարության վտանգ ունեցող խմբերում նախօրոք գնահատել երկաթի օգտագործումը, սննդակարգում դրա կենսամատչելիությունը, համեմատել այս երկու մեծությունները և եզրակացության գալ սննդակարգում դրա անբավարա­րու­թյան մասին: Դրա հիման վրա է որոշվում թիրախային  խմբում  ալյուրի օգտագործման օրական միջին չափաբաժնում երկաթի ավելացումը: Եթե երկրում չկան նման մեթոդներ, ալյուրը երկաթով կարելի է հարստացնել միայն, եթե կանանց և երեխաների մոտ հենց երկաթի անբավարարությունով պայմանավորված սակավարյունությունը բարձր է 5%-ից: Ալյուրի հարստացման ծրագիրը պետք է նպատակաուղղված լինի թիրախային խմբերում երկաթի անբավարարության նվազեց­մանը 10%-ից պակաս, և երկաթի անբավարարությամբ սակավարյունության՝ 5%-ից պակաս: Նշենք, որ հղված աղբյուրում հստակ սահմանված է, որ երկաթի անբավարարություն և հեմոգլոբինի ցածր արժեք ունեցող անձինք են համարվում երկաթի անբավարարությամբ պայմանավորված սակավարյունություն ունեցողներ։ Հայաստանում նույնիսկ հղիների մոտ չի հետազոտվել, թե արդյո՞ք նրանց սակավարյունությունը երկաթի անբավարարության հետևանքով է։ Ավելին. հայերի շրջանում ժառանգական հեմաքրոմատոզի (որի դեպքում կտրուկ ավելանում է երկաթի ներծծումն աղիներում) տարածվածության որևէ հետազոտություն նույնպես երբևէ չի արվել։
2. Երկաթի անբավարարությամբ երեխաների համար անհրաժեշտ է ունենալ նպատակային կանխարգելիչ ծրագիր, քանի որ դրա ավելցուկը վնասակար է երեխաների համար։
3. Երկաթով հարստացված ալյուրի օգտագործման հիմնական վտանգը օրգանիզմում երկաթի ավելցուկի առաջացումն է, որը վնասակար է բոլոր տարիքի մարդկանց համար։
4. Դանիան և Շվեդիան հրաժարվել են ալյուրը երկաթով հարստացնելուց օրգանիզմի վրա երկաթի ազդեցության և բնակչության մոտ  դրա կուտակման հնարավոր վտանգից ելնելով:

Նշենք նաև, որ բացի Ա. Մովսիսյանի հոդվածից, ալյուրի հարստացման վնասների և օգուտների վերաբերյալ վերջին մեկ տարում ստեղծվել են գիտական գրականության տվյալներն ամփոփող մի շարք այլ հոդվածներ, որոնք կասկած չեն հարուցում, որ Հայաստանում ցորենի ալյուրի հարստացումը ֆոլաթթվով և երկաթով անթույլատրելի է:

Ի դեպ, Ա. Մովսիսյանի ակնարկի վերաբերյալ մեր կարծիքը ուղարկեցինք Առողջապահության նախարարի մամլո քարտուղար տկն. Ա. Հայթայանին, սակայն ի պատասխան մեր հեռախոսազանգի, նա ասաց, որ իրենք ունեն իրենց կարծիքը:

Գևորգ Գևորգյան

Կենսաբանական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, կենսաքիմիկոսների հայկական  ասոցիացիայի նախագահ, Եվրոպական գիտությունների և արվեստների ակադեմիայի անդամ, ՌԴ Բժշկատեխնիկական ակադեմիայի  ակադեմիկոս

Իրավաբան.net