«Բաց կառավարման գործընկերություն» նախաձեռնության ազգային ծրագրի հանձնառությունների շրջանակներում՝ Ֆինանսների նախարարությունը մեկնարկել է Գնումների էլեկտրոնային համակարգի արդիականացման գործընթաց, որն իր մեջ ներառում է տարատեսական կարգավորումներ, ձևաչափեր և լուծումներ՝ գնումների համապարփակ գործընթացներում:
Գնումների էլեկտրոնային համակարգի ներդրման վերաբերյալ իր առաջարկություններն է ներկայացրել «Տնտեսական իրավունքի կենտրոն» ՀԿ նախագահ, Հայաստանի ՔՀԿ-ների հակակոռուպցիոն կոալիցիայի Կառավարման խորհրդի նախագահ Մովսես Արիստակեսյանը։
«Գնումների էլեկտրոնային համակարգի (ԳԷՀ) նախագծում, մշակում ծրագրի տեխնիկական առաջադրանքի (այսուհետ՝ ՏԱ) վերաբերյալ մեր կարծիքը ձևավորել մեր նախորդիվ դիտարկումների հիման վրա:
Նախ պետք է նշենք, որ կատարվել է հսկայածավալ աշխատանք, ինչն ուղղված է Պետական ֆինանսների կառավարման համակարգի 2019-2023 թթ. բարեփոխումների ընթացիկ՝ 4-րդ, ռազմավարության (այսուհետ՝ ՊՖԿՀԲ Ռազմավարություն) նպատակների իրականացմանը: Թեև ՏԱ մշակումը ուշացել է ՊՖԿՀԲ Ռազմավարության իրականացման միջոցառումների ծրագրով նախատեսված ժամանակացույցից, այդուհանդերձ ողջունելի է քայլը և հատկապես դրա սույն հանրային քննարկման կազմակերպումը:
ՏԱ-ում նշված է, որ Խորհրդատու կազմակերպության կողմից իրականացվել են ԿՖԿՏՀ-ի ներդրման խորհրդատվական ծառայություններ, որոնց համար մեր կարծիքով պետական բյուջեի միջոցներից հավանաբար կատարվել են լուրջ հատկացումներ: Սակայն դրա կողքին հարց է առաջանում ա՞րդյոք ՏԱ հեղինակները խորհրդատվություն ստացել են տեղական մարմիններից (ՏՏ ոլորտի տեղական կազմակերպություններ, մասնագիտացված ՔՀԿ-ներ, դրանց կոալիցիաներ և այլն), ա՞րդյոք այդ հարցով կազմակերպվել են նախնական հանրային քննարկումներ, ա՞րդյոք դրա մասին տեղական մարմինների կողմից տրվել են համապատասխան առաջարկություններ, ա՞րդյոք օգտագործվել են այդ առաջարկությունները ՏԱ մշակման ժամանակ և ա՞րդյոք տեղական խորհրդատուները նույնպես վարձատրվել են իրենց կատարած աշխատանքի համար:
ՏԱ-ով Ծրագրի իրագործման և ներդրման կարևորագույն նպատակ է սահմանված վերջնական օգտագործողի համար ստեղծել այնպիսի աշխատանքային գործիք, որը կհամապատասխանի պետական ֆինանսների կառավարման համակարգի բարեփոխումների ռազմավարության պահանջներին և կնպաստի՝
- արդյունավետ որոշումների կայացմանը` ռազմավարական և ամենօրյա մակարդակներում,
- պատշաճ վերահսկողության ապահովմանը,
- հաշվետվողականության որակի բարձրացմանը։
Սակայն ցավոք ՏԱ-ում չկարողացանք գտնել պատշաճ վերահսկողության և հաշվետվողականության որակի բարձրացման ուղղությամբ արդյունավետ գործիքներ: Դա հատկապես վերաբերում է ՔՀԿ-ների կողմից վերահսկողության հնարավորություններին ու այդ գործում կառավարություն-քաղաքացիական հասարակություն համագործակցությանը: Ավելին դրանում բացակայում էին սխալ տեղեկատվության տեղադրման համար որևէ պատասխանատվության միջոցի վերաբերյալ դրույթներ:
Այդպիսի հրամայականը պայմանավորված է նաև այն հանգամանքով, որ երկրում ահա արդեն 5-6 տարի է, ինչ բյուջետավորման գործընթացն իրականանում է ծրագրային բյուջետավորման մեթոդաբանությամբ և այդ գործում խիստ կարևորվում է իրականացվող ծրագրի վերջնական ու կատարողական արդյունքների գնահատումը, ինչը նույնպես ՊՖԿՀԲ Ռազմավարություն կարևորագույն նպատակներից է:
Այդ տեսակետից շատ կարևոր է պետական ֆինանսնսների կառավարման կարևորագույն գործիքի՝ գնումների կազմակերպման, նպատակային ու արդյունավետ կիրառումը»,-նշում է Մովսես Արիստակեսյանը։
Նրա խոսքով՝ գնումների համակարգին բնորոշ են հետևյալ մի շարք բացթողումները, որոնց վերացման ուղղությամբ ՏԱ-ում լուրջ քայլեր ձեռնարկված չեն, ինչպիսիք են.
- հիմնախնդիրներ գնումների պլանավորման գործընթացում,
- գնումների կազմակերպման ձևի ընտրության և դրանց առաջնահերթություն տալու հարցում,
- գնման մրցույթների կազմակերպման գործընթացում,
- գնման առարկայի բնութագրերի կազմման գործընթացում,
- գնման պայմանագրերի կառավարման գործընթացներում,
- գնման պայմանագրերի շրջանակներում ապրանքների, աշխատանքների և գառայությունների ընդունման գործընթացներում,
- գնումների համակարգի ընդհանուր վերահսկողության գործում,
- գնումների մասին հաշվետվողականության գործընթացում,
- ոչ պատշաճ և/կամ սխալ տեղեկատվության համար պատասխանատվության հարցում
- և այլն:
«Վերոհիշյալի համատեքստում լուրջ խնդիրներ են մնում գործող համակարգերում լրացվող տեղեկատվության.
- արժանահավատությունը,
- աամադրելիությունը այլ պաշտոնական տեղեկատվության հետ,
- փոխգործելիությունը պետական կառավարման մյուս մարմինների տեղեկատվական բազաների տվյալների հետ
- և այլն:
Միաժամանակ ցանկանում ենք հստակեցնել հետևյալ հարցերի պատասխանները.
- ՏԱ-ով նախատեսվում է պատվիրատուի կողմից ստեղծել աշխատանքային խումբ: Այս կապակցությամբ ո՞վքեր պետք է ընդգրկվեն այդ խմբում: ՏՏ ոլորտի տեղկան ընկերություններից և մասնագիտացված ՔՀԿ-ներից և/կան դրանց կոալիցիաներից ներկայացուցիչներ նախատե՞սվում են ընդգրկել այդ խմբում, ա՞րդյոք աշխատանքային խմբի աշխատանքը վճարովի՞ է լինելու և եթե՝ այո, ապա ինչ միջոցներից՝ բյուջետային, թե՝ վարկային/դրամաշնորհային,
- համակարգից օգտվելու համար վճար սահմանվելու՞ է, թե՝ ոչ,
- ՏԱ-ում նշվում է, որ ԳԷՀ համակարգը ԿՖԿՏՀ համակարգի միայն մեկ մոդուլներից մեկն է: Այդ կապակցությամբ նպատակահարմար չէ՞ր արդյոք բոլոր մոդուլների միաժամանակ մշակումը, որպեսզի ապահովվեր դրանց փոխգործարկելիությունը և դրանց միջև հակասությունների և/կամ անհարթությունների բացառումը,
- ՏԱ-ում որևէ նշում չկա երկրում թվային օրակարգի և/կամ էլեկտրոնային կառավարման օրակարգի շրջանակներում իրականացվող մյուս բարեփոխումների հետ ԳԷՀ համակարգի ներդրման փոխկապկացվածության մասին: Այդ կապակցությամբ հարց է առաջանում, թե ի՞նչպես են փոխկապակցվելու ԳԷՀ համակարգի ներդրումն օրինակի համար նույնականացման քարտերի բարեփոխումների, առողջապահության համակարգի ներդրման ծրագրերի հետ, որպեսզի դրանք միմյանց ոչ թե հակասեն, այլ համալրեն ու լինեն փոխգործարկելի,
- հաշվի առնելով փաստաթղթում շարունակաբար «պատվիրատու» եզրի օգտագործումը, հասկանալի չէ, թե ՀՀ կառավարությունում ո՞վ (ո՞ր պաշտոնյան) է պատասխանատու այս ծրագրի իրականացման համար,
- ո՞վ է պատվիրատուի կողմից ղեկավարելու ծրագիրը և ի՞նչ տեղեկատվության վրա է հիմնվում ՀՀ կառավարությունը, որ կարծում է, որ այդ կապալառու անձն ունի անհրաժեշտ գիտելիքներ, կարողություններ և հմտություններ իրավական, տեխնիկական, տեխնոլոգիական, կառավարչական և այլ բաղադրիչներ պարունակող նման կարևոր ծրագիր ղեկավարելու համար,
- ՏԱ-ում նախատեսված է, որ Կապալառուի աշխատանքային խումբը պետք է տեղակայված լինի Հայաստանի Հանրապետությունում։ Աշխատանքային շփումները Շահառուի և Պատվիրատուի հետ պետք է իրականացվեն հայերեն լեզվով: Ընդ որում, ԳԷՀ սպասարկումը նախատեսվում է հանձնել Կապալառուին՝ համապատասխան վճարի դիմաց, այն էլ՝ նաև հեռախոսի միջոցով: Այս պարագայում հարց է առաջանում չի՞ կարող արդյոք պատվիրատուն իր կազմում (օրինակ ՀՀ ֆինանսների նախարության գանձապետարանի կազմում) ունենալ համապատասխան ստորաբաժանում՝ համապատասխան բյուջետավորմամբ, որպեսզի սպասարկումը լինի ավելի օպերատիվ և վստահելի,
- ինչպե՞ս է ԳԷՀ-ը լուծելու գնումների պլանավորման բազմաթիվ խախտումների հիմնախնդիրը և այդ մասին վերջնական արժանահավատ տեղեկատվության ներբեռնումը: Օրինակ, չկա ՀՀ կառավարության որևէ մի նիստ, որ ՀՀ տարածքային կառավարման և զարգացման նախարարը նոր առաջարկություններով հանդես չկա արդեն իսկ իրականացվող ծրագրերի շրջանակներում նորանոր բյուջետային հատկացումներ կատարելու վերաբերյալ առաջարկություններով, որոնք բնականաբար իրենց հերթին գնումների գործընթացում առաջացնում են նոր գործողություններ, որոնք վերահսկելը լինում է խիստ դժվարին: Այդ խնդիրը շատ կարևոր է, քանզի մեզ դեռ խորհրդային ժամանակաշրջանից է հայտնի շինարարական աշխատանքների, և հատկապես ասֆալտապատման, ոլորտում կոռուպցոիոն հսկայական ռիսկերը, որոնք դարձել են ապօրինի հարստացման աղբյուր արտագնա աշխատողների մի քանի սերունդների համար և շարունակում են այդպիսիք լինել նաև ՀՀ անկախացումից հետո՝ մինչ այսօր,
- ինչպե՞ս է ԳԷՀ-ը կամ որևէ այլ փոփոխություն օգնելու լուծել «Գնումների մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված «գնման առարկայի բնութագիր» հասկացության կիրարկման հետ կապված խնդիրները։
- ո՞վքեր են ծրագրի շահառուները: Արդյոք դրանց մեջ հանրություն անվանման տակ մտնում են ՔՀԿ-ները: Չե՞ք կարծում արդյոք, որ ՏԱ-ում հստակորեն պետք բացեք և շարադրեք բոլոր շահառուների ցանկը: Ինչպե՞ս է իրականացվել և կամ նախատեսվում ԳԷՀ շահագործման ժամանակ իրականացնել վերջիններիս հետ համագործակցությունը»,-առաջարկությունների վերաբերյալ մանրամասնում է Արիստակեսյանը:
