-Պարո՛ն Մախմուդյան, ինչպե՞ս որոշեցիք ընտրել հենց իրավաբանի մասնագիտությունը։ Այս հարցում ուղղորդումներ կամ խորհուրդներ եղե՞լ են։

-Միանգամից ասեմ, որ որևէ խորհուրդ, ուղղորդում, որևէ անձի ազդեցություն ուղղակի չի եղել։ Ես պարզապես առաջին անգամ իրավաբան դառնալու իմ մտադրության մասին գրել եմ դպրոցում՝ «ի՞նչ եմ ուզում դառնալ» վերնագրով շարադրության ժամանակ։

Հիմա կարող է հարց առաջանալ՝ ինչպե՞ս եղավ, որ հենց իրավաբանի մասնագիտությունն ընտրեցի։ Ավելի շատ, թեկուզ այդ ժամանակվա դպրոցական տարիների տրամաբանության մեջ արդարության հասնելու, և շատ դեպքերում տարբեր կոնֆլիկտային իրավիճակներում քո խոսքը ասելու տրամաբանության մեջ է եղել։

-Աշխատել եք մասամբ նման և տարբեր ոլորտներում՝ ՄԻՊ, Զինվորական դատախազություն, Հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայություն, Ազգային ժողով, Դատական դեպարտամենտ։ Նշված վայրերից որտե՞ղ եք Ձեզ ավելի լավ ու հարմարավետ զգացել, և տարիներ շարունակ նշված ոլորտներում արձանագրված խնդիրներն այսօր, ըստ Ձեզ, լուծում ստացե՞լ են։

-Իրականում ճիշտ եք նկատում․ իմ աշխատանքային ուղին ոլորտային առումով շատ բազմասպեկտ է և բազմազան, բայց հավատացեք, որ ցանկացած մեկ այլ ոլորտ տեղափոխվելուց, էլ ավելի շահում է իմ կատարած կամ կատարելիք աշխատանքը։

Յուրաքանչյուր տեղ ուղեկցվել է որոշակի հիշողություններով, բայց միգուցե ավելի երկար տարիներ աշխատելու տրամաբանության մեջ, միգուցե նոր ստեղծված ինստիտուտի՝ մինչ օրս պահպանված բավականին լավ, դրական հիշողություններ ունեմ Մարդու իրավունքների պաշտպանի հաստատությունից, որովհետև 2004 թվականի մարտի 1-ին, երբ որ նշանակվեցի այդ հաստատությունում՝ զրոյական վիճակ էր։ 

Մենք մոտ 10-12 հոգի էինք, կատարում էինք բոլոր տեսակի աշխատանքները, և ասեմ Ձեզ, որ այդ լավ հիշողությունների պատճառը օմբուդսմենի պաշտոնը զբաղեցնող անձանցով էր պայմանավորված։

-Քաղաքական անցյալ ունենալու փաստը խոչընդոտե՞լ է Ձեր մասնագիտական ընթացքին։ Եղե՞լ են դեպքեր, երբ դատավարության մասնակիցների մոտ հարցեր կամ դժգոհություններ են առաջացել այդ առումով։

-Քաղաքական կենսագրությունը միշտ դիտարկում եմ հետևյալ կերպ․ ցանկացած անձի մոտ աշխատանքային միջավայրերի փոփոխություն պետք է լինի, և դու քո բոլոր աշխատանքային միջավայրերում պիտի դրսևորվես՝ հավատարիմ մնալով քո մասնագիտությանը։

Իմ մասնագիտական, աշխատանքային առաջխաղացման մեջ ուղիղ, անմիջականորեն խոչընդոտներ չեն եղել, բայց միշտ, անգամ մամուլի մակարդակով, տարբեր կարծիքների առումով որոշակի թերահավատություն անձանց մոտ կարող է լինել, և եղել է։

Երբ որ 2016 թվականին ընդգրկվել էի դատավորների թեկնածուների ցուցակում, որոշեցի գնալ խորհրդարան՝ սահմանադրական բարեփոխումներից հետո նաև նախատեսված պահանջներից ելնելով։ 

Հոդված կար մամուլում՝ «Պիտի դառնա դատավոր, բայց կդառնա պատգամավոր» վերտառությամբ։ Հետաքրքիր էր, որովհետև որևէ ընդհանրություն այստեղ չկա։ 

Գործունեության ընթացքում երկու անգամ եմ ունեցել իրավիճակ՝ դատավարության մասնակիցներից մեկը ԱԺ նախկին պատգամավոր էր, բայց ոչ այն խմբակցությունից, որում ես էի գտնվում, մյուս կողմը բացարկ հայտնելու միջնորդություն էր ներկայացրել՝ ասելով, որ քանի որ Դուք միասին պատգամավոր եք եղել, կունենաք կողմնակալ վերաբերմունք։

Իհարկե, ես բացարկ հայտնելու մասին միջնորդությունը մերժել էի, նախ ասելով, որ մենք նույն խմբակցությունից չենք եղել։ 

Ակնհայտ է, որ նշված պատգամավորի հետ ջերմ հարաբերություններ չենք ունեցել։

Մանրամասները՝ տեսանյութում։

-Տիկին Դրմեյան, կպատմե՞ք մասնագիտության ընտրության մասին։ Ձեր հայրը ևս դատավոր է եղել․ այդ հանգամանքը ազդե՞լ է Ձեր որոշման վրա։

-Ընտրությունս պատահական չի եղել։ Ես ծնվել ու մեծացել եմ իրավաբանների ընտանիքում։ Ծնողներս բազմամյա փորձառությամբ իրավաբաններ են, եղբայրս ևս իրավաբան է, միայն քույրս այլ մասնագիտություն ունի՝ դիվանագետ է։ Ես մեծացել եմ իրավական հարցերի շուրջ բուռն քննարկումների, դատական գործերի վերաբերյալ բազմաթիվ բանավեճերի, զրույցների մթնոլորտում, և կարծում եմ՝ ինչ-որ առումով, նաև ենթագիտակցորեն դա իր հետքն ու ազդեցությունն է ունեցել ինձ վրա։ Սակայն մասնագիտության ընտրության միակ հիմքը դա չէր, որովհետև հետզհետե, հատկապես դպրոցական ուսումնառության ընթացքում, միշտ խորհել եմ՝ ով եմ լինելու տարիներ անց։ Շատ լրջորեն եմ մոտեցել հարցին՝ հաշվի առնելով, թե որքան ճակատագրական այն կարող է լինել։ Կրթության ամբողջ ընթացքում շատ հանգամանքներ եմ սկսել հաշվի առնել, օրինակ՝ իմ խառնվածքը, միջավայրը, որտեղ ես ինքնադրսևորվում էի, հաշվի եմ առել հումանիտար գիտությունների նկատմամբ իմ սերն ու հետաքրքրվածությունը, որոշումներ կայացնելիս իմ կարողությունը՝ չշտապելու և հարցին բոլոր կողմերից նայելու։ Դատավորին բնորոշ վարքագիծն ու նրա աչքերով իմ առջև դրված խնդիրներին նայելը ինձ մոտ մշտապես եղել են, իսկ, օրինակ, փաստաբանական գործը՝ ամեն իրավաչափ մեթոդներով պաշտպանել մի կողմի շահերը, ինձ հոգեհարազատ չի եղել, նաև դրա համար էր, որ ընտրեցի ոչ թե փաստաբանի, այլ դատավորի աշխատանքը։

Մասնագիտության ընտրության հարցում երբեք ոչ մի խորհուրդ չեմ ստացել։ Շրջապատում կար համոզմունք, որ իրավաբան կդառնամ, բայց ընտանիքում երբեք ինձ խորհուրդներ չեն տվել, չեն ուղղորդել, բայց աջակցել են ընտրությանս հարցում։

Մասնագիտական գործունեությունս հենց առաջին իսկ քայլերից սկսվեց դատարանից։ Այս ընտրությունս պատահական չէր․ համոզմունք ունեի, որ իրավաբանի համար դատարանը լավագույն դպրոցներից մեկն է, եթե ոչ հենց լավագույնը, և չեմ սխալվել։

-Նշեցիք, որ մասնագիտության ընտրության հետ կապված ուղղորդումներ չեն եղել, բայց վստահ եմ, որ ծնողների կողմից, իրենց բազմամյա փորձից ելնելով, խորհուրդներ եղել են, դրանք ինչպե՞ս են օգնել կամ օգնում Ձեզ։

– Իրավական տարբեր հարցերի առնչությամբ բազմաթիվ քննարկումներ են լինում տանը՝ այդ թվում իմ նախաձեռնությամբ։  Իրավական հարցերի շուրջ իմ մտահոգություններով եմ կիսվում, չնայած ես սովորաբար ու առավելապես փորձում եմ գրականություն ուսումնասիրելով ու դատական ակտեր կարդալով իմ հարցերը սպառել։

Իրականում, յուրաքանչյուր խորհրդի հետադարձ հայացք գցելով՝ հասկանում եմ, թե ինչ խորը շերտեր կան դրանցում։ Հայրիկիցս ստացած խորհուրդներից մեկը, որ ամենաշատն եմ կարևորում․ այն է, որ օրենքը կիրառելիս դրա դրույթները դիտարկեմ օրենքի ամբողջության մեջ՝ չկտրված օրենքի մյուս մասերից, իրավունքի սկզբունքների տեսանկյունից ընկալեմ օրենքը, հասկանամ՝ ինչ է ուզում ասել օրենսդիրը տվյալ օրենքով։ Դա ինձ համար մշտապես զգոնության կոչնակ է եղել, որ կիրառվող օրենքն ամբողջապես ընկալեմ։

-Աշխատել եք որպես դատարանի նախագահի օգնական, հետո դատավորի օգնական, հետո արդեն դատավոր։ Բավական երիտասարդ տարիքում այդպիսի պատասխանատվությունը Ձեզ չի՞ վախեցրել։

-Հավելեմ, որ աշխատել եմ նաև Վճռաբեկ դատարանում՝ որպես իրավական փորձաքննությունների ծառայության գլխավոր մասնագետ, փորձագետ եմ եղել։ Այսպես ասեմ, իմ պատկերացմամբ՝ թե՛ սկսնակ դատավորի, թե՛ բազմամյա փորձառությամբ դատավորի համար պատասխանատվության ծավալը լրիվ նույնն է․ ես այդ համոզմունքն ունեմ։

Պաշտոնավարման սկզբում այն զգացողություններն ու ապրումները, որ ունեցել եմ, վախ չէի անվանի։ 27 տարեկանում եմ սկսել պաշտոնավարումս ու հասկացա, որ իմ առաջ ունեմ խնդիր՝ արագորեն կենտրոնացնելու իմ մասնագիտական կարողությունները, գիտելիքները, ուժն ու էներգիան։ Ես ունեի խնդիր՝ առավելագույնս դասեր քաղելու այն ուսուցիչներից, որոնց հանդիպում էի իմ ճանապարհին, վերապատրաստման դասընթացներից։

Նշեմ նաև, որ իմ պարագայում կրկնակի դժվարություն կար, որովհետև ժամանակահատվածը, որը հատկացված էր վերապատրաստման ծրագրի համար, շատ սեղմ էր։ Այդ ընթացքում ջանում էի անել հնարավոր ամեն բան, որ պաշտոնավարման հենց սկզբից կարողանամ պարտականություններս պատշաճ կատարել։

Այսպես ասեմ՝ վախ չկար, կար պատասխանատվության շատ խորը զգացում։

–Ինչպե՞ս եք վերաբերվում բացասական կարծիքներին, քննարկումներին՝ կապված Ձեր աշխատանքի հետ։ Թեկուզ հարազատները կամ ընկերներն ասեն, որ Ձեր մասին սոցցանցերում որևէ հարց է քննարկվել, և այլն։

-Ես շատ դրական եմ վերաբերվում ցանկացած իրավացի, փաստարկված և առողջ քննադատության։ Սա նաև շատ կարևոր է հասկանալու համար, թե որքանով են պարզ եղել դատարանի գործողությունները հանրությանը, որպեսզի անհրաժեշտության դեպքում սահմանված կարգով արձագանք տրվի դրանց կամ պրակտիկայում հետագայում ավելի տեսանելի ու ճշգրիտ ներկայացվի դատավարության այս կամ այն մասը։

Այս գործում ինքնաքննադատությունը բավարար չէ։ Ես ինքնաքննադատ եմ, բայց դա բավարար չեմ համարում սխալներ չանելու և ճիշտ որոշումներ կայացնելու համար։

Երբեք չեմ դրսևորում դոգմատիկ վերաբերմունք, որ «սա ճիշտ է և վերջ»։ Բնականաբար, որոշում կայացնելիս ես ունեմ իմ ներքին համոզմունքը ու երբեք կասկած չեմ ունենում, որ ճիշտ եմ վարվում։ Ամենադժվար պահը այդ ներքին համոզմունքին հասնելն է․ ո՛չ նիստ վարելը, ո՛չ դատական ակտ գրելը․․․ ամենադժվար բանը ներքին համոզմունք ձևավորելն է, որ դու իրոք արդարացի ես վարվում՝ օրենքի պահանջներին համապատասխան։

Քննադատությանը շատ դրական եմ վերաբերվում՝ միայն մի բացառությամբ, երբ դա լինում է անպատասխանատու կերպով, ոչ կոմպետենտ մարդկանց կողմից՝ առանց խորապես ըմբռնելու օրենքի պահանջը, որով առաջնորդվել է դատավորը։ Նման անհիմն քննադատությունն ինձ համար անընդունելի է, քանի որ դա ոչ թե իմ անձնական վերաբերմունքի խնդիրն է, այլ նման երևույթները կարող են անվստահություն ներշնչել դատարանի նկատմամբ։  Հատկապես մեր օրերում իրավական գործընթացները բավականին բարդ են թվում քաղաքացիների համար, կա այդ խնդիրը, և հաճախ որոշ դատական ակտեր, դատարանի որոշ գործողություններ իրավաբանության հետ առնչություն չունեցող անձինք ճիշտ չեն ընկալում։

Հիմնավոր քննադատությունը տեղ է թողնում նաև հետադարձ կապի․ մտածում ես՝ ի՞նչը պարզ չի եղել քաղաքացիների համար, որ հետագայում քո գործողություններով դրանք ավելի պարզեցնես ու հասկանալի դարձնես։

-Տիկի՛ն Դրմեյան, ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձման ինստիտուտը ՀՀ-ում համեմատաբար նոր է, որպես այդպիսի գործեր քննող դատավոր, եղե՞լ են դեպքեր, երբ Ձեզ փորձեն ուղղորդել, ճնշել կապված հանրային հետաքրքրություն ունեցող գործերի հետ։

-Երբևէ որևէ ձևով, որևէ տեղից, որևէ մեկից ո՛չ ճնշում, ո՛չ ազդեցություն, ո՛չ միջամտություն, անգամ դրանց փորձ չի եղել իմ նկատմամբ։ Ու ասեմ՝ դա ինձ համար շատ դրական և գոհացուցիչ է։ Որպես դատավոր կենտրոնանում եմ միայն իմ գործի վրա։ Սա, բնականաբար, դրական եմ գնահատում։ Այստեղ պետք է նկատել, որ մեծ հետաքրքրություն կա հանրության կողմից հանրային հնչեղություն ունեցող գործերով դեպի դատարանը, թե ինչ կորոշի դատարանն այդ գործով։

-Նաև կարող ենք ընդգծել փաստը, որ հասարակության ակնկալիքները նման գործերով բավականին մեծ են, մարդկանց ցանկությունները որևէ կերպ ազդու՞մ են Ձեր աշխատանքի վրա։

-Իմ կարծիքով՝ հասարակության ակնկալիքը պետք է լինի ցանկացած գործի՝ Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան, արդարացի, արդյունավետ լուծումը՝ առանց ձգձգումների, առանց «ուշացած արդարադատության»։

Բայց հասարակության որևէ ակնկալիք կամ սպասում չպետք է ունենա և չունի որևէ ազդեցություն ինձ վրա։ Նախ, իմ վարույթում գտնվող բոլոր դատական գործերին ես նույն սկզբունքով եմ մոտենում՝ անկախ դատավարության կողմի ով լինելուց։ Կա փաստ, կա օրենք, պետք է կիրառեմ այն և վեճին լուծում տամ․ որևէ այլ հանգամանք չի կարող նշանակություն ունենալ ինձ համար։

-Ոլորտի մասնագետները ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձման հետ կապված գործերով հաճախ են բարձրաձայնում պատասխանող կողմից իրավունքների չարաշահման մասին, ի՞նչ կարծիք ունեք սրա հետ կապված։

-Լսել եմ նման կարծիքներ, բայց կարծում էի, որ դրանք ժամանակի ընթացքում անցել են, դա մասնագետների մոտ եղել է սկզբնական տպավորություն։ Փորձը ցույց տվեց, որ այս գործերի երկար ընթացքը նաև բազմաթիվ օբյեկտիվ գործոններով է պայմանավորված։

Նախ նշեմ մի քանիսը․ ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձման հայցերով գործերի երկար քննությունը կարող է պայմանավորված լինել երկու կողմերի՝ նիստերից դուրս որոշակի բանակցային գործընթաց անցկացնելու կամահայտնությամբ, որը ես միշտ հարգում եմ։

Պատասխանողները ներկայացնում են ապացույցներ իրենց եկամուտների վերաբերյալ, որոնց ծանոթանալու և իր գնահատականը տալու համար հայցվորից ժամանակ է պահանջվում։ Այդ գործողությունների արդյունքում լինում են նաև հայցի փոփոխություններ։ Գործի երկար քննությունը կարող է պայմանավորված լինել հայցի հիմքի և առարկայի փոփոխություն թույլատրելու միջնորդությունների քննությամբ, ընդ որում, եթե հայցի հիմքի մեծ փաստական փոփոխություն է լինում, կարելի է ասել, գործի քննությունը նորից սկսում ենք զրոյական կետից։

Հաջորդ հանգամանքը օրենսդրության պարտադիր պահանջներն են․ դատավարական որոշ գործողություններ պահանջում են ժամանակ, դրանցով արգելակվում են կատարվելիք այլ գործողությունները, դա ևս գործի տևողության վրա ազդում է։

Հայցերի պարզման գործընթացն է երկար տևում, ու դա տրամաբանական է, որովհետև հայցերը ծավալուն են, և բազմաթիվ հարցեր պարզման ենթակա են։

Ինչ վերաբերում է դատավարության այս կամ այն մասնակցի կողմից դատավարական իրավունքների չարաշահումներ թույլ տալուն, ապա դատարանը ունի ոչ միայն իրավունք, այլև՝ պարտականություն՝ կիրառելու դատական սանկցիաներ, համարժեք գնահատականներ տալու իրավունքի չարաշահումներին և դատավարության պարտականություններն անբարեխիղճ կատարելու դեպքերին։

Ասեմ, որ Քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված են բավականին հստակ և գործուն մեխանիզմներ, այդ թվում նախորդ տարեվերջին օրենսգրքի 155.2 հոդվածով ներդրված գործիքակազմը՝ դատավարական որոշ իրավունքների պարբերական չարաշահումների դեպքում դրանց սահմանափակումներ կիրառելու հնարավորությամբ։

Իմ վարույթում քննվող գործերով, եթե լինում են նման չարաշահումներ, դատարանի կողմից արձագանք, բնականաբար, լինում է։

 –Որո՞նք են այն արդի մարտահրավերները, որոնց բախվում են ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձման գործեր քննող դատավորները։

-Միայն այն, որ ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձման հայցերով գործերը նոր ինստիտուտի ներդրման արդյունք են, դա ինքնին մարտահրավեր է, որովհետև ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձման հայցերով գործերի քննության դեպքում մենք չունենք կայացած դատական պրակտիկա, ըստ իս՝ այն գտնվում է սաղմնային, եփվող վիճակում (խոսքը օրենքով նախատեսված՝ գաղտնիք պարունակող տեղեկություններ տրամադրելու դիմումներով գործերին չի վերաբերում)։ Նաև Բարձրագույն դատական խորհրդի որոշմամբ Հակակոռուպցիոն դատարանի համար սահմանված գործերի քննության ուղենիշային ժամկետների պահպանման խնդիրն է մարտահրավեր։ Որոշակի օբյեկտիվ հանգամանքների բերումով, գործի արդյունավետ քննության պահանջներից ելնելով՝ առաջանում է սահմանված ուղենիշային ժամկետների լուրջ խախտման վտանգ։

Այս հարցի շրջանակներում հարկ եմ համարում ընդգծել, որ ոլորտի համար անհրաժեշտ են ավելի շատ վերապատրաստումներ։ Ես արտասահմանյան փորձի ուսումնասիրությանն ուղղված 3-4 վերապատրաստման եմ մասնակցել, որը, կարծում եմ քիչ է։ Ինքս՝ որպես դատավոր, կուզեի ավելի շատ ուշադրություն դարձվեր այս հարցին։

-Ո՞րն է եղել Ձեր մոտիվացիան՝ դառնալու Հակակոռուպցիոն դատարանի դատավոր և քննելու վերը նշված գործերը։

– Հակակոռուպցիոն քաղաքացիական մասնագիտացման ընտրությունս ևս պատահական չէր։ Վճռաբեկ դատարանում որպես փորձագետ աշխատելու ժամանակահատվածում ես հասցրել եմ առնչվել նաև ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձման վարույթին՝գաղտնիք պարունակող տեղեկությունների տրամադրման դիմումների հետ կապված։ Ունեցել եմ փորձառություն՝ որոշակի ուսումնասիրություններ անելու, դատական ակտի նախագծեր պատրաստելուն եմ մասնակցել,  զբաղվում էի այդ ոլորտի իրավական փորձաքննությամբ։ Այդ ժամանակահատվածից ինձ մոտ հետաքրքրություն առաջացավ ոլորտի նկատմամբ։ Ոլորտի նոր լինելն արդեն իսկ մոտիվացնող է, քանի որ դա հնարավորություն է տալիս լինելու ոլորտում արդարադատության կայացման շինարարներից մեկը, այդ գործում ուրույն ներդրում ունենալ։ Եվ մյուս կողմից, ոլորտը բավականաչափ նեղ է՝ դրանում առավելագույնս հմտանալու և որպես մասնագետ կայանալու համար։

Պատահական չէ, երբ օրինակ են բերում ԱՄՆ փորձը․ այնտեղ իրավաբանները բավականին նեղ մասնագիտացում ունեն և դա օգնում է, որ մասնագետն իր գործում ավելի բանիմաց և արհեստավարժ լինի։

–Ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձման գործերով վճիռներ ունեցե՞լ եք, և որ գործն է ներկայումս հասնում իր տրամաբանական ավարտին։

-Վերջերս ունեցել եմ մի վճիռ՝ ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձման երկու պահանջների հետ կապված հայցային վաղեմություն է կիրառվել, և այդ հիմքով հայցը մերժվել է։ Այդ պահանջների մասով գործ է առանձնացվել, վճիռը բողոքարկվել է դատախազության կողմից, և գործի առանձնացված մասը այս պահին գտնվում է Վերաքննիչ դատարանում, իսկ մնացած մասի քննությունը իմ վարույթում շարունակվում է։

Իմ վարույթում երկու գործ գտնվում են դատաքննության փուլում։ Դրանցից մեկով դատաքննության ընթացքում ապացույցների գերակշիռ մասն արդեն իսկ հետազոտվել է։ Եթե հաջորդ դատական նիստում դատաքննությունն ավարտվի, ապա ապրիլ ամսվա սկզբին վճիռ կկայացվի։  

-Մարդկանց վստահությունն արդարադատությունն իրականացնող մարմինների նկատմամբ հիմա ի՞նչ մակարդակում է։

-Կարծում եմ՝ հանրության վստահությունը աճում է։ Իմ տպավորությունը կառուցված է նաև մեդիայի միջոցով հասնող ազդակների վրա, նաև դատավարության ընթացքում եմ դա զգում․ մասնակիցների վստահությունը զգում ես դատարանի նկատմամբ նրանց դրսևորած վարքագծից։ Դատավարությունը խիստ պաշտոնական, բայց կենդանի պրոցես է։ Բոլորս աշխատում ենք, ու դրա ընթացքում լինում են մարդկային հույզեր, գնահատականներ, մարդկանց դրսևորած վարքագիծը դատավորը տեսնում է։ Սրանք ևս ազդել են իմ տպավորության վրա․ վստահություն եմ տեսնում։

Պետության կողմից ստանձնած հակակոռուպցիոն ռազմավարության հիմնական սլաքներից մեկը շարունակում է ուղղված լինել հենց դատաիրավական բարեփոխումներին, այդ թվում հակակոռուպցիոն արդարադատության համակարգի ինստիտուցիոնալ հզորացմանը։ Սա ևս կարևոր քայլ է դատարանների նկատմամբ վստահության ամրապնդման տեսանկյունից։

Շատ կարևոր են նաև անձնապես դատավորի ջանքերը։ Մշտապես աշխատանքը բարելավելու տեղ կա․ սխալները պետք է նվազագույնի հասցվեն, հնարավորինս բացառվեն։

-Եթե հետագայում Ձեր երեխան էլ որոշի դատավոր դառնալ, կցանկանա՞ք նրան տեսնել այդ դերում։

-Եթե ես ինքս տեսնեմ, որ զավակս ի զորու է այդ պաշտոնը արժանապատվորեն ստանձնել, կողմ կլինեմ, կոգևորեմ։ Այստեղ էական չէ մասնագիտությունը, որովհետև կցանկանամ, որ իմ զավակը լինի իր հայրենիքի համար արժանի քաղաքացի, իր հասարակության համար պիտանի ու օգտակար, իր ժառանգներին թողնի ավելի լավ աշխարհ, այնպիսի մասնագիտություն ընտրի, որ կարողանա ինքնաիրացվել ավելի լավ հասարակություն ունենալու մղումով։ Կարևորը՝ սիրով ու ամենայն պատասխանատվությամբ մոտենա իր ընտրած մասնագիտությանը, արհեստին, գործին։

– Տիկին Դրմեյան, ինչպե՞ս եք գնահատում կանանց ներգրավվածության դերը դատական համակարգում։ Համակարգի ավելի ամբողջական լինելուն դա ինչպե՞ս է օգնում։

-Հարցը բավականին ծավալուն է։ Չչարաշահելով լսարանի համբերությունը՝ կարծում եմ, անհրաժեշտ է խոսել հիմնական ասպեկտների մասին։

Գիտականորեն հիմնավորված է, որ կանայք և տղամարդիկ ունեն մտածողությունների էական տարբերություններ։ Հատկապես կոլեգիալ մարմիններում որոշումների կայացմանը կանանց և տղամարդկանց հավասար ներգրավվածությունը ապահովում է, որ լուծումներն ու որոշումները լինեն խորքային և համակողմանի։ Կանայք ունեն յուրահատուկ կենսափորձ, ավելի հակված են ապրումակցման (էմպատիայի), ինչը նաև դրսևորվում է դատական գործում որոշումներ կայացնելիս։

Այսօր որոշումներ կայացնելիս ապրումակցումը կամ համբերատար լինելը այլևս չի ընկալվում որպես թուլության նշան, ինչպես վաղ անցյալում, երբ իշխանությունը ասոցացվում էր ուժի և խստության հետ։ Հասարակությունն ուզում է, որ իր դատական համակարգը հասկանա իր պահանջմունքները, կարիք ունի տեսնելու հասարարակական զարգացումների համար բաց, առանց կարծրատիպերի և արհեստավարժ դատական իշխանություն։

Այժմ օրենսդրությունը նախատեսում է բոլոր նախադրյալները այդպիսի դատական համակարգ ունենալու համար, ավելին՝ խթանում է կանանց ներգրավվածությունը։ Վերջին մի քանի տարում մեր երկրում կին դատավորների թվի էական աճ է նկատվում, բայց, ցավոք, դեռևս կին դատավորների ներգրավվածության ցուցանիշը 30 տոկոսից քիչ ավել է։ Թե ինչն է խանգարում ավելի շատ կին դատավորներ ունենալուն, կդժվարանամ ասել․ ենթադրում եմ, որ դա կարող է պայմանավորված լինել ներընտանեկան հանգամանքներով, անձնական նախապաշարմունքներով։ Կանանց համար կարող է կրկնակի դժվար լինել՝ համատեղելու այլ հոգսերն ու աշխատանքը։ Բայց ժամանակին համընթաց այդպիսի հանգամանքները չեզոքացնելու հնարավորությունները շատանում են, կանայք կարողանում են լիարժեքորեն ներդրում ունենալ դատական համակարգի զարգացման, արդյունավետ դատական իշխանության կայացման գործում։

Կարծում եմ, որ այն մտահոգությունները կամ թերահավատությունը կին պաշտոնատար անձանց նկատմամբ, որ դեռևս պահպանվում է, հաղթահարելի են։ Շրջագայությունների ընթացքում առիթ եմ ունեցել լինելու Շվեդիայում, Ֆինլանդիայում, որոնք սեռային հավասարության գործակցով առաջիններից են աշխարհում և իսկապես լավագույն օրինակներից են այն բանի, թե ինչպես կարող է կինը իրականացնել որպես կին իր սոցիալական դերը՝ ակտիվորեն ներգրավված լինելով հասարակական կյանքին որպես մասնագետ։ Հայաստանը, Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի 2024 թվականի զեկույցի համաձայն, տարածաշրջանում առաջին տեղն է զբացեղնում սեռային հավասարությամբ։ Մեր երկրում բազմաթիվ են կին դատավորների օրինակները, ովքեր հաջողել են թե՛ մասնագիտական ասպարեզում, թե՛ անձնական կյանքում։

-Երբ դատական նիստը նախագահում է կին դատավորը, Դուք հատուկ վերաբերմունք զգու՞մ եք նիստին ներկա գտնվողների կողմից։

-Դատական նիստերի ընթացքում հաճախ եմ զգացել ավելի ընդգծված քաղաքավարություն, բարեհամբույր վերաբերմունք․ դա նպաստում է կառուցողական և արդյունավետ դատավարություն անցկացնելուն։ Ինքս փորձում եմ ապահովել առավելագույնս հանդարտ մթնոլորտ, ավելի ազատ դաշտ ստեղծել դատավարության մասնակիցների համար, որպեսզի պրոցեսը չլինի քարացած, և գործի ավելի շատ հանգամանքներ պարզ դառնան թե՛ դատարանի, թե՛ կողմերի համար։

Սկզբնական շրջանում երբեմն զգացել եմ նաև թերահավատության դրևսորումներ․ երիտասարդ կին դատավորը դեռևս ստիպված է ապացուցել, որ իր նկատմամբ այդ թերահավատությունն անհիմն է։

-Արդյո՞ք Հայաստանում դատավորի մասնագիտությունը շարունակում է մնալ «տղամարդու» գործ։

-Բնավ։ Կրկին կշեշտեմ, որ Հայաստանում բազմաթիվ են կին դատավորների օրինակները, ովքեր հաջողել են թե՛ մասնագիտական ասպարեզում, թե՛ անձնական կյանքում, ովքեր հավասար պատասխանատվությամբ, ջանասիրությամբ ու արհեստավարժությամբ կիսում են դատարանի աշխատանքը բոլոր ատյաններում։ Ես լիահույս եմ, որ այդ օրինակները մոտ ապագայում կշարունակեն շատանալ։

-Կանանց միամսյակի անցկացումը ի՞նչ իրավական նշանակություն ունի։

-Կանանց միջազգային օրվանից մինչև Սուրբ Աստվածածնի ավետման տոն մեկամսյակը առիթ է ամեն տարի գնահատելու կանանց իրավունքների պաշտպանության և գենդերային հավասարության համար ջանքերը, խորհելու այս ուղղությամբ անելիքների մասին։ Այն հրամայականը, որ ընկած էր Կանանց միջազգային օրվա ճանաչման հիմքում, այժմ դարձել է պատմության մաս, և ակներև է, որ Հայաստանում հաղթահարվել են սոցիալ-հոգեբանական և իրավական խոչընդոտները, որոնք արգելք էին հասարակության մեջ կանանց կայացման ու նրանց իրավունքների և ազատությունների լիարժեք պաշտպանության համար։

Մարիամ Անտոնյան

-Պարոն Շահնազարյան, ծնվել եք Սյունիքում՝ Խնձորեսկում, կպատմե՞ք մասնագիտության ընտրության և հայրենի գյուղից Երևան տեղափոխվելու մասին։

– 6-7 տարեկանում, երբ ես Խնձորեսկ գյուղում էի բնակվում, մեր երկիրը շատ դաժան և բարդ պայմաններում էր հայտնվել։ Ազատագրական շարժումն էր, և մեր գյուղում, ինչպես նաև ՀՀ մնացած բոլոր բնակավայրերում թեժ մարտեր էին ընթանում, և ձևավորվում էին նաև ազատամարտիկների, ոստիկանների խմբեր, որոնք պայքարում էին, ըստ էության, հենց մարդկանց, ժողովրդի, հայրենիքի և կյանքի իրավունքի համար։ Այդ ժամանակ չկար, որպես այդպիսին, օրենսդրական խնդիր, օրենքից բխող իրավունք։ Կար մի իրավունք, դա ուժի իրավունքն էր, և այդ ուժի իրավունքի իրացնողները տվյալ դեպքում հենց այդ «ֆիդայիններն» էին։ Ինձ մոտ, այդ պատկերացումների համաձայն, ձևավորվեց ցանկություն՝ պաշտպանել մարդկանց իրավունքները, իսկ այդ ժամանակ դա հնարավոր էր միայն այդ մարդկանց կերպով։ Մանկուց սկսվեց իրավունքների պաշտպանության ցանկությունը։ Ինձ մոտ սերմանվեց ցանկություն՝ դառնալ իրավաբան։

-Ձեր նախագահությամբ առաջին նիստից հետո ի՞նչ զգացողությամբ դուրս եկաք դատական նիստերի դահլիճից։ Եվ, եթե կհիշեք, պատմեք այն գործի մասին, որը Ձեզ ամենից շատն է տպավորել։

-Երբ ինձ ներկայացրին որպես դատավոր, հենց ներկայացման օրը ինձ մակագրվեց 2 ծանր միջնորդություն, էլի քրեական ասպեկտից, չնայած, ես քաղաքացիական մասնագիտացմամբ դատավոր էի նշանակվել։ Մեկը վերաբերում էր բարձրաստիճան պաշտոնատար անձի կալանքը որպես խափանման միջոց կիրառելուն, մյուսը՝ թմրանյութի վաճառքով զբաղվող անձի էլի կալանքը որպես խափանման միջոց կիրառելու միջնորդություններին։

Ինչո՞ւ եմ ես կարևորում այս գործը․ այդ դատական նիստում այդ անձի մայրը գործող դատավոր էր, զոքանչը՝ նախկին դատախազ, իմիջիայլոց, շատ հանրաճանաչ մարդիկ էին։ Բարոյահոգեբանական, հոգեհուզական և օրինականության պայքարի մեջ էի։ Արդյոք ճի՞շտ եմ անում։ Գիտակցում էի, որ պետք է գործեմ օրենքի պահանջներից ելնելով։ Առաջին հակասություններն ու հաղթահարումը եղել է հենց այդ գործի շրջանակներում։

-Պարո՛ն Շահնազարյան, որպես դատավոր տարատեսակ ճնշումների երբևէ ենթարկվե՞լ եք։

-Դե, որպես կանոն, ճնշումները լինում են ուղղակի և անուղղակի։ Սկսենք ուղղակի ճնշումներից․ զանգովի արդարադատություն, ապօրինի միջամտություն և այլն, և այլն։ Սրանք քրեորեն պատժելի արարքներ են։ Իմ կյանքում, սկսած 2014 թվականից, ես ուղղակի ճնշում ինձ վրա երբեք չեմ ունեցել։ Ինչի՞ համար չեմ ունեցել՝ չեմ կարող ասել։ Բայց կարող եմ պնդել, թե դա ինչից է եկել։ Երբ որ դու հավատարիմ ես մնում քո վարքագծի կանոններին և քո վարքագծով ցույց ես տալիս, որ անիմաստ է ճնշումը մեկ է կայացվելու է այն արդարադատության արդյունքը, որը կայացվելու է, ինքնաբերաբար այդ ճնշումները չեն էլ լինի։

-Դուք դատավորների ընդհանուր ժողովի էթիկայի և կարգապահական հանձնաժողովի նախագահն եք, այսօր գործադիրը նույնպես դատավորներին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու միջնորդություն ներկայացնելու լիազորություն ունի։ Միջազգային կառույցները մեկ անգամ չէ, որ պնդել են, որ գործադիրի այս լիազորությունը պետք է դադարեցվի։ Գործադիրն էլ իր հերթին նշում է, որ հանձնաժողովը գործող կազմով չի կարող անաչառ լինել։ Նախարարն էլ իր հերթին նշել էր, որ կորպորատիվիզմի դրսևորումները պետք է բացառվեն։ Ձեր կարծիքով՝ այսօր հանձնաժողովը կարողանո՞ւմ է անաչառ որոշումներ ընդունել։

-Անմտություն կլինի, եթե ես ասեմ, որ հանձնաժողովը աչառու որոշումներ է կայացնում։ Կայացնում է անաչառ որոշումներ։ Հիմա, որպեսզի ես հանրությանը համոզեմ, որ այդ անաչառ որոշման վերաբերյալ իմ հետևությունը ճշմարտացի է, արդար է, ես պետք է տրամադրեմ որոշակի տեղեկատվություն, հայտնեմ որոշակի հանգամանքների մասին, որոնք կամ հայտնի են, կամ, գուցե նաև հայտնի չեն հանրությանը։

Մենք կյանքից կտրված որոշումներ չենք կայացնում, ես չեմ ասում նախարարությունն է կայացնում, ուղղակի բացատրում եմ, թե անաչառ լինելու տեսանկյունից ինչու է այդպես ընկալվում։ Օրինակ, եթե դատավորը իր վարույթում ունի 4000 գործ և թույլ է տվել դատավարական խախտում, ուշացրել է մի քանի ամիս, օրինակ, դատական ակտի ուղարկման գործընթացի կազմակերպումը, և այս համատեքստում մենք գնահատում ենք նաև օբյեկտիվ իրավիճակը, երբ պետությունը ստանձնել է պարտավորություն անել ամեն ինչ, որպեսզի ծանրաբեռնվածության այսպիսի մակարդակ չլինի։ Հիմա, եթե այդ ծանրաբեռնվածությունը կա, մենք կարո՞ղ ենք այդ ամենի մեղավոր հանել դատավորին։ Այստեղ գոյություն ունի նաև մեղքի բացակայության հարց։

Եթե անգամ հանձնաժողովը կոլեգիալ սկզբունքով կայացնում է համապատասխան որոշում, պետք չէ նայել միայն հանձնաժողովի որոշումը, որովհետև որոշումների մի մասը ուղեկցում է այդպիսի հատուկ կարծիքներով։

Մանրամասները՝ տեսանյութում։

Մարիամ Անտոնյան

-Կպատմե՞ք մասնագիտության ընտրության մասին, ինչպե՞ս կայացվեց այդ որոշումը։

-Մասնագիտության ընտրությունը կատարվել է, երևի թե, միջնակարգ դպրոցում, երբ արդեն անցնում էինք հասարակագիտություն առարկան։ Ծանոթանում էինք իրավունքին, արդարությանը, Սահմանադրությանը և այլ նման իրավական կատեգորիաների։ Այդ ընթացքում ցանկություն առաջացավ ավելի խորը ուսումնասիրելու, այդ ամենը ավելի լավ հասկանալու։ Իրավաբանի մասնագիտությունն ընտրելու ցանկության մասին հայտնեցի ծնողներիս, իսկ նրանք աջակցեցին գաղափարիս։

Մեր տանը իրավաբան չի եղել, ծնողներս բնագիտական մասնագիտություններ ունեն։

–Գերազանցությամբ ավարտել եք ԵՊՀ իրավագիտության ֆակուլտետի բակալավրիատը և մագիստրատուրան, այնուհետև ուսումը շարունակել Համբուրգում։ Ինչպիսի՞ն էր կրթությունը այնտեղ, ի՞նչ համակարգային տարբերություններ կային ՀՀ-ի հետ համեմատած։

-Համբուրգում սովորելու տարիներին ես հասկացա, որ Երևանի պետական համալսարանի իրավագիտության ֆակուլտետը բավականին բարձրակարգ իրավաբանական կրթություն է ապահովում ուսանողների համար, միշտ ԵՊՀ-ի իրավագիտության ֆակուլտետը եղել է առաջատարը, և երբ համեմատում ես այլ կրթական համակարգերի հետ, այդ առավելությունները ավելի են ընդգծվում։ Իհարկե, կային նաև որոշակի տարբերություններ, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ գերմանական կրթական համակարգը շեշտը դնում է ուսանողի ինքնուրույն հետազոտական աշխատանքի վրա, ինքնուրույն գործելու ազատություն է տալիս։ Բացի այդ, այնտեղ նաև ռեսուրսների առումով ավելի մեծ ընտրության հնարավորություն ունի ուսանողը՝ հաշվի առնելով հասանելիք գրականությունը, իրավաբանական ֆակուլտետի գրադարանները, շեշտը դրված է նաև քննադատական մտածելակերպի վրա։

-Աշխատել եք որպես դատավորի օգնական, այնուհետև նաև ԱԺ-ում, հե՞շտ ստացվեց սկսել աշխատել արդեն որպես դատավոր։

-Յուրաքանչյուր անձ, ով որևէ պաշտոնից տեղափոխվում է դատական համակարգ՝ աշխատելու որպես դատավոր, հանդիպում է որոշակի բարդությունների, որոնք կարող են ավելի շատ տեխնիկական բնույթ կրել՝ աշխատանքի կազմակերպման հետ կապված, քան մասնագիտական որոշակի գիտելիքներ պահանջել։ Միգուցե դու լավ պատրաստված մասնագետ լինես, ունենաս բավարար գիտելիքներ և փորձառություններ, բայց դատավորի աշխատանքը որոշակի առանձնահատկություններ է ենթադրում՝ աշխատակազմի աշխատանքի կազմակերպման հետ կապված և այլ տեխնիկական բնույթի հարցեր։ Դատարանում աշխատանքի փորձը ինձ մեծ առավելություն տվեց այդ առումով՝ հաշվի առնելով, որ ես աշխատել էի Վերաքննիչ քրեական դատարանում որպես դատավորի օգնական և ներսից պատկերացնում էի այդ աշխատանքի առանձնահատկությունները։ Սկզբնական շրջանում որոշակի բարդություններ են եղել են․ առաջին շաբաթվա ընթացքում ես ստացա շուրջ 40 քրեական գործ։ Մեկ շաբաթվա ընթացքում քրեական գործերը վարույթ ընդունելն ու համապատասխան ընթացակարգերը կազմակերպելը որոշակի բարդություններ է պարունակում։ Բայց հաշվի առնելով իմ՝ նախկինում ունեցած փորձը, այդ դժվարությունները հնարավոր եղավ հաղթահարել։

-Ի՞նչ ճնշումների են ենթարկվում կոռուպցիոն հանցագործություններ քննող դատավորները։

-Կարող եմ իմ անունից պատասխանել․ ես որևէ ճնշման չեմ ենթարկվում։ Այստեղ այլ հարց է, թե ինչպես կարող է այս կամ այն երևույթը ընկալվել հասարակության կողմից, և, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ որոշակի դեպքերում, որոշակի գործերի քննության ընթացքում կարող են այնպիսի մեկնաբանություններ հնչել, թե՛ գործով շահագրգիռ անձանց կողմից, թե՛ լրագրողների մեկնաբանման արդյունքում։ Այնպես կարող են լուսաբանել որևէ գործ, որ հասարակության այն շերտերի մոտ, ովքեր այնքան էլ տեղեկացված չեն քրեական արդարադատության ոլորտից, նաև օբյեկտիվ պատճառներով, որովհետև իրենց ոլորտը չէ, տպավորություն կարող է ստեղծվել, որ դատավորը միգուցե գտնվում է ինչ-ինչ ճնշումների տակ, բայց, ես կարծում եմ՝ դա ընդամենը տվյալ վարույթը և տվյալ գործը ինչ-որ դիրքից լուսաբանելու արդյունք է։ Այս առումով կարծում եմ, որ անհրաժեշտ է պրոֆեսիոնալ լրագրողական աշխատանք, որպեսզի հասարակության կողմից թյուրըմբռնում չլինի։

–Ինչպե՞ս եք վերաբերվում բացասական կարծիքներին, քննարկումներին՝ կապված Ձեր աշխատանքի հետ։ Թեկուզ հարազատները կամ ընկերներն ասեն, որ Ձեր մասին որևէ հարց է քննարկվել, և այլն։

-Երբ որոշեցի ընտրել դատավորի մասնագիտությունը և, հատկապես, Հակակոռուպցիոն դատարանում, ես գիտակցում էի, որ հեշտ տեղ չեմ եկել, և երբեմն կկայացնեմ այնպիսի որոշումներ, այնպիսի վճիռներ, որոնք դուր չեն գա այս կամ այն անձանց․ և՛ վարույթի մասնակիցներին, և՛ հասարակության որոշ ներկայացուցիչների։ Սակայն ես գիտակցում էի՝ որտեղ եմ գալիս, ինչ արձագանքներ ու հետևանքներ կարող են առաջացնել իմ որոշումները։ Ես այն գիտակցմամբ եմ սկսել աշխատել որպես դատավոր, որ պատասխանատվություն եմ կրում իրավական համակարգի, հանրային վստահության և արդարության, այլ ոչ՝ պոպուլյար, տարածված հանրային կարծիքի համար։

–Ի՞նչ խնդիրներ եք տեսնում դատաիրավական համակարգում և ի՞նչը կցանկանայիք փոխել։

-Ես նորություն չեմ ասի, եթե նշեմ, որ իմ գնահատմամբ հիմնական խնդիրը դատավորների ծանրաբեռնվածությունն է։ Ես չեմ հիշում որևէ օր, որ ես կարողանամ իմ աշխատանքի կազմակերման արդյունքում ժամը 18։00-ին դուրս գալ աշխատանքից։ Լավագույն դեպքում դա լինում է 20։00-ն, 21։00-ն։ Շաբաթ, կիրակի օրերին հիմնականում ստիպված ենք լինում աշխատել։ Դատավորները երկարաժամկետ առումով բավականին ծանր աշխատանք են կատարում, որը կարող է առողջական, ֆիզիկական առումով բացասական հետևանքներ ունենալ դատավորների վրա։ Ծանրաբեռնվածությունը պայմանավորված է և՛ քրեական գործերով, և՛ մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական երաշխիքների շրջանում դատավորների կողմից քննվող միջնորդություններով։ Երբ, օրինակ, առավոտյան 9։00-ին ես գալիս եմ աշխատանքի և լինում է կալանքի միջնորդություն կամ այլ միջնորդություններ, ես տուն եմ վերադառնում հաջորդ օրը՝ առավոտյան։ Լուծումներից, ես կարծում եմ, որոշակի առումով դատավորների բեռը կթոթափվի, եթե մենք փոխենք դատական ակտերը կազմելու այն պահանջները, որը ունենք օրենսդրությամբ։ Երբ ես քննարկումներ եմ ունենում, օրինակ, Գերմանիայում ապրող իմ դատավոր ընկերոջ հետ և ցույց եմ տալիս մեր որոշումները, ուղղակի ապշում են այն ծավալներից, որը ստիպված ենք լինում գրել։ Լավագույն դեպքում դատավճիռները իրենք կազմում են 1 կամ 2 էջ, որոշակի ծավալի դեպքում՝ մինչև 5 էջ։ Վերջերս ես միջնորդություն ունեցա՝ կալանքը որպես խափանման միջոց կիրառելու վերաբերյալ, և այդ դատական ակտը 120 էջից էր կազմված։ Հետևաբար, մենք շատ երկար ժամանակ ենք տրամադրում դատական ակտերը կազմելու վրա, և ես կարծում եմ՝ եթե տրամաբանությունը փոխվի, աշխատանքի ծավալն ու մեր՝ աշխատավայրում գտնվելու ժամանակահատվածը կկրճատվի։

-Երբևէ զղջացե՞լ եք դատավորի մասնագիտությունն ընտրելու համար։

-Ոչ, երբեք։ Սա այն աշխատանքն է, որտեղ ես լավագույնս կարող եմ դրսևորել իմ մասնագիտական գիտելիքները։ Միակ մոտիվացիան, որը անձանց ստիպում է պաշտոնավարել՝ դա սերն է աշխատանքի նկատմամբ, հակառակ դեպքում՝ հաշվի առնելով ծանրաբեռնվածությունը, այն ժամանակը, որ մենք ընտանիքից խլում և տրամադրում ենք աշխատանքին, ուրիշ որևէ մոտիվացիա չի կարող լինել։

–Իսկ պրակտիկայում եղե՞լ են դեպքեր, երբ օրենքն այլ բան է նախատեսել, բայց խղճացել եք, որպես մարդ ցանկացել եք այլ կերպ վարվել:

-Մեր օրենսդրությունը բավականին մարդակենտրոն է, և, հիմնականում, ես չեմ պատկերացնում այնպիսի իրավիճակ, որ մարդկային առումով դատավորը կցանկանա մի որոշում կայացնել, սակայն օրենսդրությունը թույլ չի տա դա անել։ Ընդհանուր ՀՀ օրենսդրության տրամաբանությունն այն է, որ դատավորը պարտավոր է հաշվի առնել անձին բնութագրող բոլոր հանգամանքները։ Դատավորը բոլոր պարագաներում ստիպված չի լինի այնպիսի որոշում կայացնել, որը իր խղճից է բխում, բայց հակասում է օրենսդրությանը։

–Պաշտոնավարման ընթացքում եղե՞լ են դեպքեր, երբ Ձեզ փորձեն ուղղորդել, ճնշել կապված հանրային հետաքրքրություն ունեցող գործերի հետ։

-Ես կարող եմ ասել, որ ես ցանկացած գործով երբևէ որևէ զանգ չեմ ստացել։

–Որպես երիտասարդ դատավոր, ինչպե՞ս եք վերաբերվում դատավորների տարիքային շեմի նվազեցմանը, մի շարք իրավաբան, փաստաբաններ դրա հետ կապված բացասական կարծիք ունեն։

-Ես կարծում եմ՝ երիտասարդ դատավորները համակարգ գալիս իրենց հետ բերում են նոր, թարմ գաղափարներ։ Երիտասարդ դատավորները ժամանակակից հասարակության խնդիրները որոշ պարագայում ավելի լավ են հասկանում, ավելի պատրաստակամ են ընդունել ժամանակակից տեխնոլոգիական զարգացման ընթացքում նոր իրավական մեկնաբանությունները։ Ես կարծում եմ, իհարկե, փորձառությունը կարևոր է, բայց առաջնային տարիքը չէ, այլ պրոֆեսիոնալիզմը, մասնագիտական պատրաստվածությունը, էթիկական չափանիշները, որոնց դատավորը տիրապետում է, և հանձնառությունը՝ զարգացնելու դատական համակարգը։

–Եղել են դեպքեր, երբ «Քաղաքացիական պայմանագրի» նախընտրական ցուցակում ներառված անձինք դարձել են դատավոր, անաչառության խնդիր տեսնո՞ւմ եք այստեղ։

-Ես կարծում եմ՝ «Քաղաքացիական պայմանագրի», այլ, ցանկացած որևէ կուսակցության նախկին անդամի՝ կուսակցական եղած լինելու հանգամանքը չի կարող անաչառության հետ կապված խնդիր առաջացնել։ Օրինակ՝ զարգացած իրավական համակարգ ունեցող երկրներում, ես պարբերաբար Գերմանիայի օրինակն եմ բերում՝ հաշվի առնելով, որ առնվազն այնտեղի փորձին տիրապետում եմ։ Այդ երկրում դատավորները պաշտոնավարման ընթացքում կարող են լինել ցանկացած քաղաքական կուսակցության անդամ։ Պայմանը այն է, որ դա որևէ կերպ չպետք է ազդեցություն ունենա դատավորի աշխատանքի անկողմնակալության վրա։ Առավել ևս, Ձեր նշած պարագայում, որ անձը նախկինում է եղել որևէ կուսակցության անդամ, ես կարծում եմ, որ որևէ խնդիր չի առաջացնում։ Պետք է ուսումնասիրել տվյալ անձի վարքագիծը մինչև դատավոր դառնալը և դատավոր աշխատելու ընթացքում։

Հարցազրույցը՝ Մարիամ Անտոնյանի

Լուսանկարները՝ Լուսինե Հակոբյանի

]]> https://iravaban.net/495055.html Tue, 08 Oct 2024 18:00:27 +0000 https://iravaban.net/?p=495055 Read more »]]> Iravaban.net–ի՝ «Հայաստանի դատավորները» հարցազրույցների շարքի շրջանակում զրուցել ենք Երևանի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Սյուզաննա Ուլիխանյանի հետ։ Դատավորը պատմել է իր մասնագիտական ուղու, ընտանիք աշխատանք համատեղման, դատավորի աշխատանքին բնորոշ տարբեր առանձնահատկությունների մասին։

– Ինչպե՞ս ստացվեց մասնագիության ընտրությունն ու Դիլիջանից Երևան տեղափոխությունը։

-Սկզբում տատանվում էի՝ տնտեսագե՞տ, թե՞ իրավաբան, որովհետև ընտանիքում բոլորը տնտեսագետներ են։ Բայց, ի վերջո, գրավեց իրավաբանությունը, որովհետև հետաքրքիր էր՝ ինչ է իրենից ներկայացնում, ինչ է ներառում։ Հետաքրքիր էր նաև իրավաբանի մտածողությունը։ Տնտեսագիտությունը ավելի չոր, հաշվարկային գիտություն է, մտածեցի, որ ընտանիքին անհրաժեշտ կլինի ունենալ նաև իրավաբան։

Սկզբում շատ բարդ էր, տերմինները, թվում էր, չինարեն բառեր են, հետո չես զգում՝ ոնց, սկսում ես կիրառել դրանք։ Ընտրեցի քրեական մասնագիտացում, որովհետև այն ինձ համար շատ ավելի հետաքրքիր էր։ Չմտածեցի, որ կնոջ համար իրականում բարդ է քրեական ոլորտում աշխատել։ Մագիստրատուրան ավարտելիս, երբ ընկերուհիս աշխատում էր դատավորի աշխատակազմում, ինձ ասաց, որ իրենց մոտ դատավորի օգնականի կարիք կա, որոշեցի փորձել։ 2011 թվականն էր, ու դրանից հետո արդեն ամեն ինչ ակնհայտ էր։

-Երկար ժամանակ աշխատել եք որպես դատավորի օգնական։ Տեսնելով պատասխանատվության աստիճանն ու աշխատանքի դժվարությունները՝ ինչպե՞ս կատարվեց այդ անցումը՝ օգնականից՝ դատավոր։

-Իրականում օգնական աշխատելիս, երևի, ծանրաբեռնվածությունն ավելի շատ էր, ավելի երկար էինք մնում աշխատանքի վայրում։ Այն ժամանակ չկային պարզեցված ընթացակարգեր, նույնիսկ բանկերի գործերը նիստային էին լինում, ու վճիռները պարզեցված չէին։ Ծանր էր բավականին, մինչև 21։00-ն մեր աշխատանքային սովորական գրաֆիկն էր։ Երբ աշխատում ես լավ դատավորի օգնական, փորձում ես ամեն կերպ նմանվել քո դատավորին։ Բոլորս այդպես ենք ասում, ամեն օգնական իր դատավորին ասում է՝ «իմ դատավորը»։ Ես էլ տեսնում էի իմ դատավորի աշխատանքը, լինում էին դեպքեր, երբ ժամի ուշ լինելու պատճառով մենք գնում էինք տուն, իսկ ինքը շարունակում էր աշխատել։ Այդպես որոշեցի, որ, երևի, ես էլ պիտի փորձեմ դատավորի աշխատանքը։

-Նշեցիք, որ տեսնում էիք՝ ինչպես է դատավորը երեկոյան ժամերին մնում և շարունակում աշխատել։ Հիմա ինչպե՞ս եք կարողանում աշխատանքի ծանրաբեռնվածության հետ համատեղել ընտանիքը։

-Այն ժամանակվա ծավալների համեմատ՝ հիմա բավականին թեթև է, բայց, միևնույնն է, համատեղելը բարդ է։ Չնայած նրան, որ առավոտյան 9։00-ից մինչև երեկոյան 18։00-ն ամբողջությամբ աշխատանքի մեջ ես, դժվար է դրանից հետո՝ տանը, մոռանալ աշխատանքային հարցերի մասին և ամբողջությամբ ինտեգրվել ընտանիք, լսել երեխաների խնդիրներն ու հարցերը։ Նույնսիկ երբ լսում ես՝ քեզ թվում է՝ դա խնդիր չէ, բայց իրենց համար այնքան կարևոր է։ Պետք է լսես, օրինակ, ինչ դեպք է պատահել մանկապարտեզում և դրան համարժեք պատասխան տաս։ Իրենց հետաքրքիր չէ, որ դու շատ ես աշխատել, հոգնել ես, կամ բազմաթիվ խնդիրներ կան, միևնույնն է պիտի տանը լինես իրենց մաման ու վերջ։

-Կպատմե՞ք 44-օրյա պատերազմի օրերի մասին, երբ Ձեր ամուսինը մարտի դաշտում էր, իսկ հետո արդեն իմացաք իր զոհվելու մասին լուրը։

-Երրորդ երեխաս ծնվեց 2020 թվականի ապրիլին։ Մոտավորապես 6 ամսական էր, և ես գտնվում էի մինչև 2 տարեկան երեխայի խնամքի արձակուրդում, չէի աշխատում, երբ պատերազմ էր։ Ամուսնուս՝ մարտի դաշտ գնալը, մեզ համար անակնկալ էր, որովհետև կարծում էի, որ որպես ոստիկանության զորքերի ստորաբաժանում՝ իրենք ամենածայրահեղ դեպքերում կգնան մարտի դաշտ և իրենց առաքելությունը պիտի մնար պետական կարևոր օբյեկտների պահպանությունը, հասարակական կարգի պաշտպանությունը և այլն։ Սահմանների հետ կապված իրենք չեն ունեցել որևէ գործառույթ։

Սեպտեմբերի 29-ին՝ ընդամենը 2 օր անց, ես խոսում եմ ամուսնուս հետ՝ բացարձակ չկասկածելով, որ ինքը քաղաքում չի։ Ինչ-որ ձայներ լսեցի ու հարցրի՝ «զորավարժանքների՞ են ձեզ տարել», ասաց՝ չէ։ Երբ իմացա՝ որտեղ էր, շոկ ապրեցի, մտածում էի անգամ, որ հումոր է անում, ժամը 18։00-ին կվերադառնա։ Իհարկե, դա այդպես չէր։ Հոկտեմբերի 29-ին պետք է լիներ հերթափոխ, որպեսզի մյուս զորամասը մեկներ, բայց ինչ-ինչ պատճառներով չեղավ այդ հերթափոխը, և նորից իրենք մեկնեցին։ Նոյեմբերի 7-ին խոսեցինք, և կապը դրանից հետո ընդհատվեց։

Նոյեմբերի 9-ին կնքվեց խաղաղությունը, ու ես մտածում էի՝ իրենց մոտ կապ չկա, առաջինը ես պետք է ասեմ, որ այստեղ խաղաղություն է կնքվել, պատերազմը ավարտվել է․․․ անհասանելի էր․․․

Դրանից հետո բոլոր հնարավոր ձևերով փորձում էինք պարզել իր գտնվելու վայրը, որտեղ է եղել վերջին անգամ, բայց իր զինակիցներից բոլորը անհասանելի էին։ 4 ամիս փորձում էինք ինչ-որ բան պարզել՝ որտեղ է եղել, ինչ մարտական առաջադրանք է կատարել և այլն։ Հունվարին մեզ ասացին, որ ԴՆԹ թեստ հանձնելու անհրաժեշտություն կա։

Հունվարի 30-ին ադրբեջանական կողմը հանձնել էր 4 դի, ամուսնուս հետ նաև իրենց զորամասի հրամանտարը չկար, հենց հաջորդ օրը իմացանք, որ դիերից մեկը զորամասի հրամանատարինն է, ամուսնուս մասով դեռ տեղեկություն չկար։ Նրա հորեղբայրը հանձնեց թեստը և  հաստատվեց։

Ծանր էր այդ գիտակցումը, որ 4 ամիս փնտրում ես, բայց․․․ Ավելի դժվար էր այդ մասին երեխաներին բացատրելը, մեծս այդ ժամանակ 4 տարեկան էր, այդ տարիքի համեմատ ավելի մեծի մտածողություն ուներ, բայց, միևնույնն է, բառեր չես գտնում՝ ինչպես բացատրել կատարվածը։ Ինչպե՞ս ասել, որ մյուսների պապան իրենց հետ ա մնացել, իսկ իր պապան չի գալու։ Անհրաժեշտություն առաջացավ հոգեբանի դիմելու։

Միջնեկիս էլ եմ պատմել, ինքը իր համար ընդունելի ձև է համարում, որ իր պապան աստղերի մեջ ապրում է, էնտեղ քնում է, մեր նման առօրյայով է ապրում, բայց ոչ մեզ հետ։

Փոքրս 6 ամսական էր, հայրիկին գիտի միայն պատմություններով, նկարներով, տեսանյութերով։ Մանկապարտեզում տեսնում է, որ պապաները գալիս են, գալիս, հարցնում է՝ «բա մեր պապա՞ն երբ ա գալու»։ Կարծում եմ՝ ամենադժվարը հետագայում է լինելու։ Չնայած ես այդ պահը միշտ ձգձգում եմ, բայց իրենց պիտի տանեմ հոր շիրիմին, որպեսզի հասկանան՝ ինչ է լինում, երբ մարդը մահանում է։ Այս պահին դեռ չեմ տրամադրել ինձ դա անել։ Թող մտածեն, որ իրենց պապան երկնքում է, մեզ նայում է, դեռ փոքր են, որ իմանան՝ հայրիկը ինչ-որ մի տեղ թաղված է։

– Երեխաները գիտե՞ն իրենց մայրիկի մասնագիտության մասին, ինչպե՞ս եք նրանց հասանելի ձևով բացատրում՝ ինչով եք զբաղվում։

-Երեխաներս գիտեն, նրանք նաև դասերից հետո գալիս են այստեղ, մոտ 1 ժամ մնում են, ես աշխատում եմ, իրենք նկարում են, հետո գնում ենք տուն։ 1 անգամ եղել է, որ աղջիկս իջել է դահլիճ, տեսնի, պատկերացում կազմի՝ ինչ է այս աշխատանքը, ինչ է իրենից ներկայացնում։ Ընդհանուր առմամբ բացատրել եմ՝ ինչ է դատավորը, ինչով է զբաղվում, ինչ է ենթադրում աշխատանքը, և միայն միջնեկս է ամեն տեղ հայտարարում, որ պարտադիր դատավոր է դառնալու, մեծս կտրականապես հրաժարվել է, որովհետև միշտ գալիս է և այստեղ շատ գործեր տեսնում։ Գիտեն, որ դա շատ ծանրաբեռնված աշխատանք է, որովհետև ինձ միշտ այդ թղթերի հետևում են տեսնում, երբեմն գործերը տանն են լինում։ Միջնեկս միշտ հպարտությամբ ասում է՝ «ես դառնալու եմ դատավոր», բոլորը մտածում են՝ 6 տարեկան երեխայի մտքով ինչպե՞ս անցավ դատավոր դառնալը, հետո հայտարարում է՝ «մամայիս նման»։

–  Որպես դատավոր՝ հանրային սխալ ընկալումներին, սուր քննադատություններին ինչպե՞ս եք վերաբերվում։

-Երբ դեռ նոր էի նշանակվել, մի դեպք է եղել՝ պայմանավորված երիտասարդ դատավոր լինելու հանգամանքով։ Շատ ծանր էի տանում, մտածում էի՝ տարիքով չի որոշվում, պետք է հաշվի առնել աշխատանքային փորձը, պատրաստված լինելը։ Հետո հասկացա, որ դու բոլորին չես կարող համոզել, բոլորը չի, որ քեզ ճանաչում են, կամ պարտավոր են ճանաչել։ Հիմա, կարելի է ասել, ընդհանրապես չեմ վերաբերվում որևէ կերպ։

-Մարդկանց վստահությունն արդարադատությունն իրականացնող մարմինների նկատմամբ հիմա ի՞նչ մակարդակում է։

-Նախկինում մեր դատավորներից մեկը ասում էր՝ եթե քաղաքացիները չեն վստահում դատարաններին, ապա ինչո՞վ է պայմանավորված գործերի այսքան մեծ աճը։ Մյուս կողմից՝ դա ավելի շատ սոցիալական խնդիրներով էր պայմանավորված, քանի որ աճում էին բանկի հետ կապված վեճերը։ Կարծում եմ ՝ վստահությունը գալիս է դատավորից, քանի որ մեզ մոտ դատական համակարգը չի ընկալվում որպես մեկ միասնական ամբողջություն, այլ՝ առանձին դատավորներով։ Միշտ քննարկման առարկա է դառնում առանձին դատավորը։ Վատի դեպքում վատ է վերագրվում ամբողջ դատական համակարգին։ Մի դատավորի նկատմամբ թեկուզ չնչին անսվտահությունը տարածվում է ամբողջ դատական համակարգի վրա։ Կարծում եմ՝ քաղաքացիական ոլորտում վստահությունն ավելի բարձր է, քան՝ քրեականում։

-Գործեր կհիշե՞ք Ձեր պրակտիկայից, որոնք էապես ազդեցություն են ունեցել Ձեզ վրա։

– Ես փորձում եմ գործերը, իրավիճակներն ու հարաբերությունները չտանել անձնական դաշտ։ Ես չեմ վերապրում մարդկանց խնդիրները, դրա համար կարող եմ ասել, որ չկան գործեր, որոնք ինձ վրա ազդեցություն են ունեցել։ Գործեր կան, որոնք նորություն են եղել, մասնագիտորեն ստիպել են դրա հետ կապված այլ դաշտ ուսումնասիրել և այլն։

– Մեր դատական համակարգը անկախ համարո՞ւմ եք։

– Ես համարում եմ, որ կան անկախ դատավորներ, և  որքան նրանց թիվն ավելանում է, այնքան դատական համակարգն անկախանում է։ Եթե դատավորը ճնշվող տեսակ չէ, իրեն ճնշել հնարավոր չէ։ Որքան շատ լինեն այդպիսի դատավորները, այնքան համակարգը անկախ կլինի։

Մարիամ Անտոնյան

]]> https://iravaban.net/392215.html Wed, 27 Jul 2022 08:06:19 +0000 https://iravaban.net/?p=392215 Read more »]]> Արթուր Ստեփանյանը դատական համակարգում է 2005 թվականից։ Դատավորը 2018 թվականին Դատավորների ընդհանուր ժողովի կողմից ընդգրկվել է Ուսումնական հարցերի հանձնաժողովի կազմում, իսկ 2022թ-ի հունվարին ընտրվել է Դատավորների միության փոխնախագահ։

Իրավաբան․net-ի` «Հայաստանի դատավորները» հարցազրույցների շարքի շրջանակում դատավորն անդրադարձել է դատական համակարգում առկա խնդիրներին, Բարձրագույն դատական խորհրդի գործունեությանը, ԲԴԽ արդեն նախկին նախագահ Ռուբեն Վարդազարյանի հրապարակած աղմկահարույց ձայնագրությանը և այլ հարցերի։

-Պարոն Ստեփանյան, արդեն երկար տարիներ է՝ դատական համակարգում եք։ Սկզբում որպես դատավորի օգնական, այնուհետև՝ որպես դատավոր։ Ինչպիսի՞ էվոլյուցիա է ապրել դատական համակարգը 2005-ից ի վեր։

-Իմ ամբողջ աշխատանքային կյանքը, 20 տարեկանից սկսած, անցել է դատարանում, դատական համակարգում։ Բավականին մեծ էվոլյուցիա է ապրել։ Օրինակ՝ տեխնիկական հագեցվածության մասով, դատական նիստերը չէին ձայնագրառվում։ Բացի այդ, օրենսդրական հսկայածավալ փոփոխություններ են եղել, մասնագիտացված դատարաններ են ստեղծվել, դատական համակարգը բավական մեծ զարգացում է ապրել և դրան զուգահեռ զարգացում է ապրել նաև փաստաբանական համայնքը։

-Այդ զարգացումը բավարար համարո՞ւմ եք միջազգային չափանիշներով ։

-Ես մի քիչ խիստ եմ, այդ թվում՝ իմ նկատմամբ։ Միշտ մտածում եմ, որ կարող էր ավելի լավը լինել։ Մասնավորապես ԱՄՆ-ում դատավորի, դատարանի հանդեպ անսահման վստահություն կա։ Մի անգամ դատական նիստի էինք մասնակցում Միացյալ Նահանգներում, դատավորը իրենց կարգի համաձայն առանց խորհրդակցական սենյակ գնալու անձին դատապարտեց ազատազրկման, հետո հարցրեց՝ բողոքարկելո՞ւ ես։ Ասաց՝ ոչ, շնորհակալություն, ցտեսություն, ու նրան տարան քրեակատարողական հիմնարկ։ Իմ ստացած տպավորությամբ՝ եվրոպական երկրներում անսահման վստահություն կա դատական իշխանության նկատմամբ։ Մեզ մոտ այդ չափով վստահություն չկա ո՛չ դատավորի, ո՛չ դատական իշխանության նկատմամբ։

Ինձ թվում է՝ պատճառներն այնքան էլ օբյեկտիվ չեն, ավելի շատ սուբյեկտիվ են։

-Դատավորների սոցիալական երաշխիքների մասին խոսելով որոշ դատավորներ նշում են, որ Հայաստանում դրանք բավարար չեն։ Ի՞նչ կարծիք ունեք Դուք։

-Պետք է նախ ճշտել՝ նման երաշխիքներ կա՞ն, թե՝ ոչ։ Դրանք աննշան են։ Դատավորի սոցիալական երաշխիքը կենսաթոշակն է, սակայն մեր մի շարք կոլեգաներ, ովքեր գնացին թոշակի, մեկ տարուց ավելի թոշակ չէին ստանում։ Դա նորմալ չի․ մանավանդ դատավորի համար, որը կաշկանդված է բիզնես գործունեությամբ, և բացի գիտա-մանկավարժական աշխատանքից չի կարող ուրիշ բանով զբաղվել։ Գնում է թոշակի ու մի տարի թոշակ չի ստանում։ Հիմա հարցը ինչ-որ չափով կարգավորվել է։ Մեկ էլ մի երաշխիք ունենք․ ինչպես բոլոր պետական աշխատողները, այնպես էլ մենք սոցիալական փաթեթ ունենք, ինչ-որ գումարի սահմաններում հանգիստն է։ Այլ սոցիալական երաշխիքի մասին ես չգիտեմ։

-Ի՞նչ փոփոխություններ կառաջարկեիք Դուք։

-Այս ոլորտում շատ բան կարելի է անել, սկսած առողջապահական ապահովագրությունից։ Թվում է՝ դատավորը ամբողջ օրը դատարանում, իր աշխատասենյակում փափուկ բազկաթոռին նստած է, բայց շատ ծանր աշխատանք է կատարում։ Ամեն օր մի քանի դատական ակտ, մի քանի տասնյակ դատական նիստ, որոնք էականորեն իրարից տարբեր են․․․ հեշտ չի։ Բնականաբար դա դրական ազդեցություն չի ունենում առողջության վրա։

Բացի այդ, հանգստի և սպորտի հետ կապված փաթեթներ կարելի էր տրամադրել ինչպես դատավորին, այնպես էլ նրա ընտանիքի անդամներին։ Դատավորի երեխաների ուսումնառության հետ կապված կարելի է փաթեթներ մշակել։

-Պարոն Ստեփանյան, չենք կարող չխոսել վերջին շրջանում Բարձրագույն դատական խորհրդում տեղի ունեցող գործընթացների մասին։ Հունիսի 20-ին Ռուբեն Վարդազարյանը ասուլիսի ժամանակ հրապարակեց իր և Գագիկ Ջհանգիրյանի՝ 2021-ին տեղի ունեցած զրույցի գաղտնի ձայնագրությունը: Այն հրապարակելուց հետո Վարդազարյանը մեկնաբանեց ձայնագրությունը՝ ասելով, որ իրեն Ջհանգիրյանը փորձում էր համոզել հրաժարական ներկայացնել մինչև որոշակի ժամկետ, և այդ դեպքում իր նկատմամբ քրեական գործ չի հարուցվի: Ի՞նչ տպավորություն ունեք հրապարակված ձայնգրությունից։

-Արձագանքս հակիճ կլինի։ Պարոն Վարդազարյանը և Ջհանգիրյանը իրենց կարծիքը հրապարակել են ձայնագրության վերաբերյալ։ Մամուլից տեղեկացա, որ քրեական գործ է հարուցվել, անձինք են հարցաքննվել, թե ինչ ընթացք է այն ստացել՝ չգիտեմ։ Այս ամենը օրենսդրական իմաստով ինձ կաշկանդում է կարծիք, դիրքորոշում արտահայտելու համար։ Զուտ զգացողության առումով՝ թե՛ ձայնագրության առկայությունը, թե՛ հրապարակումը, թե՛ բովանդակությունը ինձ համար հաճելի չէր։

-Հիասթափություն չկա՞ր մասնագիտությունից։

-Մի բան պատմեմ․ երեկ երեկոյան մեքենաս անսարք էր, օգնականիս խնդրեցի՝ իջեցներ Կենտրոն։ Երիտասարդ տղա է, ինքն էլ է ապագայում ցանկանում դատավոր դառնալ։ Ինձ մի հարց տվեց․ ասաց՝ պարոն Ստեփանյան, այսքան ժամանակ եղել է, որ փոշմանել եք, որ դատավոր եք դարձել։ Ասացի՝ մի վայրկյան չի եղել։ Այս դեպքում էլ, մի վայրկյան չեմ փոշմանել։

-Ի՞նչ ազդեցություն կունենա հրապարակված գաղտնի ձայնագրությունը դատական համակարգի հետագա գործունեության վրա։

-Չեմ կարող ասել, դա ժամանակը ցույց կտա։ Միգուցե ընդհանրապես ազդեցություն չունենա, միգուցե՝ վնասի դատական իշխանությանը։

-Ի՞նչ կասեք Բարձրագույն դատական խորհրդի գործունեության մասին։ 4 տարուց ավելի է՝ խորհուրդը գործում է։ Դատավորների, դատական իշխանության համար զգալի փոփոխություններ կա՞ն։

-ԲԴԽ-ն ունի 5 դատավոր անդամ, 5 իրավաբան-գիտնական անդամ։ Այս 4 տարվա ընթացքում ավելի քան 10 անդամի լիազորություններ դադարեցվել են, սակայն որևէ մեկինը պաշտոնավարման ժամկետի ավարտով պայմանավորված չի եղել։ Բացի այդ, այս պահի դրության խորհրդի 4 ղեկավար է փոխվել։ Իմ կարծիքով՝ այդ հանգամանքները չեն նպաստում նոր ստեղծված սահմանադրական մարմնի բարենպաստ ու արագ կայացմանը։

Մանրամասները՝ տեսանյութում։

Հարցազրույցը՝ Եվգենյա Համբարձումյանի

-2018 թվականին, երբ կազմավորվում էր Բարձրագույն դատական խորհուրդը, խորհրդի անդամները բարձրաձայնեցին դատարանների նյութատեխնիկական հագեցվածության  խնդիրների մասին։ Հարցը այս 3 տարիների ընթացքում որևէ կերպ լուծվե՞լ է։

-Ես դա չեմ նկատել։ Ես 2018-ին եմ նշանակվել և իմ նշանակվելուց ի վեր ոչինչ չի փոխվել։ Միայն համակարգիչներն են թարմացվել։ Խնդիրներ կան և ես որևէ լուրջ առաջընթաց այդ առումով չեմ նկատել։

-Ինչո՞ւ որոշեցիք դատավոր դառնալ։ Հիմնականում դատախազական, դատական համակարգից են դուրս գալիս փաստաբան աշխատելու համար։

-Դատական համակարգը ինձ միշտ գրավել է։ Ինձ թվացել է, որ դատավորի կարգավիճակում ես շատ ավելին կկարողանամ անել։ Եղել են դեպքեր, որ դատական ակտերի հետ համաձայն չեմ եղել որպես փաստաբան և բացի բողոքից այլ բան չեմ կարողացել անել։ Միշտ երազել եմ դատավոր դառնալու մասին, այն ժամանակ ինձ համար բաղձալի պաշտոն էր։ Ըստ ինձ՝ իրավաբանի համար դատավորի պաշտոնը այն բարձր կարգավիճակն է, որին ձգտում ես։ Ես դրան ձգտել եմ, այժմ էլ որ նշանակվել եմ, շատ սիրով եմ կատարում աշխատանքս։ Գերծանրաբեռնվածության պայմաններում անգամ չեմ փոշմանել, որ դատավոր եմ դարձել։

-Սպասումները արդարացե՞լ են։

-Որոշ չափով՝ այո, որոշ չափով՝ ոչ։ Մեծ հիասթափություն եմ ապրել դատավորների սոցիալական երաշխիքների, դատավորների պաշտպանվածության առումով։ Ես այլ կերպ եմ պատկերացրել դատական համակարգը։ Ինձ թվում էր, որ դատավորի կարգավիճակում ես ինձ ավելի պաշտպանված կզգամ, բայց դա այդպես չէ։ Ճնշումները շատ են, աշխատավարձերը, արդի պայմաններում, ցածր են։ Կարող է թվալ, որ համեմատական կարգով բարձր է, սակայն դատավորի աշխատավարձը վերջին 10 տարվա ընթացքում չի փոփոխվել։ Սոցիալական երաշխիքներ դատավորները գրեթե չունեն։ Կենսաթոշակները գնալով նվազում են։ Այն ժամանակ, երբ ես ձգտում էի դատավորի պաշտոնը զբաղեցնել, սոցիալական երաշխիքները պատճառներից մեկն էր։ Դրդապատճառներից մեկը դա էր․ երբ անցնեմ, թոշակի, ես բարձր թոշակ կունենամ։ Այժմ շատ-շատ ցածր է դատավորի թոշակը։ Փաստաբանները հիմա ավելի լավ վիճակում են։ Իրենք կարող են բարձր վարձատրվել, այդ գումարները կուտակել և հետագայում չաշխատել։

-Հասարակության ընկալմամբ՝ ճնշումների են ենթարկվում քրեական գործեր քննող դատավորները։ Կարո՞ղ եք ասել, թե ինչ խոչընդոտների են հանդիպում վարչական դատարանի դատավորները։

-Ես որևէ խոչընդոտի չեմ հանդիպել իմ պաշտոնավարման ընթացքում, ճնշումներ իմ նկատմամբ չեն եղել։ Հիմնական ճնշումը, եր ես ինձ վրա զգում եմ, հասարակության կողմից է։ Մենք ճնշում ընկալում ենք զանգի տեսքով, որ զանգում ու ասում են՝ դատական ակտը այսպես պետք է լինի։ Ճնշումը միայն դա չի։ Այդքան վիրավորանք, այդքան հայհոյանք, այդքան փնովում լսում ես՝ թևերդ վայր են ընկնում։ Դատավորների մեծ մասը մեծ նվիրումով է աշխատում։ Այդպիսի շաբաթ ու կիրակի չկա, որ մենք չգանք աշխատանքի, 20։00, 21։00-ից շուտ տուն չենք գնում։ Շատ ցավալի է, որ այդքան աշխատանքից հետո մտնում ես սոցիալական ցանկ ու միայն վարկաբեկող խոսքեր ես լսում։

Մանրամասները՝ տեսանյութում։

Այս մասին ասաց Արման Կուրեխյանը՝ Իրավաբան.net-ի «Հայաստանի դատավորները» շարքի հարցազրույցում։

«Ես երբեք ինձ իրավունք չեմ վերապահել գնահատական տալու քաղաքական գործիչների հայտարարություններին, քաղաքական հայտարարություններին, բայց գտնում եմ, որ անթույլատրելի է դատական իշխանությունը ներկայացնող անձի կողմից նման հայտարարությամբ հանդես գալը՝ հրապարակավ։ Ավելին՝ ես պետք է նշեմ, որ շատ ավելի անընդունելի էր ու իմ համար՝ որպես դատավորի, վիրավորական էր այն հանգամանքոը, որ պարոն Վարդազարյանը՝ լինելով մեր գործընկերը, դատավոր, փորձեց դիստանցավորել իրեն մնացյալ դատավորներից՝ ինքն իրեն հայտարարելով հայրենիքին նվիրված, ազնիվ, պրոֆեսիոնալ, և ըստ էությամբ ստվերելով մնացյալ ամբողջ դատական համակարգը»,-ասաց դատավորը։

Նա նշեց, որ դիմել է ԲԴԽ նախագահ Ռուբեն Վարդազարյանին, որ հրապարակի «այդպիսի» դատավորների ցանկը կամ՝ հերքի։ «Ոչ մեկը և ոչ՝ մյուսը պարոն Վարդազարյանը չարեց և ես ստիպված դիմեցի Բարձրագույն դատական խորհրդին։ Բայց ասեմ, որ իմ նպատակը բոլորիվ էլ այն չէ, որ պարոն Վարդազարյանը ենթարկվի պատասխանատվության, եթե անկեղծ լինեմ՝ չեմ էլ սպասում, չեմ էլ հավատում, որ նա կենթարկվի կարգապահական պատասխանատվության, որովհետև համոզվել եմ, որ այս ընթացքում դեռևս կան ու շարունակում են մնալ դատավորներ, որոնք անձեռնմխելի են, դատավորներ, որոնց կարելի է ենթարկել պատասխանատվության․ այդ տարանջատումը դեռևս կա։ Իմ նպատակը զուտ այն էր, որ ԲԴԽ-ն գոնե իր ներսում քննարկի և բարոյական գնահատակն տար իր անդամի և նախագահի հայտարարություններին»,-ասաց Արման Կուրեխյան։

Սրանից բացի, Արման Կուրեխյանը նաև հայց է ներկայացրել Վարչական դատարան՝ Բարձրագույն դատական խորհրդի 2020 թվականի դեկտեմբերի 24-ի որոշումը անվավեր ճանաչելու պահանջով։

Մանրամասները՝ տեսանյութում

1999 թվականին Լիլիթ Կատվալյանը աշխատանքի է ընդունվել Փաստաբանների միությունում՝ որպես փաստաբան։

2008 թվականից մինչև 2009 թվականն աշխատել է Երևանի քաղաքացիական դատարանի դատավոր։ 2009-ի փետրվարի 27-ին նախագահի հրամանագրով նշանակվել է Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջանի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր: 2018-ի օգոստոսի 10-ին նախագահի հրամանագրով նշանակվել է Սնանկության դատարանի դատավոր:

Դատավորը անդրադարձել է նաև Հայաստանում կանանց նկատմամբ խտրականության դրսևորումներին և«Սնանկության մասին» օրենքում կատարված փոփոխություններին։

Մանրամասները՝ տեսանյութում

Հարցազրույցը՝ Եվգենյա Համբարձումյանի

Լուսանկարները՝ Վահե Վարդանյանի

«Հայաստանի դատավորները» շարքի   շրջանակում Երևանի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Լիզա Գրիգորյանի հետ խոսել ենք Բարձրագույն դատական խորհրդի դեմ ներկայացրած հայցադիմումի, դատական համակարգի անկախության և դատավորներին անհանգստացնող խնդիրների մասին:

–Վարչական դատարան հայցադիմում եք ներկայացրել ընդդեմ բարձրագույն դատական խորհրդի: Կարո՞ղ եք ներկայացնել, թե որն է պատճառը:

– Հայցադիմումը  վերաբերում է վերաքննիչ և  վճռաբեկ դատարանների դատավորի թափուր պաշտոնում առաջադրվելու և նշանակվելու առաջխաղացման ցուցակներին: Անցյալ տարի տեղի ունեցավ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի թափուր տեղերի համալրման և վճռաբեկ դատարանի դատավորի թափուր տեղի համալրման վերաբերյալ մրցույթ, երկուսին էլ դիմեցի: Վճռաբեկի դեպքում թեկնածուի, իսկ վերաքննիչի դեպքում դատավորի թափուր հաստիքում չընտրվեցի: Այս առումով Դատական օրենսգիրքը շատ լուրջ թերություններ ունի և նպատակն էր այս հայցադիմումով բարձրաձայնել այդ թերություններ մասին, ձևավորել պրակտիկա և ունենալ օրենսդրություն, որը ավելի կանխատեսելի կդարձնի դատավորների համար իրենց առաջխաղացման գործընթացը:

-Նման դեպք ունեցանք, երբ դատավորներ Ալեքսեյ Սուքոյանը և Կարինե Պոտրոսյանը դատարան են դիմել՝ սնանկության դատարանի դատավորներ նշանակելու համար թեկնածություններ առաջարկելու վերաբերյալ Բարձրագույն դատական խորհրդի որոշումը (ԲԴԽ) որոշումը անվավեր ճանաչելու պահանջով: Իրավաբան.net-ի հետ զրույցում նրանք նշել էին, որ հայցադիմումի ներկայացումից հետո նրանց նկատմամբ անուղղակի ճնշում է գործադրվել: Ձեզ վրա նման ճնշում զգացե՞լ եք:

-Դեռ նման ճնշում չեմ զգացել ինձ վրա: Իհարկե, ներքին մոտեցման, վերաբերմունքի, անձնական վատ տրամադրվածության մասին որևէ վատ բան չեմ կարող ասել, որովհետև նման շփում չունեմ Բարձրագույն դատական խորհրդի անդամների հետ: Շատ ուրախ եմ, որ իմ աշխատանքի վրա դա որևէ կերպ չի անդրադարձել:

-Վերոնշյալ դատավորները նշում էին, որ ԲԴԽ որոշումը պատճառաբանված չէր և հենց այդ պատճառով են դատարան դիմել: Դուք նույնպես պատճառաբանություն եք ուզում ստանալ:

–Այո, և’ իմ վերաբերյալ որոշումները, և’ ԲԴԽ ցանկացած որոշում պատճառաբանված չէ: Իհարկե,  ԲԴԽ-ն բարձրացնում է նաև օրենսդրական հարցեր, մասնավորապես, որ Դատական օրենսգիրքը նախատեսում է փակ և գաղտնի քվերակություն, որի դեպքում իրենք չեն տեսնում, թե ինչպես է հնարավոր այդ որոշումները պատճառաբանել: Օրենսդրական խնդիր կա, բայց չեմ կարծում, որ դրա լուծումները հնարավոր չէ գտնել առանց օրենսգիրքը փոխելու: Այսինքն, որոշումների պատճառաբանվածությունը շատ կարևոր է, որովհետև իրենք գործ ունեն դատական համակարգի հետ և մեր ԲԴԽ-ն շատ լայն լիազորություններ ունի և այս առումով կարծում եմ, որ պարտադիր է դրանք պատճառաբանելը: Դատավորին պետք է ասել, գոնե բանավոր, ինչու է նախապատվությունը տրվել այլ թեկնածուի, այլ ոչ թե իրեն: Պետք է ասել՝ դու ունես այս թերությունները, որպեսզի դատավորը իր գործունեության ընթացքում դա շտկի: Կամ եթե չկան թերություններ, թող ասեն՝ այս թեկնածուն ունի այս առավելությունները, և դրա համար մենք գտնում ենք, որ նա ավելի է համապատասխանում չափանիշներին: Սա միայն իմ սուբյետիվ ընկալումը չէ, դա միջազգային ընդունված փորձ է, և Վենետիկի հանձնաժողովը դա նույնպես ընդգծել է: Հանձնաժողովը նաև նշում է, որ դրանք պետք է բողոքարկման ենթակա լինեն:

-Սակայն մեր օրենսդրությամբ ԲԴԽ որոշումների բողոքարկման կարգ նախատեսված չէ և որոշման վերջում էլ նշվում է, որ որոշումը վերջնական է, այսինքն, ենթակա չէ բողոքարկման:

-Այո, մեր օրենսդրությամբ բողոքարկման ինստիտուտ նախատեսված չէ, և այդ բացը, դե ֆակտո, լրացվում է վարչական վարույթի շրջանակներում: Այսինքն, բարձրագույն դատական խորհրդի որոշումները, որպես վարչարարություն, ընկնում են վարչական դատարանի իրավասության մեջ: Այս դեպքում առաջանում է օրենսդրական փոփոխություն նախաձեռնելու խնդիր: Եթե մենք գտնում ենք, որ վարչական դատարանը այնքան էլ հարմարեցված չէ ԲԴԽ-ի որոշումները վերանայելու համար, ուրեմն մենք պետք է ունենանք այլ մարմին: Վարչական դատարանը հիմա վերանայում է այդ որոշումները, քանի որ սա վարչարարություն է և իր իրավասության մեջ է և մենք չունենք բողոքարկման այլ ատյան, որպեսզի դատավորը իրացնի իր իրավունքը:

-2014 թվականին Ձեր հարցազրույցներից մեկում նշել եք, որ «դեռ չեք հասցրել զզվել դատական համակարգից»: 5 տարի անց նույնը կարո՞ղ եք պնդել:

-Չէ, անկեղծ ասեմ, նույնը չեմ կարող պնդել և հիմնականում դա կապված է ծանրաբեռնավածության հետ: Դատավորն այսօր չափից դուրս ծանրաբեռնված է աշխատում: Ծանրաբեռնվածությունը, նյութատեխնիկական ապահովվածությունը. մենք անընդհատ որևէ տեխնիկական խնդիրների առաջ ենք կանգնում: Մեր գործը առանց այն էլ շատ ծանր է և շատ դժվար հարցերի առաջ ենք կանգնում և դրան գումարվում է նաև նյութատեխնկական վատ ապահովվածությունը: Իմ պայմանները շատ լավն են, կան դատավորներ, որոնք այնպիսի վատ պայմաններում են աշխատում, նման բան չի կարելի թույլ տալ: Գոնե մինիմալ պայմանները դատավորի համար պետք է ապահովվել:

Բացի դրանից, այսքան գործի պայմաններում դատավորը չի կաողանում իր մասնագիտական աճի վրա ուշադրություն դարձնել, նոր որոշումներ ուսումնասիրել, միջազգային փորձ ուսումնասիրել և անընդհատ տեխնիկական աշխատանք է կատարում: Դա, իհարկե, ազդում է էնտուզիազմի վրա: Հուսով եմ, որ ինչ-որ ձևով այս հարցերը կլուծվեն:

-Հիմա ի՞նչ է անհրաժեշտ դատարաններին:

-Դատարանների պայմանները, սենյակային պայմանները, հնացած տեխնիկան, աշխատողների փոքր թիվը՝ գործի հետ համեմատած: Եթե համեմատեք, թե 4-5 տարի առաջ քանի հոգի էր դիմում դատավոր դառնալու համար և հիմա քանի հոգի է դիմում, այդ կտրուկ անկումը ցույց է տալիս, որ դատավորների աշխատանքը դարձել է ոչ գրավիչ: Նաև հասարակության վատ վերաբերմունքն է դրան նպաստում, վստահության անկումը դատարանների, դատական համակարգի նկատմամբ:

-Ծանրաբեռնվածության մասին խոսեցիք: Ձեր վարույթում այս պահին քանի՞ գործ կա:

-Իմ վարույթում այս պահին 600-700 գործ կա: Ճիշտ է, նախորդ տարիներին ավելի մեծ թվով գործեր եմ ունեցել, սակայն գործերը բարդացվել են: Քաղաքացիական դատավարության նոր օրենսգրքի ընդունումից հետո որոշ հարցեր հեշտացվել են, պարզեցվել են, բայց ամեն դեպքում, գրագրությունը, տեխնիկական աշխատանքը շատ-շատ է, որը որոշ գործերի դեպքում ավելի է երկարաձգում գործի քննությունը և լրացուցիչ աշխատանքի կարիք է ստեղծում:

-Մայիսյան իրադարձություններից հետո դատարանների նկատմամբ վստահության աճ զգացե՞լ եք:

-Վստահության, չեմ կարող ասել, բայց զգացել եմ, որ մարդիկ շատ ավելի պահանջատեր կեցվածք են ընդունում դատարանի նկատմամբ: Պահանջում են, որ իրենց գործը արագ քննվի, տեղեկությունը ավելի շուտ տրամադրվի և այլն: Պահանջատիրությունը ես լավ եմ գնահատում:

-Դատարանները հիմա ավելի անկա՞խ են:

-Դատավորի համար շատ զգայուն թեմա է դա: Դատավորը էթիկայի տեսակետից իրավունք չունի քննադատել մեկ այլ դատավորի կամ դատական համակարգի հեղինակությանն ուղղված որևէ բան ասի: Ես կարող եմ ասել, որ լրջագույն խնդիրներ կան դատական համակարգում, ինչպես այլ համակարգերում: Դատարանների անկախությունը և դատական համակարգի նորմալ գործունեությունը դա պետության կարևորագույն սկզբունքներին ուղղված գործունեություն է: Օրենքի գերակայությունը հիմնականում ապահովում է դատական համակարգը: Մենք ունենք օրենսդիր, գործադիր և դատական համակարգ, սակայն, ինչպես գիտենք, օրենսդիրը և գործադիրը գրեթե նույն ուժն է ղեկավարում և այստեղ մնում է միայն դատական իշխանությունը, որն ապահովում է այս իշխանությունների տարանջատման սկզբունքը: Եթե դատական իշխանությունը անկախ չլինի, դա կնշանակի, որ չկա ժողովրդավարություն, չկա օրենքի գերակայություն: Եվ սա պետության համար թիվ 1 խնդիրն է:

Անկախությունն ապահովելու համար շատ մեծ ջանքեր և մեծ ներդրումներ են հարկավոր: Նույնիսկ դատավորների վարձատրությունը դատավորների անկախության վրա ազդող կարևորագույն ազդակներից մեկն է: Եթե դատավորը պատշաճ չի վարձատրվում, անկախության տեսակետից մենք խնդիր ունենք:

Եթե մենք ասում ենք՝ մայիսից մենք անկախ ենք, թե՝ ոչ, դա չի կարող մայիսից միանգամից փոխվել: Մայիսից որևէ գործողություն չի կատարվել դատավորների անկախությունը երաշխավորող պայմանների ապահովման համար:

-Եթե գործադիրի ղեկավարը հայտարարում է, որ «զանգովի արդարադատություն» այլևս չի լինելու, դա դատական համակարգի անկախությունն ապահովող քա՞յլ է, թե՝ ոչ:

–Դրական քայլ է, ճիշտ քայլ է, բայց չեմ կարծում, որ բավարար քայլ է դատարանի անկախության համար: Չեմ կարծում, որ միայն հայտարարելը՝ այլևս զանգեր չեն լինելու, դա բավարար է, որ դատավորը անկախ լինի: Դատավորի վրա կարող է ազդել պաշտոնատար անձի ցանկացած հայտարարություն՝ որևէ գործի վերաբերյալ:

Եթե պաշտոնատար անձը հայտարարում է, որ այս գործող դատարանը պետք է այսպիսի բան անի, այսպիսի որոշում կայացնի, դա բավարար է, որպեսզի դատավորը կաշկանդվածություն զգա: Դեռ չեմ ասում, որ պաշտոնատար անձը իրավունք չունի նման հայտարարություն անելու:

Այդ հայտարարությունը շատ փոքր կամքի դրսևորում է: Այն ոչ միայն բավարար չէ, այլ նաև ինքն իրենով էական էլ չէ: Ենթադրենք չի զանգում հեռախոսով ասում, բայց սոցիալական կայքերով բացահայտ իր տեսակետն է ասում, որ ճիշտը սա է, դատավորը պետք է այսպիսի որոշում կայացնի, կասեք ինձ՝ ո՞րն է տարբերությունը, հեռախոսով է ասել, թե սոցցանցով: Չկա տարբերություն:

–Փետրվարի 14-ին ԲԴԽ-ն հրապարակել է Երևանի ընդհանուր իրա­վա­սության դատարանի դատավոր Արայիկ Մել­քում­յանին կարգապահական պատաս­խանատվության ենթարկելու հար­ցի վերաբերյալ որոշումը, որի համաձայն, դատավորի լիազորությունները դադարեցվել են: Նա պնդել է, որ իր կողմից  վրիպում է եղել, որի պատճառը գերծանրաբեռնվածություն ու աշխատակազմի ոչ համալրված լինելն է: 

-Կոնկրետ ինձ համար ասեմ, որ եղել են վրիպակներ, նաև լուրջ վրիպակներ էլ են եղել, բայց, իմ կարծիքով, օբյեկտիվ իրավաբանը և ոչ իրավաբանը կարող է հասկանալ՝ դա իրոք վրիպակ է, թե՝ որոշակի դիտավորություն: Իրոք դատավորները շատ ծանրաբեռնված են, տեխնիկական աշխատանքը այնքան շատ է, որ շատ հեշտ է վրիպելը և սխալվելը, բայց ամեն դեպքում դա էլ պետք է իր սահմանը ունենա: Ծանոթ չեմ պարոն Մելքումյանի կարգապահականի վերաբերյալ որոշմանը, բայց ամեն դեպքում ասեմ, որ միջազգային ստանդարտն էլ սահմանում է, որ բացառիկ դեպքերում պետք է դատավորի լիազորությունները դադարեցվեն:

-Շատ է խոսվում դատավորների վրա քաղաքական ճնշումների գործադրման մասին, սակայն չի խոսվում հասարակական կարծիքի ազդեցության մասին և շատերը խոսում են այն մասին, որ խափանման միջոցի փոփոխման դեպքերը, որոնք արձանագրվեցին վերջերս, հասարակական կարծիքի  ազդեցությամբ եղան:

-Հասարակական կարծիքն,  իհարկե, ազդում է, և դա անթույլատրելի է: Դատավորը պետք է անկախ լինի ոչ միայն օրենսդիրից, գործադիրից, այլ նաև հասարակական կարծիքից: Անթույլատրելի է այն, որ հասարկությունը պետք է որոշի, թե ով պետք է կալանավորվի, և ով՝ ոչ: Այս երևույթի դեմ որոշակի գործողություններ պետք է արվեն: Մենք կհանգենք ավելի վատ իրավիճակի, քան երբևէ եղել է դատական համակարգը:

Կալանքի վերաբերյալ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը շատ խիստ կարծիք է արտահայտել Հայաստանի նկատմամբ: Եվրադատարանը նշել էր, որ Հայաստանում կալանքի բողոքարկումը արդյունավետ չէ:  Դա ամենավատ գնահատականն է պետության նկատմամբ: Եթե մենք դրանից հետո ուզում ենք, որպեսզի այդ գնահատականը ավելի վատանա, այո, եկեք հասարակական կարծիքը լսենք և որոշում կայացնենք, բայց դա անարխիայի կհանգեցնի:

Հասկանում եմ, որ դատական համակարգի նկատմամբ հասարակության վստահության բարձրացման խնդիր ունենք: Այդ երևույթը չափազանց վտանգավոր է, և առաջին հերթին պետությունը պետք է շահագրգիռ լինի, որպեսզի նման դեպքերը չկրկնվեն:

-Մենք ուսումնասիրել ենք Ձեր ներկայացրած գույքի և եկամուտների հայտարարագրերը: 2014 թվականին մեքենա էիք հայտարարգրել և բնակարան՝ 51 հազար դոլար արժողության: Հայտարարագիրը ներկայացնելուց հետո մամուլում մի քանի հրապարկում եղավ այս մասին՝ ոչ դրական լույսի ներքո: Եվ հաջորդ տարիների հայտարարագրերում մեքենան և բնակարանը չհայտնվեցին: Բնակարանը նշվեց, որ վաճառվել է:

–Դրանում մամուլի ազդեցությունը հաստատ չկար: Իմ մեքենան ես վաճառել էի ու գնել էի այդ մեքենան, որը փոխանցման տուփի հետ կապված խնդիրներ ուներ: Այն պատվիրվել էր ԱՄՆ-ից, ես գեթ 1 օր էլ այդ մեքենան չեմ վարել և վերադարձրել եմ, որպեսզի վաճառեն և իմ գումարը վերադարձնեն:

Բնակարանը գնվել էր հիփոթեքով, բայց ես հետո վաճառեցի, քանի որ հետո ավելի մատչելի տարբերակ եղավ պետական ծառայողների համար: Ես դա վաճառեցի, որ մյուս բնակարանը ձեռք բերեմ և արդեն ձեռք եմ բերել:

-Նշվում է նաև դրամական միջոցների մասին 80 հազար դոլար և 23 հազար եվրոյի չափով:

-Այդ գումարները ես տնտեսել էի բնակարան ձեռք բերելու համար: Դա իմ փաստաբանական գործունեության միջոցով վաստակած և խնայած գումարն է:

Մանրամասները՝ տեսանյութում

Հարցազրույցը՝ Եվգենյա Համբարձումյանի
Լուսանկարները՝ Յուրա Զոհրաբյանի