«Ավելի լավ է Վճռաբեկ դատարանի մի գիտագործնական մեկնաբանություն շատ կարդալ, քան թե գեղարվեստական գրքեր»,- երիտասարդ իրավաբան, Երևանի պետական համալսարանի իրավագիտության ֆակուլտետի ուսանող Առնոլդ Վարդանյանի համոզմունքն է:
Նա նպատակ ունի դառնալ դատախազ, բայց ոչ գլխավոր: Ինչո՞ւ երիտասարդը չի հավակնում այդ պաշտոնին, ինչո՞ւ է նա իրեն համարում Քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի «ֆանատը», ինչպիսի՞ պատկերացումներ ունի նա դատաիրավական համակարգի մասին, ինչո՞ւ հարցազրույցի ընթացքում նա հիշեց Հոհաննես Շիրազի «Մարգարիտն ու փրփուրը» բանաստեղծությունը և ի վերջո՝ ովքեր են, ըստ նրա, մեր դատական համակարգի փրփուրները ու ինչու մարգարիտներն այդպես էլ ծովի երես դուրս չեն գալիս:
Իրավաբանների պահվածքի, նրանց խոսքի արժանահավատության, բուհում կոռուպցիայի և երիտասարդ իրավաբանի նպատակների մասին է Իրավաբան.net-ի «Երիտասարդ իրավաբանները» նոր շարքի հերթական հարցազրույցը:
– Ինչպե՞ս եղավ, որ ընդունվեցիր ԵՊՀ-ի իրավագիտության ֆակուլտետ: Օրինակ՝ ես մանուկ հասակում երազել եմ գրող դառնալ, սակայն պահի բերումով այնպես եղավ, որ որոշեցի ընտրել լրագրության ոլորտը, քեզ մոտ ինչպե՞ս կայացվեց իրավագիտություն ֆակուլտետ ընդունվելու որոշումը:
– Իրականում, իմ մասնագիտությունը ես չեմ ընտրել, իմ մայրիկն է խորհուրդ տվել, ու ես դրա համար նրան անչափ շնորհակալ եմ մինչև կյանքիս վերջ: Ինձ ճանաչող բոլոր մարդիկ գիտեն, որ իրավաբանությունը և ես, ասես, մի մարմին ու մի հոգի լինենք, մի ընդհանուր ամբողջություն ենք կազմում և ես առանց իրավաբանության ուղղակի իմ կյանքը չեմ պատկերացնում: Ես 5 տարեկանում եմ դպրոց գնացել, ավարտել եմ 15-ում և այդ ժամանակ եմ ընդունվել բուհ, այսինքն՝ բավականին փոքր տարիքում եմ եղել՝ իմ հասակակիցների համեմատ: Թե՛ դպրոցում, թե՛ բուհում միշտ ինձնից տարիքով ավագների հետ եմ սովորել: Այս տարի ավարտում եմ բուհը:
– Ի՞նչ պլաններ կան հետագայի առումով, ի՞նչ ես ուզում դառնալ:
Այդ հարցը ինձ միշտ տալիս են, ես ուզում եմ դառնալ դատախազ: Ինձ չեմ տեսնում փաստաբանական կողմում՝ ելնելով այդ գործունեության բնույթից։
– Միանգամից դատախազ, կարծում եմ, դա մի փոքր ամբիցոզ ձգտում է: Մի փոքր հումորով մոտենանք հարցին՝ միգուցե գլխավոր դատախազին է՞լ ես քեզ հակառակորդ համարում:
– Ոչ, գլխավոր դատախազի պաշտոնի մասին ես չեմ մտածում, ավագ դատախազ լինելն էլ է լավ: Ես հակառակորդ չեմ ուզում ոչ մեկին լինել (ժպտում է – Գ.Թ.):
– Լավ: Ինչո՞վ է դատախազը քեզ գերում:
– Դատարանում իր դատավարական կարգավիճակով: Մեղադրողի կարգավիճակը՝ ներկայացնելով պետության շահերը դատարանում, պետության անունից հանդես գալը, ներկայացնելով քո պետությունը, ելույթ ունենալովդա մեծ պատիվ է:
– Ինչպե՞ս ես առաջադիմում:
– Գերազանց եմ սովորում, միշտ ձգտում եմ բարձր գնահատականներ ստանալ:
– Ոնց հասկացա՝ քրեական ոլորտն է քեզ գրավում:
– Այո, ներկա պահին մասնագիտացած եմ քրեաիրավական գծով: Ես նաև գրում եմ գիտական աշխատանքներ, այս տարի նախապատրաստվում եմ Ցեղասպանության 100-ամյակին նվիրված գիտաժողովին մասնակցել, ներկայացնել գիտական աշխատանք, մասնավորապես Ցեղասպանության մերժողական քաղաքականությունը իրավական վերլուծության լույսի ներքո եմ փորձում ներկայացնել՝ վերլուծելով նաև այս տարի հունվարի 28-ին տեղի ունեցած «Փերինչեքն ընդդեմ Շվեյցարիայի» գործը: Ներկայացնել, թե ինչքանով էր այդ դատական ակտը համապատասխանում Եվրոպական դատարանի վարած իրավական քաղաքականությանը:
– Չակերտները կբացես՝ ինչքանո՞վ:
– Այն ընդհանրապես չի համապատասխանում՝ այնքանով, որքանով որ Եվրոպական կոնվենցիան տալիս է 10 հոդվածը, որում խոսվում է խոսքի ազատության մասին, այնքանով որքանով՝ տրվում է խոսքի ազատության շրջանակները՝ միևնույն ժամանակ սահմանափակվում է՝ ասվելով, որ այն անծայրածիր իրավունք չէ:
– Ինչպիսի՞ն են քո պատկերացումները դատաիրավական համակարգի մասին: Այսօր այն է, ի՞նչ որ պետք է լիներ, թե որոշ բաներ կուզեիր, որ փոխվեր:
– Մեր դատաիրավական համակարգում շատ են, այսպես կոչված, փրփուրները: Հովհաննես Շիրազը մի բանաստեղծություն ունի, կոչվում է «Մարգարիտն ու փրփուրը», որի վերջին քառատողը շատ յուրահատուկ կերպով արտահայտում է մեր դատական համակարգի հիմնական թերությունները: Բանաստեղծությունում ասվում է՝
«Մարդիկ կան, որոնք փրփուրի նման
Միշտ կյանքի ծովի երեսն են ելնում,
Բայց խորքում որքա՜ն
Մարգարիտներ կան,
Որոնց փառքը դեռ փրփուրն է խլում»:
Այ հենց այդ փրփուրներն են, որոնք դատական համակարգում «ծովի երեսն են ելնում», նրանք ուսանողական տարիներին չեն սովորում, սակայն պաշտոններ են զբաղեցնում տարբեր համակարգերում:
– Ի՞նչ խնդիրներ կան, մի փոքր մանրամասնեք:
– Հիմնախնդիրը, որ կա Հայաստանում, ըստ իս, մեր սահմանադրության հետ է կապված: Բազմաթիվ գրքերում էլ դա նշվում է, որ այն չի դիտվում ազգային մշակույթի օրգանական բաղադրատար, ինչո՞ւ որովհետև հենց Սահմանադրության հայեցակարգում առաջին նախադասությունը սկսվում է ֆրանսիական մարդու և քաղաքացու 1789թ. օգոտսոսի 12-ի հռչակագրի 16-րդ հոդվածով, որտեղ ասվում է, որ յուրաքանչյուր հասարակություն, որտեղ մարդու իրավունքները բավարար չափով երաշխավորված չեն, չկա իշխանությունների բաժանում, ապա այդ երկրում Սահմանադրություն որպես այդպիսին չկա: Այսինքն՝ մեզ մոտ խնդիրը կայանում է իրավունքները պատշաճ կերպով երաշխավորելու մեջ: Դրանով է պայմանավորված, որ նոր Սահմանադրության հայեցակարգի հենց հիմքում ընկած սկզբունքներից մեկը մարդու իրավունքների երաշխավորումն է: Մյուս հիմնախնդիրը կապված է հասարակության վստահության հետ՝ արդարդատության համակարգի նկատմամբ: 2000թ. նոյեմբերի 4-6-ը ՄԱԿ-ի Հազարամյակի գագաթնաժողովում ստորագրել ենք փաստաթուղթ, որը խոսում է նաևօրենքի իշխանության նկատմամբ ժողովրդի հարգանքի բարձրացման մասին: Այն շատ կարևորագույն նպատակ է հանդիսանում, որ մարդիկ իրենց հավատը բարձրացնեն արդարադատության նկատմամբ: Մեր դատավորիվարքագծի կանոնագրքում կա մի նախադասություն՝ «Արդարադատությունը ոչ միայն պետք է իրականացվի, այլև լինի տեսանելի, համոզիչ և ընկալվի որպես արդարության հաստատում»: Այ, սկսած հենց այդ պահից, ըստ իս, հասարակության հավատը կբարձրանա: Դրանով է նաև պայմանավորված, որ Քրեական դատավարության նոր օրենսգրքում նմանատիպ մի դրույթ կա՝ 15-րդ հոդվածում ամրագրել են, որ դատավորը արդարադատություն իրականանցելիս պետք է լինի և երևա անկողմնակալ:
– Խոսենք ընտանիքից, քեզնից՝ որպես անձնավորություն, ոչ թե որպես իրավաբան: Սիրո՞ւմ ես գեղարվեստական գրքեր կարդալ և ի՞նչ հոբբի ունես:
– Ընտանիքումս առաջինն եմ ես որպես իրավաբան, ունեմ քույր, ով սովորում է ԵՊՀ-ում: Գեղարվեստական գրքեր չեմ հասցնում կարդալ, ժամանակը չի հերքում, մասնագիտական եմ կարդում, ավելի լավ է Վճռաբեկ դատարանի մի գիտագործնական մեկնաբանություն ավելի կարդալ, քան թե գեղարվեստական գրքեր, որովհետև արդյունքում շատ ավելի բան ես իմանում: Ուսումնական տարիներին ոչ մի գեղարվեստական գիրք չեմ կարդացել: Ազատ ժամանակ չի լինում, եթե լինում էլ է, սիրում եմ դասական երաժշտությամբ զբաղվել, դաշնամուր նվագել:
– Շուտով հրաժեշտ ես տալու նաև բուհական կյանքին, այդպես չէ՞:
– Ոչ, մտադիր եմ շարունակել մագիստրոսական կրթությունը, կրկին ԵՊՀ-ում կշարունակեմ:
– Իսկ արտերկրում սովորելու մտադրություն կա՞:
– Ոչ, հիմնականում այն ուսանողները, ովքեր որ գնում են, մնում են արտասահմանում, հետ չեն գալիս:
– Քո հետագա կյանքը պատկերացնո՞ւմ ես միայն այստեղ՝ Հայաստանում:
– Այո, ես Հայաստանի Հանրապետությունում, դատաիրավական համակարգում եմ ինձ պատկերացնում:
– Բուհական խնդիրներից մեկը կոռուպցիան է, ԵՊՀ-ում նման խնդիրների առնչվել: Ի՞նչ կարող ես ասել՝ որպես ուսանող, ով ներսում է:
Որ պատասխանեմ՝ ասելով՝ ոչ, արդարացի չի լինի, քանի որ կան ուսանողներ, ովքեր չեն սովորում, ավարտում են բուհը՝ ստանալով դիպլոմ, պաշտոններ են ստանում դատաիրավական համակարգում, որից էլ այն սկսում է կաղել, հենց այդ պատճառով: Այսքանը:
– Կարծում եմ՝ երբ քո նպատակը իրականացվի, այսինքն՝ երբ որ դու դատախազ դառնաս, աշխատելու ես Քրեական դատավարության նոր օրենսգրքով: Ես տեղյակ եմ, որ այն ուսուցանվում է ԵՊՀ-ում, ինչպիսի՞ վերաբերմունք է ձևավորվել այս օրենսգրքի նկատմամբ:
– Ես հանդիսանում են Քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի նախագծի այսպես ասած՝ ֆանատներից մեկը, չնայած այն ունի շատ ընդդիմախոսներ՝ պայմանավորված այն հանգամանքով, որ իր մեջ պարունակում է բավականին վիճելի դրույթներ: Իմ կարծիքով՝ այն սկսած 2006թ.-ից, երբ որ մշակվել է, այդ հիմնախնդիրները հասցրված են հնարավորինս նվազագույնի: Ամբողջ նախագիծը կառուցված է հանրային և մասնավոր շահերի հավասարակշռության սկզբունքի հիման վրա, իր մեջ նորամուծություն է պարունակում, լուրջ էթիկական դրույթ է պարունակում` ընդհուպ մինչև սկզբունքի մակարդակով: Նոր քրեական դատավարության օրենսգիրքը՝ որպես հանրային և մասնավոր շահերի հավասարակշռության հիման վրա կառուցված էթիկական սպեկտորի լույսի ներքո վաղ թե ուշ բացելու է արդարության և անկողմնակալության վարագույրները:
– Նկատեցի, որ պոեզիայից ես մեջբերումներ անում, այլաբանություններ, փոխաբերություններ օգտագործում: Մի խոսքով՝ պոետիկ երանգ եմ տեսնում քո արտահայտչամիջոցներում: Այս համակարգը ինչքանո՞վ է համահունչ պոեզիային:
– Պոետիկ չէի ասի, ես միշտ ձգտում եմ գեղեցիկ իրավական լեզվով խոսել, որովհետև իրավաբանի համար լեզուն, տեսքը շատ կարևոր նշանակություն ունեն, իրավաբանը ելույթ է ունենում, ներկայացնում է, նրա խոսքը պետք է լինի փաստարկված: Ես միշտ նշում եմ հոդվածները, տարեթվերը, ինչի մասին վկայում է նաև մեր հարցազրույցը: Ես գտնում եմ, որ փաստաբանի, իրավաբանի յուրաքանչյուր խոսքը լինի փաստարկված, օրինակ՝ Դուք պատկերացնում եք, որ դատարանում մի կողմը ելույթ ունենալով՝ ասի, որ ես գիտեմ՝ Քաղաքացիական օրենսգրքում նման մի դրույթ է գրված, իսկ մյուս կողմն էլ ասի, ոչ ես գիտեմ, որ այլ դրույթ է գրված: Այսինքն՝ իրավաբանը պետք է փաստարկված խոսի, իրավական լեզուն, տեսքը, այդ ամեն ինչը պետք է համապատասխանի իրավաբանի կարգավիճակին ու էությանը:
Հարցազրույցը` Գևորգ Թոսունյանի
Լուսանկարները՝ Հերմինե Վիրաբյանի
Նախագծի մտահաղացման հեղինակ Կարեն Զադոյան
