Գործարար իրավունքի զարգացման համար կա մեկ հիմնական խոչընդոտ՝ պրակտիկայի բացակայությունը կամ դրա նվազ լինելը: Ասում է իրավաբան, իրավաբանական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ, ԵՊՀ իրավագիտության ֆակուլտետ քաղաքացիական իրավունքի ամբիոնի դասախոս Գրիգոր Բեքմեզյանը: Ի՞նչ է նա առաջարկում այս խնդրի լուծման համար:
Բացի գործարար ոլորտից, պարոն Բեքմեզյանի հետ զրուցել ենք նաև քաղաքացիական օրենսգրքի փոփոխություններից, բուհական կրթությունից և վարորդների իրավունքներից: Մանրամասները՝ «Իրավաբան գիտնականները» հատուկ շարքի հերթական հարցազրույցում:
– Պարոն Բեքմեզյան, Ձեր՝ մասնագիտացման հիմնական ուղղությունների մեջ մտնում է Կոմերցիոն իրավունքը, գործարար իրավահարաբերությունները և տնտեսական օրենսդրությունը: Ի՞նչ զարգացում են այս ճյուղերն ապրել Հայաստանի երրորդ հանրապետության տարիներին:
– Նախ նշեմ, որ ես քաղաքացիական իրավունքի մասնագետ եմ, հետո միայն մասնագիտացել եմ բիզնես իրավունքի ճյուղերում: Իրականում մեր հանրապետության համար շատ արդիական իրավունքի ճյուղեր են, երրորդ Հանրապետությունը երբ սկսվեց ձևավորվեց մենք մտանք ազատ տնտեսական ու ազատ շուկայական հարաբերությունների դաշտ: Մենք գիտենք՝ խորհրդային միության ժամանակ մենք չունեինք նման հարաբերություններ: Ի սկզբանե, նախ և առաջ կարիք կար մարդկանց մենթալիտետն ու մտածողությունը փոխել, առ այսօր այդ խնդիրը կա. մարդիկ պետք է կարողանան իրենց վերաբերմունքը բիզնեսի նկատմամբ փոխել: Իրավական մոտեցումները միշտ ունեն տենդենց՝ զարգանալու և փոփոխվելու, քանի որ մենք նոր ձևավորվող համակարգ ենք, դրանք ավելի արդիական են դառնում: Ես աշխատում եմ 1997 թվականից որպես իրավաբան եմ աշխատում այս ոլորտում և այդ տարիներից շփում ունեմ բիզնես միջավայրի հետ, այս ամբողջ զարգացումը կարծես իմ աչքի առաջ է տեղի ունենում: Եթե օբյեկտիվ նայենք Հայաստանում բիզնես միջավայրը սկսեց ձևավորվել 1997թ.-ից սկսած, երբ արդեն իսկ օրենսդրական դաշտերը սկսում էին առավել հստակ տեսք ստանալ: Բիզնեսին աջակցող իրավական համակարգեր ձևավորվեցին: Օրենքները պետք է կարողանան ապահովել անընդհատ զարգացող բիզնես միջավայրը, որը Հայաստանում շատ արդիական է, մենք ունենք նոր մոտեցումներ կորպորատիվ իրավունքի հետ կապված ու բաժնետիրական ընկերությունները պետք է սկսեն հաշվի առնել իրենց բաժնետերերի շահերը, ցավոք սրտի, Հայաստանում այդ բոլոր հարցերը գտնվում են սաղմնավորման փուլում, մենք չենք կարողանում վերաբերվենք այդ ամեն ինչին կորպորատիվ կառավարման տեսանկյունից: Մեզ մոտ դեռևս գործում է սա իմ սեփականությունն է և վերջ, մոտեցումը: Չկա այնպիսի ներդրումային համակարգ, որ խոշոր բաժնետերը ցանկանա այլ ներդրողներ ներգրավվելով իրենց ընկերություններում, զարգացնի այդ ընկերությունը՝ լրացուցիչ կապիտալ ներգրավվելու միջոցով:
– Ի՞նչ խոչընդոտներ կան գործարար իրավունքի զարգացման համար:
– Գործարար իրավունքի զարգացման համար կա մեկ հիմնական խոչընդոտ՝ պրակտիկայի բացակայությունը կամ դրա նվազ լինելը: Մենք պետք է ունենանք խոշոր, ինտեսիվ զարգացող գործարարություն և բիզնես միջավայր: Մենք նման միջավայր չունենք: Կարող եմ պարզ օրինակ բերել՝ վերջին տարիներին ակնհայտորեն Հայաստանում նվազել են օտարերկրյա ներդրողները, դրա հետ մեկտեղ նվազում է նաև մեր լոկալ ու տեղական ներդրումները: Դրանք կան, բայց միաժամանակ նվազման միտում է առկա: Չեմ կարող վստահորեն ասել՝ ինչով է սա պայմանավորված: Ինչքան նվազում է գործարարական գործունեություն մեր երկրում, այնքան ավելի գործարար միջավայրի կարգավորումը իրավական տեսանկյունից կորցնում է իր արդիականությունը: Օրեր առաջ ԵՊՀ-ում երիտասարդներին դասավանդում էի արժույթների շուկա, ցավոք սրտի բոլոր օրինակները, որ ես բերում են՝ դրանք արտասահմանյան երկրներում տեղի ունեցող արժույթների շուկայի կարգավորումներից և զարգացումներից են, երբ խոսքը գնում է Հայաստանի արժույթային շուկայի մասին, ես կանգնում եմ, իհարկե մենք փորձում ենք զարգացնել, սակայն դա չի նկատվում: Պատճառն այն է, որ մեր մոտ արժեթղթերով օպերացիաներ ընկերությունները շատ քիչ են անում, դրա համար պետք է վստահություն երկրի արտարժույթային համակարգին:
– Նախորդ տարի մեկնարկեց քաղաքացիական օրենսգրքի փոփոխման աշխատանքները: Ո՞ր ինստիտուտներն են ըստ Ձեզ խնդրահարույց, որ վերաձևակերպման կարիք ունեն:
– Ես հանդիսանում եմ այդ հանձնախմբի անդամ, որը զբաղվել էր փոփոխություններով, հիմնական խնդրահարույց ինստիտուտները, որոնք կային, ընկերությունների մասին են, մասնավորապես՝ իրավաբանական անձանց գլուխը, բացի այդ, բավականին փոփոխություններ են եղել գրավի, սեփականության և պարտավորական իրավունքի վերաբերյալ, կառուցապատման հետ կապված հարցերում, արտապայմանագրային պարտավորությունների և այլն: Այս փոփոխությունները չեն նշանակում, որ քաղաքացիական օրենսգիրքը վատն է, դրանք վկայում են, որ որոշ հարցերի կարգավորմանը պետք է նայել ավելի արդիական տեսանկյունից:
– Ներկայիս բուհական կրթությունը խորհրդային տարիներից ժառանգված տարրեր ունի: Ինչպե՞ս անել, որ իրավաբանությունը դառնա ավելի շատ պրակտիկ կրթություն, քան տեսական, օրինակ՝ ԱՄՆ–ում դասախոսին վարձատրում են՝ հետազոտություն իրականացնելու, հետո միայն դասախոսությամբ հանդես գալու համար:
– Իրավաբանությունը պրակտիկ գիտություն է: Այսինքն՝ օրենքի իմացությունը դեռևս չի նշանակում, որ դու լավ իրավաբան ես: Լավ իրավաբանը պետք է կարողանա ճիշտ կիրառել օրենքը, դրա համար հարկավոր է, որ ուսանողները սովորեն նաև պրակտիկա: Սա հեշտ հարց չէ, ես համաձայն եմ, որ առաջնային են հետազոտական աշխատանքները, որպեսզի մասնագետը պրակտիկ աշխատանք կատարի: ԵՊՀ-ի իրավագիտության ֆակուլտետում դասախոսների մեծ մասը նաև աշխատում են, որը նպաստում է, որ նրանք կարողանան գիտելիքները ներկայացնել՝ պրակտիկայի հետ համադրելով: Բացի այդ, մենք կարողանում ենք այնպես դասավանդել, որ ուսանողները սովորեն տեսական նյութը և կիրառել պրակտիկ օրինակների վրա:
– Մենք անդրադարձել ենք ձեր կողմից հաղթած գործին, որը վերաբերում էր Դիլիջան մտնելիս տեղադրված արագաչափին: Ի՞նչ պետք է իմանան վարորդները ՃՈ-ի տուգանքները դատարանում բեկանելիս:
– Այդ գործը հետաքրքիր էր, ես այն շարունակում եմ, հիմա էլ նման գործ ունեմ, փորձում եմ վիճարկել սահմանափակման նշանի իրավաչափության հարցը: Ոստիկանության առջև մի հարց է դրվում, ցույց տվեք այն իրավական նորմը, որի ուժով դրվում է արագության սահմանափակման նշանը, չկա նման բան: Սա պետք է իմանան բոլոր վարորդները՝ երբ իրավիճակը ծագում է, հարկավոր է փորձել հասկանալ՝ կարգավորվող միջոցառումները որքանով են իրավական: Ես խնդիր չունեմ, եթե նշանը դրված է, դրան պետք է ենթարկվել, սա միանշանակ: Կան դեպքեր, երբ հարց է ծագում, իսկ արդյոք ես խախտում արել եմ ու արդյոք այդ խախտումը իրականում իրավական ուժ ունեցող խախտում է, այստեղ նշան է դրված, այդ նշանը իրավական հիմք ունի, թե՝ ոչ: Նպատակը հետևյալն է՝ ոստիկանությունը, քաղաքապետարանը և ՏԻՄ այլ մարմիններ արդյոք իրավունք ունե՞ն իրենց հայեցողությամբ որևէ տեղ սահմանափակման նշան տեղադրել: Եթե կա իրավական հիմք, խնդրեմ տուգանեք, եթե չկա, ապա չպետք է ավտովարորդները տուգանվեն: Ես փորձում եմ նախադեպերի միջոցով այս հարցը լուծել: Դիլիջանի թունելի հետ կապված ՃՈ-ն առարկում էր՝ ասելով, թե թունել է, եթե սահմանափակում չդնեն, վարորդներն արագ կերթևեկեն, վթար կլինի: Ես այս մոտեցումը չեմ հասկանում. վարորդը պետք է մեքենա վարել իմանա, սա չի նշանակում, որ երբ տեսնում է սահմանափակում, նոր պետք է արագությունն իջեցնի, դա նշանակում է, որ եթե անձը տեսնում է թունելի կամ անցումի նշան, ապա արդեն պետք է դանդաղեցնի մեքենայի ընթացքը: Հարց է ծագում՝ ինչո՞ւ նույն անցումի մի կողմում դրված է սահմանափակման նշան, մյուս կողմում՝ ոչ: Այսինքն՝ նրանց ասած տրամաբանությունը չի գործում, ես ավելի հակված եմ նրան, որ նշանը դրվում է այնտեղ, որովհետև ինչ-որ մեկը դա ուզել է, բայց պետք է ամեն ինչ լինի կանոնակարգված: Թող մարդիկ իմանան, որ բոլոր անցումների մոտ արագությունը սահմանափակվում է 40 կմ/ժ-ով, ես շատ ուրախ կլինեմ, բայց ոչ՝ մեկի մոտ այդքան է, մյուսի մոտ՝ ոչ: Ստացվում է՝ «թակարդներ են դնում»: Սա իսկապես դառնում է թակարդ:
– Հաճախ ապահովագրական ընկերությունները արհեստական խոչընդոտներ են ստեղծում վարորդների համար, որ գումարները չփոխհատուցեն: Ծանոթ եք նման խնդիրների:
– Նման հարցերով շատ են դիմում, սակայն ինքս ժամանակ չեմ ունենում այդ գործերով զբաղվել: Սա ունի երկկողմանի պատճառ՝ առաջինը՝ մեր ժողովուրդը սիրում է խաբել, մյուս կողմը՝ ապահովագրական ընկերությունը պատրաստ է դրան, ուստի ցանկացած վթարի դեպք դիմում է որպես պոտենցիալ խարդախություն ու փորձում է չվճարել: Սա օբյեկտիվ պատճառներն են, սուբյեկտիվը` ապահովագրական ընկերությունները նպատակ ունեն գերշահույթներ ստանալ, ինչպես ցանկացած ընկերություն: Ուստի փորձում են այնպես անել, որ հնարավորինս քիչ ու ուշ գումարները տալ: Որպես կանոն՝ բոլոր դեպքերը լուծվում են ապահովադիրների օգտին:
Հարցազրույցը՝ Գևորգ Թոսունյանի
Լուսանկարները՝ Ալեքսանդր Սարգսյանի
Նախագծի մտահղացման հեղինակ` Կարեն Զադոյան
Իրավաբան.net
